پس از آنکه نیروهای عراقی کویت را اشغال کردند، ملک حسین، پادشاه سابق اردن، با صدام حسین، رئیس‌جمهوری عراق، تماس گرفت و از او خواهش کرد نیروهایش را از کویت خارج کند و برای حل مسائل مورداختلاف به میز مذاکره بازگردد اما صدام در پاسخ گفت: «آن‌ها پا را از گلیم خود درازتر کرده‌اند و باید گوشمالی داده شوند.» او با این پاسخ کوشید اشغال کویت را تنها یک «عمل تادیبی» وانمود کند، اما تحولات آینده نشان داد که این اقدام تا چه اندازه بزرگ‌ و خطرناک‌ بود. چنانچه پس‌لرزه اشغال کویت خود عراق را نیز فراگرفت و پیامدهایی بر خلاف انتظار صدام حسین به‌ جا گذاشت. به همین‌ ترتیب وقتی ولادیمیر پوتین نیروهایش را به کنار مرز با اوکراین منتقل کرد، رهبران اروپا فکر کردند حمله‌ای صورت نخواهد گرفت و هدف از این تحرکات تنها ایجاد ترس و نگرانی است و در بدترین حالت از یک عملیات «گوشمالی» فراتر نخواهد رفت.

منظورم تشبیه عراق صدام به روسیه پوتین نیست؛ بلکه می‌خواهم بگویم برخی تحلیلگران در غرب به این باور رسیده‌اند که ممکن است جنگ اوکراین نتایجی بر خلاف انتظار پوتین به‌ جا بگذارد. آن‌ها می‌گویند پیمان ناتو امروز از هر وقت دیگر قوی‌تر شده و حتی در زمان تاسیسش در دوران ژوزف استالین هم این چنین نیرومند نبوده است. آن‌ها همچنین می‌گویند در حال حاضر اوکراین از هر زمان به پیمان ناتو نزدیک‌تر به‌ نظر می‌رسد. چنانچه رجب طیب اردوغان به رغم اینکه در سوریه با پوتین در یک سنگر قرار دارد و سامانه موشکی روسیه را به حیاط‌‌خلوت ناتو وارد کرده است، اخیرا از ولودیمیر زلنسکی پذیرایی به عمل آورده و تصریح کرده است که اوکراین شایستگی عضویت در ناتو را دارد.

با این‌ حال نباید فراموش کنیم که جنت یلن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، در پایان سفر خود به پکن، پیوند میان اقتصاد آمریکا و چین را جدایی‌ناپذیر خواند و از برقراری روابط دوجانبه بر پایه‌های مستحکم‌تر سخن گفت.

گزافه نیست اگر بگوییم که یک روسیه منزوی، زخمی و بی‌ثبات به سود جامعه جهانی نیست؛ اما نباید فراموش کنیم که کشور فنلاند که تازه از بی‌طرفی درآمده و به پیمان ناتو پیوسته است، یک هزار و ۳۴۰ کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارد.

یک دهه پیش در اروپا گفته می‌شد که پیمان ناتو فلسفه وجودی‌اش را از دست داده؛ زیرا با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی خطر از میان رفته است و روسیه دیگر دشمن نیست و اینکه برخی سیاستمداران روس دوران اتحاد شوروی را می‌ستایند، چیزی فراتر از نوستالژی یک پیرمرد‌ در حسرت دوران جوانی‌ نیست. همچنین گفته می‌شد که برای مداخله ناتو در مسائل آسیا که به اولویت‌های آمریکا تبدیل شده است هم دیگر دلیلی وجود ندارد. از این رو زمان آن فرا رسیده است که اروپا از زیر چتر آمریکا بیرون بیاید و به‌تنهایی از خود دفاع کند. بنابراین پیمان ناتو در حالت رکود و بی‌تحرکی قرار گرفته بود.

اما با اقدام پوتین در الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه در سال ۲۰۱۴، ناتو بار دیگر زنده شد. پس از آن، زمانی‌ که تانک‌های روسی در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ از مرز مشترک گذشتند و وارد خاک اوکراین شدند، شک‌ و تردیدها درباره ناتو دیگر از بین رفت و همه به اهمیت وجود آن پی بردند. حتی چند ماه بعد، بسیاری‌ به این نتیجه رسیدند که اگر اوکراین رسما در زیر چتر ناتو قرار می‌گرفت، از حمله روسیه در امان می‌ماند.

نشست سران کشورهای عضو ناتو قرار است در ویلنیوس، پایتخت لیتوانی، در نزدیکی مرز روسیه و بلاروس که زمانی جزو قلمرو اتحاد شوروی به‌حساب می‌رفت، از ۱۰ تا ۱۲ ژوییه برگزار شود. سران کشورهای عضو ناتو در واقع با انتخاب شهر تاریخی ویلنیوس برای این نشست خواستند این پیام جدی را به روسیه بفرستند که تصمیم غرب برای جلوگیری از پیروزی روسیه در جنگ اوکراین، کماکان پابرجا است و کمک‌های سخاوتمندانه ناتو به اوکراین همچنان ادامه خواهد یافت. شاید بهترین دلیل عملی برای جدی بودن پیام یادشده این باشد که چند روز پیش از برگزاری نشست سران ناتو، دولت آمریکا به‌رغم مخالفت ساير اعضای ناتو، موافقت خود را برای ارسال بمب‌‌های خوشه‌ای به اوکراین اعلام کرد.

از این جهت، پوتین حق دارد خشمگین شود. به‌ویژه اینکه می‌داند اگر کشورهای بی‌طرف و اعضای پیشین شوروی به تاریخ گذشته خود خیانت نمی‌کردند و به ناتو نمی‌پیوستند، هیچ‌گاه تعداد خانواده ناتو به ۳۱ کشور نمی‌رسید.

از سوی دیگر حمله روسیه به اوکراین نتایجی به‌ بار آورد که رهبران روسیه انتظارش را نداشتند؛ یکی از این نتایج به‌شدت برانگیخته شدن احساسات میهن‌پرستانه و هویت ملی در شهروندان اوکراینی بود. چنانچه آخرین همه‌پرسی نشان داد که ۷۰ درصد مردم اوکراین از ادامه جنگ با نیروهای روسیه و دفاع از وجب‌‌به‌وجب خاک اوکراین طرفداری می‌کنند.

نتیجه دیگر حمله روسیه این است که یک سیاستمدار معمولی به نام زلنسکی به قهرمانی در سطح کشور خود و به ستاره‌ای در سطح قاره اروپا و جهان مبدل شد. نتیجه دیگر این جنگ هم بازگشت مقتدرانه آمریکا به جایگاه اصلی خود در رهبری پیمان ناتو است.

در این راستا باید گفت هرچند واکنش اروپا در برابر بحران اوکراین فراتر از حد انتظار بود، اروپایی‌ها می‌پذیرند که ایستادگی و مقاومت اوکراین در دفاع از خود، بیشتر مرهون واکنش جدی و موضع نیرومند آمریکا و کمک‌های سخاوتمندانه آن است.

درباره نشست سران ناتو در ویلنیوس باید اشاره کرد که پذیرش فوری و رسمی عضویت اوکراین در ناتو در این نشست بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا این کار خطرات بزرگی به دنبال دارد و ممکن است پای ناتو را به جنگ مستقیم با روسیه بکشاند و خطر جنگ هسته‌ای را که مسکو همواره از آن یاد کرده است، افزایش دهد. با وجود آن، در این نشست به‌صراحت اشاره خواهد شد که عضویت در پیمان ناتو آینده محتوم اوکراین خواهد بود.

روشن است که امکان دارد نشست ویلنیوس برنامه‌‌ای چندساله‌ برای کمک‌های نظامی، اطلاعاتی و اقتصادی به اوکراین تدارک ببیند تا کی‌یف با تکیه بر آن بتواند به جنگ ادامه دهد؛ اگرچه ضدحمله‌اش به تاخیر افتد یا انجام نشود. این در حالی است که بر اساس پیش‌بینی برخی تحلیلگران، ممکن است برنامه کمکی که آمریکا برای اوکراین در نظر گرفته است، شبیه برنامه کمکی آن برای اسرائیل باشد.

به هرصورت نشست سران ناتو در ویلنیوس در حالی برگزار می‌شود که از جنگ اوکراین ۵۰۰ روز گذشته ولی تاکنون برنده و بازنده‌ای نداشته است و نشانه‌ای از پایان آن در افق دیده نمی‌شود. پیش‌بینی اینکه اوکراین بتواند تمام اراضی خود را از اشغال روسیه آزاد کند یا اینکه روسیه بتواند اوکراین را به تسلیم وا دارد و جنگ را به سود خود پایان دهد، نیز دشوار است.

این جنگ تاکنون حدود نیم میلیون کشته و زخمی به جا گذاشته است و بیم آن می‌رود که تبعات اقتصادی آن به سبب افزایش بهای انرژی و غلات، ثبات و امنیت بسیاری از کشورهای دور و نزدیک جهان را به خطر اندازد. یکی از تبعات این جنگ بحران ناشی از سرکشی فرمانده واگنر بود که گرچه در توان جنگی روسیه تاثیری نگذاشت، سیمای ارباب کرملین را مخدوش کرد.

البته سران ناتو به‌خوبی می‌دانند که شکست تمام‌عیار روسیه در جنگ اوکراین چه خطرهای وحشتناکی می‌تواند در پی داشته باشد. از این رو پیام روشن و تحریک‌آمیز آن‌ها در نشست ویلنیوس این خواهد بود: «روسیه اجازه ندارد در جنگ پیروز شود و چون پا از گلیم خود درازتر کرده است، باید گوشمالی داده شود.» 

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط