دانشمندان به‌تازگی برآورد جامع‌تری از تاثیر کووید-۱۹ روی مغز به‌دست آورده‌اند.

به گزارش تایم در ابتدای همه‌گیری کووید-۱۹ کارشناسان متوجه موضوع قابل تاملی شدند. از آنجا که «سارس-کوو-۲»، ویروسی است که بر سیستم تنفسی تاثیر می‌گذارد، به نظر می‌رسید که تاثیر شدیدی روی مغز داشته باشد. این تاثیر طیف وسیع اختلالات مانند از دست دادن حس چشایی و بویایی تا مواردی نظیر مه مغزی و حتی سکته مغزی را شامل می‌شود.

یک بیمارستان تحقیقاتی در شهر نیویورک به نام «نیویورک لنگون هلت»، با جمع‌آوری این اطلاعات، میزان و چگونگی تاثیر این ویروس بر مغز را بررسی کرده است. دکتر شارول مروپل، مدیر این برنامه، می‌گوید: «این پروژه تمرکز خود را از بررسی علائم حاد بیماری برداشت تا به ارزیابی مشکلات عصبی در افراد مبتلا به کووید طولانی، بپردازد.»

فهرست مواردی که دکتر مروپل و اعضای گروه تحقیقاتی‌اش دنبال می‌کنند بسیار گسترده است. مواردی مانند کاهش قدرت شناختی مغز، تغییر در اندازه و ساختار آن، افسردگی و فکر کردن به خودکشی، لرزش، تشنج، از دست دادن حافظه، بروز زوال عقل یا وخیم‌تر شدن این بیماری در کسانی که پشتر به آن ابتلا داشتند، همگی ازعوارض سارس بودند. در برخی موارد، تمامی این مشکلات جسمی در مبتلایان به کووید-۱۹ نسبتا خفیف هم رایج است.

مروپل می‌‌گوید: «سوال حیاتی این است، در مغز بیماران مبتلا به کووید-۱۹ چه می‌گذرد و چگونه می‌توان روند این آسیب‌ها را معکوس کرد؟»

رنگ خاکستری مهم است

دکتر آویندرا ناث، مدیر بالینی مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (مایند)، می‌گوید: «اگر به مغز یک فرد مبتلا به ویروس خاصی مانند هاری نگاه کنیم می‌بینیم که ویروس همه جا را پر کرده و مغز به رنگ سیاه و سفید درآمده است که نشان از آلودگی است. در بیماری سارس منطقه خاکستری بیشتری وجود دارد.»

نات و همکارانش مغز ۱۳ بیمار را که در اثر ابتلا به  کووید-۱۹ جان باخته‌ بودند، بررسی کردند. آن‌ها ویروس سارس-کوو-۲ را در مغز جان‌باختگان پیدا نکردند، اما مشاهده آن‌ها نشان می‌داد که به رگ‌های خونی که با پادتن پوشیده شده، آسیب جدی وارد شده است. به باور نات، سیستم ایمنی در واکنش به ویروس‌ها از بین رفته و باعث حمله به رگ‌های خونی خودش شده بود. این فرایند التهاب قابل توجهی در مغز را در پی دارد و به بخشی از مغز که کنترل تنفس را بر عهده دارد، آسیب کشنده وارد می‌کند.

احتمال دارد التهاب مغزی در افرادی که از کووید-۱۹ جان سالم به در برده‌اند، به مه مغزی یا از دست دادن حافظه منتهی شود. اگر چه دکتر نات تاکید می‌کند: «هنوز مطمئن نیستیم».

دکتر لارا جهی، محققی است که در کلینیک کلیولند روی بیماری کووید-۱۹ و مغز کار می‌کند. او شواهدی از التهاب غیر طبیعی افراد مبتلا به سردردهای مزمن پس از کووید پیدا کرده است. در یک مطالعه در سال۲۰۲۱، جهی و همکارانش مغز افراد مبتلا به کووید طولانی مدت و بیماران آلزایمر را مقایسه کردند.

او چنین شرح می‌دهد: «ما مناطق زیادی را در دو مغز پیدا کردیم که ساختار مشابهی داشتند؛ التهاب در مغز و آسیب‌های میکروسکوپی در رگ‌های خونی.»

ویروس در مغز

از ابتدای پروژه «اسکن مغز» دکتر نات، در دوران همه‌گیری، سایر محققان نیز این ویروس را در مغز افرادی که بر اثر کووید-۱۹ جان باختند، مشاهده کردند.

مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۲ در نشریه نیچر منتشر شد از نتایج بررسی محققان بر ۱۱ فرد مبتلا به کووید خبر داد که همگی آن‌ها در اثر این بیماری جان باخته بودند. محققان در بافت سیستم عصبی همه افراد، به جز یکی از آن‌ها، ماده ژنتیکی ویروس را شناسایی کردند. این مشاهده «به طور قطع ثابت کرد که سارس-کوو-۲ تکثیر می‌شود و مغز انسان را آلوده می‌کند».

دکتر وس الی، محقق بیماری‌های مغزی در مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت، می‌گوید: «ویروس سارس-کوو-۲ به سلول‌‌های پشتیبان مغز حمله می‌‌‌کند. آسیب‌رساندن به سلول‌های پشتیبان، تاثیر دومینویی ایجاد می‌کند که به مرگ بافت در مغز منجر می‌شود.»

«قطعا فرایند‌های متعددی در حال انجام است. ممکن است این ویروس‌ هم مستقیما بر مغز تاثیر بگذارند و هم باعث ایجاد تغییراتی در سیستم ایمنی بدن شود که مسائل عصبی - شناختی را در برمی‌گیرد.»

«در حال حاضر، ممکن است راه حل وشیوه درمانی واحدی نداشته باشیم، اما قطعا راهی وجود دارد. ما به دنبال گوی جادویی نیستیم که همه مشکلات را حل کند.»

دکتر الی از «توانبحشی شناختی» به‌عنوان یکی از راه حل‌ها نام می‌برد. این فرایند از طریق تمرینات ذهنی هدفمند، به بازسازی عملکرد مغز کمک می‌کند.

برخی تحقیقات اولیه هم نشان می‌دهد که داروهای رقیق‌کننده خون، به شکستن «ریزلخته‌ها» که یکی از عوامل التهاب سیستماتیک (نظام‌مند) است، کمک شایانی می‌کند. با این روش، علایم طولانی کووید، از جمله خستگی، مه مغزی و مشکل تمرکز التیام می‌یابد.

در حال حاضر هیچ درمان مشخص و ثابت شده‌ای برای افراد مبتلا به علایم درازمدت کووید وجود ندارد. اما الی خوش‌بین است و می‌گوید: «تغییرات مغزی مرتبط با کووید - به هر طریقی - برگشت پذیر است. مغز به شکل فوق‌العاده‌ای نوروپلاستیک است و می‌تواند کارهای شگفت‌انگیزی انجام دهد.»