رفتار رجب طیب اردوغان در سیاست به حرکت پاندول ساعت شباهت زیادی دارد؛ یعنی گاهی به‌ سمت راست و گاهی به‌ طرف چپ در نوسان است، اما در واقع او نه در راست قرار می‌گیرد، نه در چپ و نه در وسط، بلکه در جایگاهی است که تاریخ ترکیه را به‌ سوی آینده رهبری کند.

تاریخ ترکیه فرازونشیب‌های زیادی داشته است؛ از دوران سلجوقیان تا عثمانیان و پس از آن از جمهوری آتاتورک تا میثاق ملی و پیمان لوزان و از توافق مونترو درباره حاکمیت ترکیه بر تنگه‌های داردانل و بسفر تا ریاست‌جمهوری اردوغان که اکنون با گرایش به اسلام سیاسی بر یک نظام سکولار حکم می‌راند.

روش سیاسی اردوغان را در روابطش با سایر سیاستمداران و در دوستی‌ها و دشمنی‌هایش می‌توان به‌خوبی مشاهده کرد. الگوی او تورگوت اوزال است و البته استادش اربکان. دیروز با گولن متحد بود اما امروز با او دشمن است. به همین ترتیب دیروز با احمد داوود اوغلو، شخصیت دانشگاهی، دوستی صمیمی داشت، اما امروز با او دشمنی می‌ورزد. این داوود اوغلو که در دولت اردوغان به‌عنوان وزیر خارجه  و نخست‌وزیر خدمت کرد، کسی است که اردوغان را به پیروی از سیاست «صفر مشکلات» با همه کشورها به‌ویژه با همسایگان شرقی ترکیه متقاعد کرد و ترکیه را از پل بودن به مرکز عمق استراتژیک تبدیل کرد.

اما بعد از اینکه موج «بهار عربی» فرا رسید و اخوان‌المسلمین در راس آن قرار گرفت، اردوغان همچون پاندول ساعت برعکس سیاست «صفر مشکلات» حرکت کرد؛ با کشورهای سوریه، مصر، عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی تنش ایجاد کرد، با اروپا به‌ویژه آلمان و فرانسه درگیر شد، از گفت‌وگو برای عضویت در اتحادیه اروپا فاصله گرفت و به‌رغم عضویت ترکیه در ناتو، از آمریکا دوری گزید و به روسیه نزدیک شد و از مسکو سامانه موشکی اس ۴۰۰ خرید.

امروز باز اردوغان مانند پاندول ساعت برعکس مرحله پیشین، به سیاست «صفر مشکلات» روی آورده و با مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عراق و اسرائیل از در مصالحه در آمده، برای برقراری روابط با سوریه تلاش کرده، با پیوستن سوئد به ناتو موافقت کرده، خواستار بازگشت به مذاکرات پیوستن به اتحادیه اروپا شده و قرار است نقش و جایگاه ترکیه در پیمان ناتو را پررنگ‌تر کند.

اردوغان در زمان برگزاری انتخابات ترکیه با چالش‌ها و دشواری‌های فراوانی روبرو بود که از جمله می‌توان به مواردی همچون ائتلاف شش حزب مخالف در برابرش، سقوط ارزش لیر‌ـ واحد پول ملی ترکیه‌ــ در مقابل دلار، عمیق‌‌تر شدن بحران اقتصادی در این کشور، نجومی شدن بدهی‌های دولت و وقوع فاجعه زمین‌لرزه و ضعف دولت در مدیریت بحران و رسیدگی به آسیب‌دیدگان اشاره کرد. اما سپرده‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در بانک‌ مرکزی ترکیه پیش از انتخابات به اردوغان کمک کرد تا از انتخابات پیروز به در آید.

افزون بر آن، سفر اخیر اردوغان به عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر به اقتصاد ترکیه جان بخشید و بر لیر ترکیه تاثیر مثبت و فوری گذاشت. زیرا اردوغان در این سفر، تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهایی برای همکاری‌های اقتصادی راهبردی و سرمایه‌گذاری‌های متقابل با این کشورها به امضا رساند که بر اساس آن‌ها قرار است کشورهای یادشده در آینده ۱۰۰ میلیارد دلار در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند.

این تحول جدید ایجاب می‌کند که دولت اردوغان علاوه بر افزایش ۲۰ درصدی مالیات، دو راهکار دیگر نیز اتخاذ کند، یکی اینکه با بهره‌برداری از موقعیت مهم ژئواستراتژیک ترکیه، از اروپا و ایالات متحده آمریکا امتیاز بگیرد، دوم اموال دولتی را به شرکت‌های عربی و ترکیه‌ای بفروشد.

درباره پروژه «راه توسعه» که حکومت عراق برای آن کار می‌کند هم باید گفت که این پروژه هم برای ترکیه بسیار سودمند تمام خواهد شد؛ زیرا بهترین راه برای مبادله کالاهای بازرگانی میان ترکیه و اروپا خواهد بود. حتی ممکن است جایگزین کانال سوئز شود و با پروژه «کمربند و جاده» چین همخوانی داشته باشد.

به هر صورت، تحول کنونی ترکیه به پیگیری و تلاش فراوان نیاز دارد. زیرا غلبه بر چالش‌های بزرگ موجود و انتقال از سیاست «قدرت سخت» به سیاست «قدرت نرم» برای اردوغان کار آسانی نخواهد بود. چالش دیگر واکنش کشورهای عربی به سیاست آبی ترکیه است. دولت ترکیه از درآمدهای نفتی کشورهای عربی بهره‌مند می‌شود، اما از دادن آب به این کشورها امتناع می‌کند. آنکارا در حالی‌ که از بیشتر آب‌ دجله و فرات به‌تنهایی بهره‌برداری می‌کند، خواستار قانونمند شدن آب‌های باقی‌مانده‌ای است که به سوریه و عراق سرازیر می‌شود. از این رو امکان ندارد که سوریه و عراق در برابر این وضعیت ساکت بمانند.

احمد داوود اوغلو در مصاحبه‌ای با مجله سعودی المجله می‌گوید: «آنچه اردوغان انجام داد، تبدیل یک نظام پارلمانی پوشالی به یک نظام ریاستی پوشالی است.» البته اوغلو گزاف نگفته است؛ زیرا اردوغان هم در حالت اول قدرت را کاملا در دست خود داشت و هم در حالت کنونی قدرت را در اختیار خود دارد. این در حالی است که ابرقدرت بزرگ دنیا و دارنده نیرومندترین اقتصاد جهان، یعنی آمریکا نیز با نظام ریاستی اداره می‌شود، اما قدرت و اختیارات رئیس‌جمهوری مقید و محدود است و کنگره و قوه قضاییه بر کارهایش نظارت می‌کنند.

کمال آردامول، تحلیلگر سیاسی اهل ترکیه، بر این باور است که «دیپلماسی بدون داشتن کارت‌های قدرت پیش نمی‌رود؛ از این جهت در سیاست خارجی ترکیه، استدلال‌های دیپلماتیک همواره بر عوامل قدرت تکیه داشته است».

البته اردوغان می‌تواند در آخرین دوره ریاستش، روند تحول جدید را بدون ترس و نگرانی تکمیل کند. اما مشکل این است که او می‌خواهد از طریق نمایندگانش در قدرت باقی بماند. این در حالی است که قدرت بر اساس منافع حزبی و شخصی گه‌گاه رفتن در راه معکوس را بر انسان تحمیل می‌کند. از این جهت کسی نمی‌تواند آینده سیاست را در ترکیه پیش‌بینی کند؛ زیرا به گفته داووداوغلو، «در ترکیه دو چیز را کسی نمی‌داند؛ یکی روز مرگ را و دیگر [اتفاق‌های] روز انتخابات را».

اما باز هم بسیاری‌ها با ترس و دلهره می‌پرسند که حرکت بعدی پاندول ساعت چه وقت و چگونه خواهد بود؟