ابعاد ضدمحیط زیستی پروژه راه‌آهن رشت به آستارا چنان گسترده است که در تازه‌ترین مورد، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز به آن اعتراض کرد و درباره قطع صدهزار درخت و نابودی تنها جنگل جلگه‌ای ایران هشدار داد. همزمان، رئیس پیشین انجمن جنگلبانی ایران گفت که این خط‌آهن علاوه بر نابودی جنگل‌های باستانی گیسوم، با از بین بردن زمین‌های کشاورزی و امنیت غذایی کشور، به «پایداری و قدرت ایران کمک نمی‌کند» و فقط «راه فراری برای روسیه است».

پیش‌تر، گروهی از فعالان حوزه محیط ‌زیست ایران در نامه‌ای، در مورد بیش از ۴۰۰ پروژه ‌زیست‌محیطی فاقد مجوز فقط در قانون بودجه سال ۱۴۰۲، هشدار داده بودند. به گفته آنان، این پروژه‌ها از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز ندارند و برخی از مقام‌های حکومتی و «بعضی نمایندگان مجلس شورای اسلامی» در آن‌ها ذی‌نفع‌اند.

طرح ساخت راه‌آهن رشت به آستارا از چندین سال پیش مطرح بود، اما پس از اعمال «تحریم‌های غرب علیه روسیه به دلیل حمله به اکراین»، مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران برای نشان دادن همراهی خود با ولادیمیر پوتین، در صدد اجرای فوری این پروژه بر آمده‌اند.

محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر ابراهیم رئیسی، هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی، جزئیات قرارداد ساخت پروژه ۱۶۲ کیلومتری راه‌آهن رشت-‌آستارا را اعلام کرد و مدعی شد که «خط آهن رشت-‌آستارا تکمیل‌کننده گذرگاه ریلی حمل‌ونقل شمال به جنوب است که جنوب شرق آسیا، هند و خلیج فارس را از طریق ایران و قفقاز به روسیه وصل می‌کند و از آنجا به خلیج فنلاند و نهایتا شمال اروپا وصل خواهد شد.»

طبق معمول پروژه‌های کلان و ضدمحیط زیستی، قرارگاه خاتم‌الانبیا، شاخه اقتصادی سپاه پاسداران، از مجریان اصلی پروژه خط آهن رشت به آستارا است.

این پروژه تا حدی ضدمحیط زیست و ویرانگر است که سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی، را نیز به واکنش واداشت. او گفت که پروژه خط آهن رشت به آستارا به طول ۱۶۰ کیلومتر، در حالی وارد مرحله اجرا شده که «هیچ مطالعه‌ای که ضرورت ساخت این راه‌آهن» را تایید کند، انجام نشده است.

رفیعی همچنین گفت که بیش از ۱۰۰ هزار درخت با قطر بیش از ۳۰ سانتیمتر در جریان اجرای پروژه خط آهن رشت به آستارا قطع خواهد شد و جنگل گیسوم، تنها جنگل جلگه‌ای ایران، نابود می‌شود.

هادی کیادلیری، استاد دانشگاه و رئیس سابق انجمن جنگلبانی ایران، با تاکید بر اینکه خط آهن‌ رشت به آستارا بیش از اینکه به «پایداری و قدرت ایران کمک کند، راه فراری برای روسیه است»، گفت که عبور این خط‌آهن از جنگل، به «نابودی درختان و زمین‌های کشاورزی، از بین‌ رفتن امنیت غذایی و آوارگی روستاییان» منجر خواهد شد و «قطعا برای ایران توسعه به‌ همراه نخواهد آورد».

رئیس پیشین انجمن جنگلبانی ایران با تاکید بر اینکه «توسعه، در کنار پایداری سرزمین معنا می‌شود»، گفت: «روسیه درگیر تنش‌های بین‌المللی است و وقتی این تنش‌ها تمام شود، ممکن است از این خط‌آهن اصلا استفاده نکند.»

به گفته کیادلیری، مقام‌های جمهوری اسلامی ایران با اعلام آغاز اجرای پروژه خط‌آهن رشت به آستارا، «هم مردم و هم جامعه علمی و کارشناسی را غافلگیر کردند»، زیرا «اثرات این تخریب همیشگی خواهد بود».

او با اشاره به اینکه باید مشخص شود «چه کسانی ارزیابی اثرات محیط زیستی این طرح را انجام داده‌اند»، افزود که مقام‌های حکومتی به این درخواست جوابی نداده‌اند و نمی‌دهند.

این استاد دانشگاه و رئیس سابق انجمن جنگلبانی ایران، با هشدار درباره پیامدهای ضدمحیط زیستی اجرای پروژه راه‌آهن رشت به آستارا، گفت: «ما در کشور دو جنگل باستانی داریم که به دریا اتصال دارند. یکی از آن‌ها سی‌سنگان، و دیگری جنگل گیسوم است؛ جنگلی باستانی و مهم با درختانی بسیار پرارزش. چطور قرار است در چنین جنگلی، طرحی با این عظمت اجرایی شود و ما همین چند روز پیش درباره عملیاتی‌ شدن آن بشنویم؟»

کیادلیری با انتقاد از سازمان‌های محیط زیست و منابع طبیعی، افزود: «سازمان منابع طبیعی مدام در حال تبلیغ برای کاشت یک میلیارد نهال است. علاوه ‌بر آنکه این طرح ایرادات فراوان دارد، باید پرسید چرا این سازمان به از بین ‌بردن درختان و جنگل کشور واکنشی ندارد و چرا می‌خواهند درختان و جنگل را ویران کنند و بعد بروند نهال بکارند.»

رئیس پیشین انجمن جنگلبانی با تاکید بر اینکه «برای کشوری که حتی شاخه‌های خشک درختانش اهمیت دارد و در چنین اقلیمی قرار گرفته، انجام چنین طرح‌هایی سیاسی است و هیچ وجهی از توسعه را به‌ دنبال نخواهد داشت»، افزود: «جنگل‌های ما در حال فروپاشی است. همین جنگل گیسوم بارها مورد تعرض و تخریب قرار گرفته است. از باریکه جنگل‌های شمالی چه باقی مانده که از همین مقدار هم نمی‌گذرند.»

کیادلیری افزود که مقام‌های حکومتی ایران، ابعاد ضدمحیط زیستی پروژه خط‌آهن رشت به آستارا و دیگر «کارهایشان را از کارشناسان مخفی می‌کنند و منافع کوتاه‌مدت را در نظر می‌گیرند»، و همین روش «کشور را به نابودی کشانده است».

پیش از این نیز فعالان محیط زیست در ایران، بارها اعلام کرده‌اند که در دوره استقرار نظام جمهوری اسلامی، مقام‌های سازمان حفاظت محیط زیست ایران در همه دولت‌ها، بیش از اینکه از پروژه‌های ضدمحیط زیستی جلوگیری کنند، زمینه‌ساز اقدامات ضدمحیط زیستی سایر دستگاه‌های حکومتی بوده‌اند.

علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دولت سیزدهم، و نیز بیشتر مدیران زیرمجموعه این نهاد در دوره‌های مدیریت خود، تاکنون بیش از هر چیز، مدافع طرح‌های ضدمحیط زیستی دولت‌ها و دستگاه‌های مختلف حکومتی بوده‌اند و به گفته فعالان محیط زیست، پروژه راه‌آهن رشت به آستارا، صرفا یکی از این پروژه‌های مخرب است.

سعید کریمی، سرپرست دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان محیط زیست، با دفاع ضمنی از پروژه خط‌آهن رشت به آستارا و با بیان اینکه «سیاست کلان سازمان محیط زیست، توسعه زیرساخت‌های سبز است»، مدعی شد که «راه‌آهن از جمله مهم‌ترین این زیرساخت‌ها محسوب می‌شود و باید با راهکاری فنی، از آسیب به این دو کیلومتر جلوگیری کرد، اما نباید مقابل ساخت راه‌‌آهن ایستاد».

این مقام سازمان حفاظت محیط زیست در مصاحبه با روزنامه پیام ما، همچنین گفت که چنانچه برای اجرای خط‌آهن رشت به آستارا «مجبور به قطع درختان شویم، هزینه تخریب کاملا محاسبه‌ شده است و کارفرما باید جبران خسارت کند».

او گفت که جلسه ارزیابی پروژه خط‌آهن رشت به آستارا، ۱۹ خرداد ۱۴۰۰ برگزار، و سپس ۲۹ خرداد همان سال به دستگاه‌های دولتی استان گیلان ابلاغ شده است، و افزود: «در آن جلسه، دو مشکلی که محیط زیست منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌داد، مطرح شد. یکی از آن‌ها این بود که در مسیر ۱۶۲ کیلومتری راه آهن، دو کیلومتر در جنگل است، و دیگری، ایجاد اختلال در تغذیه تالاب.»

به گفته کریمی، مسیری که برای راه‌آهن رشت به آستارا در نظر گرفته‌اند، از تالاب انزلی عبور می‌کند که در چند سال گذشته با بحران مواجه بوده است و عبور بخشی از این خط‌آهن از این تالاب بین‌المللی، بر ابعاد بحران‌ آن می‌افزاید.

او البته مدعی شد که در جلسات این سازمان «درباره هرچه کمتر آسیب‌رسیدن» به جنگل‌ گیسوم بحث شده است، و گفت که در جلسه سازمان حفاظت محیط زیست، «از جمله مطرح شد که برای کاهش آسیب‌ به جنگل، کابل‌ برق از زیر زمین رد [شود] و مدفون [باشد] که این کار هزینه بسیار بالایی دارد، اما ما نظر را به محیط زیست طبیعی استان ارجاع دادیم».

کریمی گفت که یکی دیگر از نظرات مطرح‌شده در جلسات سازمان حفاظت محیط زیست برای کاهش آسیب به جنگل گیسوم، این بوده است که «خط‌آهن رشت به آستارا از نقطه‌ای عبور کند که قبلا پاک‌تراشی شده بود»، و افزود که چنین کاری «ممکن نیست، چون مسیر خط آهن متفاوت است» و گزینه سوم هم «جابه‌جایی مسیر» این خط آهن بوده است که آن هم «از نظر جغرافیایی ممکن نیست، چرا که این جابه‌جایی تخریب‌های بیشتری در پی دارد».

به گفته این مقام دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان محیط زیست، «گزارش ارزیابی خط‌آهن رشت به آستارا» را «کمیته ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست» صادر کرده است، و اینک تنها امیدواری این است که «تا وقتی ساخت این خط‌آهن به مناطق جنگلی می‌رسد، طرحی برای آسیب کمتر به جنگل اجرایی شود».