هرچند بسیاری از کشورهای غربی همچنان رئیس‌جمهوری سوریه را به جنایات جنگی متهم می‌کنند، اما شواهد نشان می‌دهد جهان قصد دارد تجارت خود با سوریه را ازسر بگیرد.

سوریه پس از ۱۲ سال جنگ داخلی، برای بازسازی خود نیاز به میلیاردها دلار دارد. علاوه بر این، بعید است بخش بزرگی از منابع انسانی این کشور به سوریه بازگردند. جنگ داخلی دست کم جان ۵۰۰ هزار سوری را گرفت  و میلیون‌ها نفر را روانه کشورهای دیگر کرد.

 با این اوصاف، تا چه اندازه امکان دارد که چین، اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس سرمایه‌گذاری‌های کلان را در سوریه آغاز کنند؟ وبسایت بنگاه خبررسانی دویچه‌وله در مقاله‌ای به این موضوع  از منظر اروپایی و از نگاه منطقه‌ای پرداخته است.

در اوايل ماه مه برای اولین بار پس از سال ۲۰۱۱ سوریه مجوز بازگشت به اتحادیه عرب را پیدا کرد.

یک هفته پیش هم در حاشیه کنفرانس تجاری بین کشورهای عرب خلیج فارس و چین، روسای اتاق‌های بازرگانی عربستان و سوریه برای از سرگیری همکاری‌های تجاری دوجانبه به توافق رسیدند.

بیش از سعودی‌ها، مقامات اماراتی و عراقی برای همکاری‌های مشترک با دمشق ابراز علاقه کرده بودند.

با وجود تجدید روابط سیاسی و اقتصادی میان سوریه و کشورهای عرب منطقه خاورمیانه، کشورهای اروپایی و ایالات متحده و کانادا همچنان با رژیم اسد رابطه‌ای ندارند و رئیس جمهوری سوریه تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد.

با این حال، برخی از نهادهای مردم نهاد و آژانس‌های اروپایی پیشاپیش همکاری با رژیم اسد را از سر گرفته‌اند. از جمله آنها، آژانس همکاری‌های توسعه ایتالیا است که به‌تازگی قراردادی برای همکاری‌های بیشتر برای نوسازی و کمک به مناطق زلزله‌زده با دولت سوریه به امضا رساند.

از حرف تا عمل

 دویچه وله به نقل از تحلیلگران اقتصادی نوشت که با وجود عادی‌سازی روابط بسیاری از دولت‌ها با بشار اسد، همچنان بین حرف تا عمل «سرمایه‌گذاری در سوریه» فاصله بزرگی وجود دارد.

به عنوان مثال، تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا آن‌چنان اقتصاد سوریه را تحت تاثیر قرار داده که بعید است دمشق بتواند به این زودی‌ها انتظار سرمایه‌گذاری رسمی اروپایی‌ها را داشته باشد.

از سوی دیگر این تحریم‌ها شامل شرکت‌های خصوصی در خاورمیانه هم می‌شود.

زکی مهچی، یکی از اعضای اندیشکده «چاتم‌هاس» بریتانیا گفت که سعودی‌ها و اماراتی‌ها و حتی تجار عراقی و اردنی قصد سرمایه‌گذاری در سوریه را دارند، اما به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی نمی‌توانند کل تجارت خود را به خطر بیندازند.

هم‌زمان، اگر قانون جدید پیشنهادی کنگره ایالات متحده مبنی بر«ضد عادی‌سازی رژیم اسد» تصویب و اجرایی شود، گذر و فرار از تحریم‌ها برای شرکت‌های خصوصی در سراسر جهان بسیار سخت و دشوار خواهد بود.

به گفته زکی مهچی، دومین دلیل عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی در سوریه محیط «بد و بیمار تجاری» در این کشور است.

به گفته این محقق، فساد اداری و محدودیت‌های دولتی آن‌چنان دست و پا گیرند که کمتر شرکتی که تجربه کار در سوریه بشار اسد را داشته، دوباره می‌خواهد وارد چنین محیطی شود.

اما آخرین عاملی که مانع از تشویق سرمایه‌گذاران برای حضور در سوریه می‌شود، حضور قدرتمند جمهوری اسلامی ایران و روسیه در صنعت نفت و گاز این کشور است.

به گفته مهچی، شرکت‌های روس و دولتی ایرانی آن‌چنان در صنایع حیاتی سوریه نفوذ دارند که جایی برای سرمایه‌گذاران دیگر کشورها نمی‌ماند.

رابرت موگیلنیکی، محقق ارشد «موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن» هم به دویچه‌وله گفت:«سوریه زمینه‌های هیجان‌انگیزی برای سرمایه‌گذار ندارد. به اضافه اینکه هرگونه سرمایه‌گذاری در این کشور با موانع و محدودیت‌های سیاسی روبه‌روست.»

با این حال به گفته این پژوهشگر، کشورهای همسایه سوریه که در طول جنگ خواهان سرنگونی بشار اسد بودند و با مخالفان همکاری کردند، امروز هم سعی خواهند کرد با نفوذ اقتصادی هرچند با سود کم و ریسک بالا، برخی از سازوکارها را به نفع خود تغییر دهند.

به گفته موگیلینکی یکی از این کشورها بی تردید ترکیه رجب طیب اردوغان است که با میانجی‌گری ایران و روسیه در حال تجدید روابط سیاسی خود با رژیم اسد است.

سرمایه گذاری محتاطانه؛ حتی اگر چین باشید

به جز کشورهای منطقه، نوید حضور سرمایه‌گذاران از ابرقدرت‌های نوظهور اقتصادی چون هند و برزیل در سوریه در ماه های اخیر شنیده شده، اما عملا در این زمینه اقدامی نشده است.

گای برتون، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بروکسل، گفت: «شرکت‌های خصوصی برزیلی و هندی با توجه به تحریم‌ها محتاطانه در سوریه سرمایه‌گذاری خواهند کرد.»

نام پکن هم به عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاران در سوریه بارها شنیده شده است.

دمشق در اوايل سال ۲۰۲۲ میلادی، طرح ساخت بزرگراه و چندین کمربندی در سراسر کشور را با چین به امضا رساند، اما سرعت پیشرفت این پروژه‌ها بسیار پایین است.

ناظران بین‌المللی می‌گویند در زمینه سرمایه‌گذاری چینی‌ها در سوریه «وعده‌های فراوانی داده می‌شود، اما در عمل هنوز دستاورد چشمگیری مشاهده نشده است.»

گای برتون گفت:«سوری‌ها مانند جمهوری اسلامی ایران علاقه شدیدی به سرمایه‌گذاری چینی‌ها دارند، اما همچون اتفاقی که در ایران افتاده، در نهایت پکن به هیچ‌وجه سرمایه گذاری‌های عظیم خود را در سوریه انجام نمی‌دهد و ترجیح می‌دهد با متحدی مطمئن‌تر چون عربستان سعودی چنین معامله‌ای کند.»

به گفته کارشناسان، چینی‌ها هرچند به سرمایه‌گذاران عمده در خاورمیانه مشهور هستند، اما برخلاف تصور بسیاری از مردم تنها «ترجیح می‌دهند در بخش‌هایی که ریسک بسیار پایینی دارد، سرمایه‌گذاری کنند.»

موگیلنیکی گفت: «چین اقتصادهایی را ترجیح می‌دهد که به طور ایده‌آل، دارای منابع انرژی، بنادر، بخش‌های لجستیک قوی و بازارهای نسبتاً بزرگ باشند.»