به نظر می‌رسد که تنش میان ایران و آمریکا کاهش یافته است و در حالی که هردو کشور با رویارویی با انتخابات عمومی به سوی سالی پر التهاب پیش می‌روند، خطر یک برخورد نظامی که تا چند ماه پیش وجود داشت، از میان می‌رود. 

تبادل زندانی میان آمریکا و ایران با میانجیگری دیپلمات‌ها در چند روز گذشته، نشان دهنده مذاکرات پشت پرده  میان قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای است که در تلاش حل اختلافات میان دو کشور هستند. 

پرزیدنت ترامپ در پی تبادل «شیو وانگ»، پژوهشگر آمریکایی، با مسعود سلیمانی، کارشناس سرطان، که به میانجیگری دولت سوئیس انجام گرفت، نوشت:«سپاس از ایران برای مذاکرات منصفانه. ببینید، می‌توانیم معامله کنیم.»

روز دوشنبه، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران گفت، تهران آماده است تا تبادل زندانی بیشتری با آمریکا انجام دهد.

او در یک توییت نوشت:«به دنبال پس گرفتن گروگانمان در این هفته، برای تبادل کامل زندانیان (با آمریکا) آماده‌ایم. توپ در زمین آمریکاست.»

تحلیلگران می‌گویند، احتمال بسیار کمی وجود دارد که یک توافق گسترده میان تهران و دستگاه رهبری ترامپ در مورد اقدام ایران به دنبال کردن فناوری هسته‌ای‌اش، برنامه موشکی و حمایت این دولت از گروه‌های مسلح در خاور‌میانه، برقرار شود.

با وجود این، تبادل زندانی همراه با مانورهای دیپلماتیک در اروپا، آسیا و خاورمیانه نشان می‌دهد که روابط فی‌مابین نسبت به چند ماه پیش بهبود یافته است و از احتمال برخورد نظامی کاسته شده است.

یک دیپلمات غربی که مسایل ایران در دستور کار اوست، می‌گوید:«مشکل می‌توان گفت، چون آمریکایی‌ها اطلاعاتشان را با ما شریک نمی‌شوند، اما بدون تردید انگیزه برای آرام کردن اوضاع، وجود دارد.»

اسفندیار باتمانقلیچ، تحلیلگر ساکن لندن، می‌گوید:«آنچه برای من سوال است، این است که خبر خوش تبادل زندانیان رویدادی است که به دنبال یک سال مذاکره نتیجه داده، یا یک فضای گسترده‌تر سیاسی در آن نقش داشته است.»

در اوایل سال جاری به نظر می‌رسید که ایران و آمریکا در یک چرخه رویارویی فزاینده با یکدیگر قرار گرفته‌اند. واشنگتن کارزار «فشار حداکثری» خود را علیه اقتصاد ایران تشدید کرد و گفته شد که تهران، متحدان آمریکا را در خاورمیانه مورد یک رشته حمله قرار داده است.

منابع دیپلماتیک و تحلیلگران می‌گویند که متحدان نگران آمریکا در شبه جزیره عربستان، به ویژه حکام امارات متحده عربی و عمان، نقش مهمی در آرام کردن اوضاع داشته‌اند.

به گفته یک دیپلمات غربی، بهبود روابط در چند ماه اخیر بین ایران و امارات متحده عربی که از هفت امیرنشین با طیفی متفاوت در روابط با جمهوری اسلامی تشکیل شده است، نیز از تمایل ایالات متحده برای مقابله با ایران کاسته است.

او گفت: «امارات متحده عربی نقش کلیدی در این میان ایفا کرد. چند هفته پیش امارات به ایالات متحده گفت که در عملیات تحریک‌آمیز علیه ایران شرکت نمی‌کند و  آمریکا را دعوت به آرامش کرد.»

تئودور کاراسیک، پژوهشگر نهاد موسوم به «گالف استیت آنالیتیک»، گفت که امارات متحده عربی «می‌خواهد توجه روی ایران را کم کند تا بتواند روی لیبی تمرکز کند.» امارات از خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی، حمایت می‌کند که با دولت موقت طرابلس که سازمان ملل میانجی آن بوده است، در مبارزه مسلحانه است. او گفت: «در حال حاضر (لیبی) هدف شماره یک است.»

تحلیلگران می‌گویند که به رغم اعتراض‌های خشونت‌بار در ایران بر سر افزایش بهای بنزین که در جریان آن دستکم ۲۳۰ نفر کشته شدند، تهران به این نتیجه رسیده است که می‌تواند خود را از زیر بار فشارهای اقتصادی آمریکا رها کند. 

اسفندیار باتمانقلیچ که موسسه او، «بورس و بازار»، اوضاع اقتصادی ایران را تحلیل می‌کند، می‌گوید که با وجود رکود عمیق اقتصادی،  نشانه‌های مثبتی در مورد اوضاع مالی ایران دیده است. ارزش برابری پول ایران به رغم تضعیف شدید، ثبات یافته است، رشد صعودی تورم پولی کند شده است، تولیدات کارخانه‌ای به دنبال یک دوره افول بار دیگر روندی صعودی را از سر گرفته‌اند، و فرصت‌های شغلی در بخش خدمات و کارخانه‌ای افزایش یافته است. 

افزون بر این، باتمانقلیچ می‌گوید که اگر دولت ایران بتواند وجوهی را که در پی سرکوب خشونت‌بار اخیر وعده داده است، توزیع کند، قدرت خرید محروم‌ترین اقشار جامعه بهبود خواهد یافت. 

ایران همچنین می‌تواند از پیروزی‌های دیپلماتیکی بگوید که موارد رودررویی این کشور را با جامعه بین‌المللی کاهش داده است. روز جمعه، در اجلاس وین، برخلاف آن که انتظار می‌رفت که کشورهای حاضر، ایران را به خاطر تخطی از مفاد توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ مورد سرزنش شدید قرار دهند، کلیه شرکت کنندگان مراتب حمایت خود را از این توافق اعلام کردند و چین و روسیه نیز واشنگتن را برای اقدامات آن علیه ایران، مذمت کردند.

در این میان، ابزار مالی اروپا برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و معامله با ایران موسوم به «اینستکس» آغاز به کار کرده است. هفته گذشته، بلژیک، دانمارک، فرانسه، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد نیز به عنوان سهامداران اینستکس به بریتانیا، فرانسه و آلمان پیوستند، که به معنای آن است که معاملات پایاپای در چارچوب اینستکس گسترش خواهد یافت.

ایران همچنین در سال آینده میلادی انتخابات پارلمانی، و درسال بعد از آن انتخابات ریاست جمهوری برگزار خواهد کرد، که صدای اعتراض به اوضاع اقتصادی و دسیسه‌های نخبگان سیاسی را افزایش خواهد داد. ایران به یک رویارویی بین‌المللی با آمریکا نیاز ندارد.

روز دوشنبه، پرزیدنت حسن روحانی مذاکرات دیپلماتیک را «لازم و انقلابی» توصیف کرد. او قرار است در اواخر ماه جاری برای یک دیدار رسمی به ژاپن عزیمت کند که میان ایران و آمریکا میانجیگری کرده است.

دستگاه رهبری ترامپ نیز خود را ناگزیر از این می‌بیند که در حالی که کشور با دودستگی  و نیز روند اسیضاح رئیس جمهوری وارد انتخابات سال ۲۰۲۰ کنگره و ریاست جمهوری می‌شود، در مورد سیاست سختگیرانه خود در مورد ایران چیزی نشان دهد.

افراط‌گرایان واشنگتن که سال‌ها در صدد برانگیختن رویارویی با ایران بودند، دستگاه رهبری ترامپ را ترغیب کردند که با کارزار اعمال فشار بر ایران، خود را به گوشه براند؛ به این معنا که یا وارد جنگ مسلحانه شود، یا تحریم‌ها کنار بگذارد و با ایران تعامل کند، یا در حالی وارد مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۲۰ شود که ایران سایه‌اش را به عنوان یک سیاست خارجی ناکام، بر سر او انداخته است. 

باتمانقلیچ می‌گوید:«کنگره آمریکا نسبت به سیاست‌های خارجی آقای ترامپ در مجموع، و در مورد ایران به ویژه، در بهت و حیرت است. فشار حداکثری بر ایران یک سال است که ادامه دارد،  اما حاصلی نداشته است، و ایران از رعایت مفاد توافق هسته‌ای تخطی کرده است. دستگاه رهبری ترامپ باید نشان دهد که توانایی مذاکره با ایران را دارد.»