هشتادمین دوره جشنواره ونیز در حالی کار خود را آغاز کرده است که اعتصاب دو اتحادیه بازیگران و نویسندگان آمریکا بر آن سایه انداخته و توجه رسانه‌ها به فیلم‌هایی که عوامل آمریکایی دارند جلب شده است.

در همان ابتدای جشنواره، نمایش «فراری» ساخته مایکلمان بهانه‌ای شد برای حضور آدام درایور در نشست خبری جشنواره و اعلام موضع درباره این اعتصاب که بازتاب بسیاری هم داشت.

انجمن بازیگران سینما و تلویزیون آمریکا که اعتصاب را هدایت می‌کند، به بازیگران برخی فیلم‌ها اجازه حضور در جشنواره ونیز را داده‌اند، چون تولیدکنندگان این فیلم‌ها، شرکت‌ها و استودیوهای مستقل‌اند.

علاوه بر «فراری» که بازگشت مایکلمان سازنده فیلم‌های «مخمصه»، «نفوذی» و «علی»، بعد از سال‌ها دوری از سینما است، شنیده شده که بازیگران فیلم جدید سوفیا کاپولا هم می‌توانند در نشست‌های مربوط به این فیلم در ونیز شرکت کنند.

از سوی دیگر، استقبال منتقدان و حاضران در جشنواره از «داگ‌من» فیلم جدید لوک بسون، کارگردان شناخته‌شده فرانسوی، دیگر غافلگیری روزهای ابتدایی جشنواره ونیز بوده است.

بسون که یکی از بااستعدادترین کارگردانان نسل خود بود، خیلی زود جذب هالیوود شد و حتی فیلم علمی‌-تخیلی «عنصر پنجم» را کارگردانی کرد، اما ستاره بختش در سال‌های اخیر به خاموشی رفته بود و او را کارگردانی تمام‌شده تلقی می‌کردند.

حالا بعد از حضور در بخش رقابتی قدیمی‌ترین فستیوال سینمایی دنیا که اعتبارش در سال‌های اخیر بیشتر شده است و حتی برندگانش در اسکار موفق بوده‌اند، لوک بسون می‌تواند بار دیگر موردتوجه علاقه‌مندان سینمای دوران قدیمش قرار بگیرد.

ونیز در برابر هالیوود

دیگر اتفاق مهم روزهای اولیه برگزاری جشنواره ونیز، موضع‌گیری دیمین شزل، کارگردان آمریکایی و رئیس هیئت‌داوران جشنواره بود که برخلاف موج غالب بر سینمای آمریکا در سال‌های اخیر، گفت «هنر» اصالتی بیشتر از «محتوا» در سینما دارد و به‌این‌ترتیب محتوا‌زدگی این سال‌های آثار تحسین‌شده در اسکار و سایر جوایز سینمایی آمریکا را به چالش کشید.

این موضع‌گیری از آنجا اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که شزل یکی از کشف‌های جدید هالیوود در یک دهه اخیر است و با «لا لا لند» توانست جوایز مهمی در گلدن گلوب و اسکار به دست بیاورد و از او به‌عنوان یک رویاساز مدرن یاد می‌شود.

البته برگزارکنندگان جشنواره ونیز از زمان اعلام فیلم‌های این دوره جشنواره، با قرار دادن آثار جدید وودی آلن و رومن پولانسکی در بخش خارج از مسابقه نشان دادند که با گرایش غالب این سال‌ها در آمریکا همراهی ندارند.

آلن و پولانسکی که به آزار جنسی در آمریکا متهم‌اند، عملا دیگر امکان ساخت و نمایش فیلم در آن کشور را ندارند و به اروپا پناه برده‌اند.

وودی آلن در اتفاقی بی‌سابقه فیلم جدیدش را به زبان فرانسوی ساخته است و به ناچار یک گام دیگر از ریشه آمریکایی خود دور شده است.

حرف‌های یورگوس لانتیموس در نشست خبری فیلم «طفلکی‌ها» درباره حذف تدریجی صحنه‌های اروتیک و معاشقه از فیلم‌های سینمایی، دیگر موضع‌گیری جنجال‌برانگیز نیمه اول جشنواره ونیز بود.

در فیلم او سکانس‌های بسیاری شامل برهنگی و هم‌خوابگی با حضور اما استون، ستاره هالیوود، دیده می‌شود که برخلاف گرایش اصلی یک دهه اخیر هالیوود است و کارگردان یونانی‌تبار با اشاره به ساخت چهار فیلم با بازی اما استون، گفت او هیچ شرمی از بدن خود و برهنگی نداشت.

او البته از غیبت بازیگر اصلی‌اش ابراز تاسف کرد و گفت بهتر بود اما استون خودش درباره این مسئله صحبت می‌کرد. فیلم «طفلکی‌ها» که محصول کمپانی سرچ‌لایت است، بر اساس تصمیم انجمن بازیگران آمریکا، جزو آثاری نبود که بازیگرانش بتوانند در رویدادهای مرتبط با آن شرکت کنند و به همین دلیل اما استون در ونیز حاضر نشد.

نکته قابل‌توجه آن است که آلبرتو باربرا به‌عنوان دبیر جشنواره فیلم ونیز و سایر سیاست‌گذاران این رویداد، در قیاس با جشنواره کن همراهی کمتری با سلیقه حاکم بر هالیوود در سال‌های اخیر نشان داده‌اند، اما در همین مدت فیلم‌هایی که در این جشنواره به نمایش درآمده‌، در اسکار موفقیت‌های چشمگیری به دست آورده‌اند.

«رما» ساخته آلفونسو کوارون، «شکل آب» ساخته گیرمو دل تورو، «سرزمین خانه‌به‌دوش‌ها» به کارگردانی کلویی ژائو و «جوکر» ساخته تاد فیلیپس، چهار فیلمی بودند که بعد از به دست آوردن جایزه شیر طلایی ونیز توانستند نظر رای‌دهندگان آکادمی اسکار را هم جلب کنند و جوایز مهمی به دست بیاورند.

این رابطه متناقض میان جشنواره ونیز و جوایز اسکار می‌تواند نشان دهد که فارغ از گرایش‌های اجتماعی و فرهنگی، اشتراک نظر بر سر «هنر سینما» همچنان می‌تواند سلایق متفاوت را به هم نزدیک نگه دارد.

«تاتامی» و افشای سیاست جمهوری اسلامی در ونیز

اما دوره اخیر جشنواره ونیز که در آستانه سالگرد خیزش اعتراضی ایران برگزار می‌شود، بی‌تاثیر از این اتفاق نیست. برگزارکنندگان این جشنواره هیچ فیلم ساخته‌شده در فضای رسمی ایران و تحت نظارت و سانسور حکومت را وارد برنامه نکردند که مشابه رویه سایر جشنواره‌های مهم اروپا در یک سال اخیر است.

بعد از یک دوره برگزاری جشنواره‌های برلین، کن، کارلووی واری، لوکارنو و ونیز، اکنون با اطمینان می‌توان گفت سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه سینما بعد از اعتراض‌های «زن، زندگی، آزادی» به بن‌بست رسیده است و مقام‌های حکومت نمی‌توانند با استفاده از نبوغ و استعداد فیلم‌سازان ایرانی، از جشنواره‌های جهانی برای خود کارنامه بسازند.

آن‌ها به مدت چهار دهه موفق شده بودند حجاب اجباری در ایران را به‌عنوان یک امر بدیهی در ایران برای سینمادوستان جهان جا بیندازند، اما جنبش ۱۴۰۱ در مدت کوتاهی چهار دهه تلاش تدریجی آن‌ها را ویران کرد، به‌ویژه اگر به یاد بیاوریم که فیلم‌های به نمایش درآمده در اغلب جشنواره‌های مهم دنیا طی یک سال اخیر یا آثار سینمای زیرزمینی ایران بوده‌اند یا سینماگران مهاجر و تبعیدی ایران ساخته‌اند و در آن‌ها زنان بازیگر حجاب اجباری ندارند.

جشنواره ونیز در بخش رقابتی «افق‌ها»، میزبان فیلم «تاتامی» با کارگردانی مشترک زر امیرابراهیمی، بازیگر ایرانی و گاهی ناتیو، کارگردان اسرائیلی، است.

حضور این فیلم در یکی از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی دنیا ضربه‌ای دیگر به جمهوری اسلامی است و درحالی‌که آن‌ها بیش از چهار دهه به آتش دشمنی با اسرائیل دمیده‌اند، نخستین فیلم مشترک کارگردانان ایرانی و اسرائیلی در اتفاقی تاریخی در ونیز به نمایش درمی‌آید.

از سوی دیگر، داستان فیلم هم افشا‌کننده یکی دیگر از روش‌های حکومت ایران است که اجازه رویارویی ورزشکاران ایرانی با همتایان اسرائیلی خود در مسابقات جهانی را نمی‌دهد و اینجا امیرابراهیمی علاوه بر کارگردانی، در نقش یک مربی جودو، با دستور مقام‌های فدراسیون برای خودداری از مسابقه شاگردش با جودوکار اسرائیلی مواجه می‌شود و داستانی پرتعلیق شکل می‌گیرد.

مستند بلند «آفتاب می‌شود» ساخته آیت نجفی به‌عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه، دیگر نماینده سینماگران مستقل ایرانی در جشنواره ونیز است که به‌عنوان فیلم افتتاحیه بخش جنبی «روزهای ونیز» انتخاب شده است و روایتی از انقلاب زنانه سال گذشته در ایران را ارائه می‌دهد.

نجفی همچنین قرار است هدایت برنامه‌ای در همبستگی با معترضان ایرانی را بر فرش قرمز جشنواره ونیز عهده‌دار باشد که مسئولان این رویداد بعد از اعلام حکم زندان سعید روستایی، برپایی آن را به شکل رسمی اعلام کردند.

هشتادمین جشنواره فیلم ونیز در کنار همه نکات خبرسازش برای رسانه‌های دنیا، محل جدیدی برای یادآوری این مسئله است که خیزش سراسری ۱۴۰۱ ایران از حافظه هنرمندان و هنردوستان جهان پاک نشده است.