جیم اونیل، اقتصاددان بریتانیایی، حدود دو دهه پیش که مخفف «بریک» را برای اشاره به برزیل، روسیه، هند و چین ابداع کرد، درباره فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشورهایی نوشت که قرار است به برترین اقتصادهای نوظهور جهان تبدیل شوند.
آن زمان اونیل مدیر [شرکت] گلدمن سکس (Goldman Sachs) بود و تصور نمی‌کرد که هشت سال بعد در ۲۰۰۹، این چهار کشور با استفاده از آن ایده یک شورای بین‌المللی تشکیل دهند.
این گروه پنج عضوی از کشورهای در حال توسعه، اینک در تلاش برای ایجاد تعادل دربرابر تسلط ائتلاف‌های غربی در امور جهانی، موافقت کرده‌اند که این اتحاد را بیش از پیش گسترش دهند و آرژانتین، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی را به عضویت بپذیرند.
شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین، سرسخت‌ترین طرفدار گسترش این بلوک، گفت:«این گسترش عضویت سرنوشت‌ساز است. از عزم کشورهای بریکس برای اتحاد و همکاری با کشورهای درحال توسعه حکایت دارد.»
سیریل رامافوزا، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی، هنگام نام بردن از این کشورها در اجلاس سه‌روزه سران که در ژوهانسبورگ برگزار شد، گفت: «شش نامزد جدید، اول ژانویه ۲۰۲۴ رسما عضو خواهند شد.»
رامافوزا گفت: «بریکس در تلاش خود برای ساختن جهانی عادل، جهانی منصف، جهانی که جامع‌تر و مرفه نیز باشد، فصلی نوین آغاز کرده است.»
«ما در مورد مرحله اول این روند توسعه توافق داریم و مراحل دیگری نیز در پی خواهد بود.»
این توسعه به وزن اقتصادی بریکس که اعضای کنونی آن چین - دومین اقتصاد بزرگ جهان - و نیز برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی‌اند، می‌افزاید.
پروفسور سواران سینگ، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه جواهر لعل نهرو در هند، توضیح می‌دهد که این اقدام همچنین با هدف افزایش نفوذ بریکس به‌منزله مدافع کشورهای به‌اصطلاح جهان جنوب انجام می‌شود که بسیاری از آن‌ها احساس می‌کنند نهادهای بین‌المللی تحت سلطه ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای ثروتمند غربی، با آن‌ها رفتار ناعادلانه‌ای دارند.
او می‌گوید:«[ایجاد] بریکس یا گسترش بریکس هیچگاه به معنای به چالش کشیدن سایر نظام‌ها نبوده است.»
او به ایندیپندنت گفت:«[تشکیل‌دهندگان بریکس] قرار بود بستری جایگزین ایجاد کنند تا فرصتی برای مشارکت و تصمیم‌گیری بین‌المللی برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته و درحال توسعه فراهم شود، که خود‌به‌خود یا شاید غیرمستقیم، بر این دلالت دارد که در مورد نحوه تصمیم‌گیری بین‌المللی در سازمان‌های بین‌المللی پسا جنگ جهانی دوم نارضایتی‌هایی مطرح است.»
«بنابراین، آن‌ها جایگزینی ارائه می‌دادند تا فضایی برای این کشورهای در حال توسعه ایجاد شود. و اگر در حال گسترش است، به این معنی است که تمایل و تقاضای فزاینده‌ای در جهان برای چنین بستری وجود دارد.»
بیش از ۴۰ کشور تمایل خود را برای پیوستن به بریکس ابراز کرده‌اند، از جمله ۲۲ کشور که رسما درخواست [عضویت] داده‌اند؛ نمایانگر وجود گروهی متفاوت از نامزدهای احتمالی، از ایران تا آرژانتین، بیشتر با انگیزه ایجاد تعادل در میدان بازی جهانی که بسیاری از آنان، آن را آلوده به تقلب علیه خود می‌پندارند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، نیز پنجشنبه در اعلام گسترش [گروه بریکس] شرکت کرد، و با تکرار فراخوان‌های دیرینه آن برای اصلاحات در شورای امنیت سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، نمایانگر نفوذ فزاینده این شورا بود..
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
او گفت:«ساختارهای حکمرانی جهانی امروز نمایانگر دنیای دیروز است. نهادهای چندجانبه برای اینکه واقعا جهانی بمانند، باید اصلاحاتی انجام دهند تا نمایانگر قدرت و واقعیت‌های اقتصادی امروز باشند.»
با اینکه معیارهای گنجاندن اعضای جدید همچنان نامشخص است، کشورهایی که برای پیوستن به این شورا دعوت شده‌اند، نمایانگر میل تک‌تک اعضای بریکس به جلب متحدانی به این گروه است.
لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری برزیل، به‌صراحت برای ورود همسایه خود، آرژانتین، لابی کرده است و مصر نیز روابط تجاری نزدیکی با روسیه و هند دارد. ورود قدرت‌های نفتی عربستان سعودی و امارات نیز نمایانگر دور شدن آن‌ها از حوزه [نفوذ اقماری] ایالات متحده آمریکا و میل به تبدیل شدن به کشورهای قدرتمند جهانی در حیطه خود است.
روسیه و ایران نیز در مبارزه مشترک خود با تحریم‌ها و انزوای دیپلماتیک به رهبری ایالات متحده آمریکا، دلیلی همسان یافته‌اند. با تعمیق روابط اقتصادی بین این دو کشور در پی تهاجم مسکو به اوکراین، ولادیمیر پوتین از سخنرانی خود برای انتقاد از [قدرت‌های] غرب استفاده کرد، و بر تهدیدهای آنان به ارزش‌های سنتی کشورهای در حال توسعه و پیدایش جهانی چندقطبی تاکید ورزید.
دانیل سیلک، مدیر [سازمان] مشاوره پلیتیکال فیوچرز (Political futures) مستقر در آفریقای جنوبی، می‌گوید: «اشتباه نکنید: این [مشارکت] صرفا محدود به تجارت نیست. بلکه به گسست و دوقطبی شدن سیاسی مربوط است که در جهان مشاهده می‌کنیم»، و می‌افزاید که چین تهدیدهای جنگ سرد جدید با واشنگتن را دلیلی برای گسترش ذکر کرده است.
شی چهارشنبه گفت: «جهان... وارد دوره تازه‌ای از آشفتگی و دگرگونی شده است. ما، کشورهای [عضو] بریکس، باید همواره هدف اصلی تقویت خود را از طریق وحدت مدنظر داشته باشیم.»
سینگ معتقد است که هرچند هر کشور ممکن است هنگام پرداختن به بریکس، دستورکار ملی خود را دنبال کند، «وقتی از مسائل مشترک سخن به میان می‌آید، اعلام‌‌نظرات و لحن بسیار عمومی می‌شود.»
«هیچ به نظر نمی‌رسد که [این گروه، عنصری] رودرروی غرب باشد؛ درپی اصلاحاتی در صندوق بین‌المللی پول است. منطقی [و منصفانه] است که آن‌ها از دموکراتیزه کردن نهادهای بین‌المللی سخن می‌گویند.»
«البته چنانچه ایران و روسیه منزوی شوند، بریکس را سکو[ی پشتیبان] خود در نظر خواهند گرفت. این گروهی است که آن‌ها به نوعی به آن وابسته خواهند بود.»
«بنابراین، می‌توانم درک کنم که تهران و مسکو از نحوه مشارکت خود در بریکس، برداشت بسیار متفاوتی دارند.»
«اما درمجموع، بریکس توان آن را دارد که این لحن را متعادل کند و در بیانیه نهایی، گونه‌ای میانه‌روی حس می‌شود که دقیقا به گونه‌ای که روسیه یا ایران تمایل دارند، دچار جینگوئیسم (ملی‌گرایی افراطی که مشخصه اصلی آن سیاست خارجی تهاجمی است) نبود.»
«و البته روسیه، چین و هند همواره گفته‌اند که با تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران مخالفند. بنابراین، از این منظر، همان لحن را می‌توان در بیانیه نهایی دید.»
هرچند [این گروه] حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان و یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را در خود جای داده است، مدت‌ها است که اختلافات داخلی مانع رسیدن بریکس به آرمان تبدیل شدن به بازیگر اصلی صحنه جهانی بوده است.
کشورهای بریکس اقتصادهایی در مقیاس‌های بسیار متفاوت و دولت‌هایی با اهداف سیاست خارجی غالبا متفاوت دارند. درنتیجه، غرب واقعا بریکس را تهدیدی جدی برای ائتلاف‌های غربی نمی‌داند.
این در بیانیه سه‌شنبه گذشته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، مشهود بود که یادآوری کرد واشنگتن این کشورها را به دلیل اختلاف در موضوعات حیاتی، «در حال تبدیل شدن به نوعی رقیب ژئوپلیتیک برای ایالات متحده آمریکا یا هر کشور دیگری» نمی‌بیند.
این دیدگاه بی‌دلیل نیست.
اعضای مهم بریکس – چین و هند – اغلب با هم در تضادند: دهلی نو بیشتر با غرب دوست است و با ایالات متحده آمریکا معامله‌های نظامی دارد، و گاهی اوقات بر سر مرز هیمالیا درگیری‌های خشونت‌آمیزی با پکن دارد.
برای ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، این شورا مجمعی برای ضربه زدن به غرب است که بابت تهاجم مسکو به اوکراین، جویای منزوی کردن روسیه بوده است. اما لولا [دا سیلوا] با استفاده از این نشست، برای تکرار موضع برزیل درباره «دفاع از حاکمیت (و) تمامیت ارضی» کشورها استفاده کرد که تلنگری آشکار به روسیه در مورد تهاجمش به اوکراین بود.
جیبین توماس جیکوب، دانشیار کارشناس سیاست داخلی و روابط خارجی چین در دانشگاه شیو نادار دهلی نو، می‌گوید: «مطمئن نیستم که بریکس گسترش‌یافته بتواند برای کشورهای موجود چالشی واقعی ایجاد کند – بریکس همواره از نظر سیاسی ناهماهنگ بوده است – دستورکار روس‌ها و چینی‌ها آشکارا ضدغربی بوده، اما برای هند و بقیه کشورها لزوما چنین نیست.»
«هند با سلطه اقتصادی غرب مشکل دارد، اما از نظر قوانین و هنجارهای بین‌المللی، با غرب به مراتب همسوتر از چین یا روسیه است.»
جیبین می‌گوید: «کشورهای بریکس ممکن است در ظاهر در قبال تهاجم روسیه موضع بی‌طرف اتخاد کرده باشند، اما بین آن‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد. بدیهی است که چین برای پیروزی روسیه بسیار بیشتر سرمایه‌گذاری می‌کند، درحالیکه مسئله دیگران، بیشتر پایان سریع درگیری و اختلال در بازار غلات و انرژی است.»
گزارش‌های تکمیلی از خبرگزاری‌ها
© The Independent
