در بیست‌و‌سومین اجلاس سران «سازمان همکاری و امنیت شانگهای»، کشورهای عضو این سازمان با پذیرش عضو جدیدی موافقت کردند. درنتیجه، ایران به هشت کشور عضو این سازمان، یعنی چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان، پیوست.

روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در سال ۲۰۰۱ سازمان شانگهای را به‌عنوان یک سازمان همکاری امنیتی و تجاری برای کشورهای اوراسیا تاسیس کردند، سپس دو کشور هند و پاکستان نیز در سال ۲۰۱۷ به این سازمان پیوستند.

سازمان همکاری شانگهای افزون بر داشتن تعدادی شریک گفت‌وگو و اعضای ناظر در سراسر آسیا، ازجمله در خاورمیانه، بیش از ۶۰درصد از جمعیت منطقه اوراسیا و بیش از ۴۰درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شود و این امر پتانسیل گسترده‌ای را در عرصه توسعه تجارت و تعمیق همکاری‌های اقتصادی در اشکال مختلف برای آن فراهم می‌کند.

تردیدی نیست که در بحبوحه انزوا و تحریم‌های بین‌المللی، دستیابی ایران به عضویت کامل «سازمان همکاری شانگهای»، به تقویت روابط تهران با چین و روسیه منجر می‌شود.

ایران در سال ۲۰۰۵ به‌عنوان عضو ناظر وارد سازمان همکاری شانگهای شد؛ درخواست این کشور برای عضویت کامل در این سازمان، سال ۲۰۲۱ پذیرفته شد و در سال ۲۰۲۲، یادداشت تعهد برای پیوستن به این سازمان را به‌عنوان عضو دائمی امضا کرد.

بااین‌حال، برخی بر این باورند که پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای به‌دلیل ملاحظاتی که عمدتا مربوط به تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌شود و با توجه به مسدودشدن چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای، برای این کشور مفید نخواهد بود، به‌ویژه اینکه سرکوب شدید تظاهرات داخلی که مدتی پیش در اعتراض به مرگ مهسا امینی رخ داد، بر میزان وخامت اوضاع ایران و چالش‌های پیش روی دولت افزود.

از سوی دیگر، ایران از عضویت این سازمان بهره‌ چندانی نخواهد برد، زیرا کشورهای دوست ایران، ازجمله چین، تاکنون به‌طورجدی و عملی در زیرساخت‌های ایران سرمایه‌گذاری نکرده‌اند و این کشور همچنان با چالش‌ها و کاستی‌های بسیاری در کیفیت جاده‌ها و راه‌آهن مواجه است که ارزش آن را به‌عنوان کریدور ترانزیتی کاهش می‌دهد.

اما با توجه به آنچه در رسانه‌های آمریکا و اسرائیل درباره توافق یا تفاهم موقت میان واشنگتن و تهران گزارش شده است، انتظار می‌رود ایران همچنان به‌دنبال تکمیل روند عضویت کامل خود در سازمان همکاری شانگهای باشد و درعین‌حال، در راستای بهبود روابط با کشورهای عربی و کشورهای همسایه حوزه خلیج فارس گام بردارد تا از یک‌سو از سیاست حسن همسایگی که اعلام کرده است، بهره‌مند شود و از سوی دیگر، از ابتکارات جهانی ارائه‌شده چین، روسیه و متحدان آن‌ها استفاده کند.

به همین دلیل، ایران حمایت کامل خود را از پروژه‌های موجود مانند کریدور شمال-جنوب و پروژه «کمربند و جاده» اعلام کرده و آن را در اولویت قرار داده است. همچنین تهران قصد دارد افزون بر تلاش برای تقویت روابط تجاری با کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای»، روابط راهبردی خود با مسکو و پکن را نیز توسعه دهد.

بر اساس سخنان ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، تهران بر منافع پیوستن به این سازمان حساب باز کرده و امیدوار است حضورش در این سازمان، بستری را برای امنیت جمعی، توسعه پایدار، گسترش روابط، تحکیم وحدت و احترام به حاکمیت کشورها فراهم کند. این درحالی است که ایران به‌دنبال دستیابی به جایگاهی ویژه در نظام چندقطبی جهانی است.

در همین راستا، ابراهیم رئیسی در سخنرانی که در اجلاس سران شانگهای داشت، گفت: «آنچه اساس نظام هژمونیک غربی را تشکیل می‌دهد، هژمونی دلار است،‌ بنابراین هرگونه تلاش برای تشکیل نظم بین‌المللی عادلانه مستلزم حذف ابزار هژمونی در روابط متقابل است.»

ازاین‌رو، انتظار می‌رود ایران پس از دستیابی به عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای، به‌دنبال تکمیل تفاهم‌های کنونی با آمریکا باشد تا با استفاده از لغو تحریم‌ها، به قابلیت‌ها و امتیازات مالی بهتری دست یابد و روند پروژه‌های عمرانی را سرعت بخشد. البته ایران با این اقدام، ثابت خواهد کرد که شعار «نه شرقی، نه غربی» که چند دهه پیش خمینی اعلام کرد، فقط یک شعار است، به‌ویژه اینکه تهران تلاش بسیاری می‌کند تا روابط خود را با شرق و غرب به‌طور هم‌زمان تقویت کند.