عصر دوشنبه، ۲۷ شهریور، هواپیمای حامل پنج شهروند آمریکایی که سال‌ها در ایران زندانی بودند، در دوحه قطر به زمین نشست و با پیاده شدن عماد شرقی، سیامک نمازی، مراد طاهباز و دو شهروند آمریکایی دیگر که نامشان فاش نشده است، بخشی علنی شده از معامله دولت بایدن با جمهوری اسلامی به مرحله نهایی رسید. هرچند که دولت بایدن هفته‌ها قبل دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار پول ایران را در عراق آزاد کرده بود و رایزنی برای رفع توقیف ۱۰ میلیارد دلار بدهی گازی عراق به ایران نیز ادامه دارد. همچنان برخی از تحلیلگران و جمهوری‌خواهان آمریکایی معتقدند که این توافق در ظاهر شش میلیارد دلاری و مبادله زندانیان، ابعاد روشن نشده دیگری نیز دارد.
ساعتی بعد از ورود پنج زندانی آمریکایی به پایتخت قطر، یک منبع آگاه به خبرگزاری فرانسه گفت که پنج آمریکایی که در توافقی بین ایران و ایالات متحده به دوحه رسیده بودند، قطر را به مقصد آمریکا ترک کردند.
جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا پس از حدود یک سال مذاکره بر سر مبادله زندانیان، ماه گذشته میلادی توافق کردند که در ازای آزادی پنج شهروند آمریکایی زندانی در ایران، پنج زندانی ایرانی در آمریکا (که البته یکی از آنها می‌گوید زندانی نبوده است) نیز آزاد شوند و شش میلیارد دلار پول مسدودشده ایران در کره جنوبی، در اختیار تهران قرار گیرد. از پنج ایرانی آزاد شده،کاوه لطف‌الله افراسیابی که در سال ۲۰۲۱ به اتهام فعالیت برای دولت خارجی در خانه‌اش در بوستون بازداشت شد و اکنون به بی‌بی‌سی فارسی گفته است که در زندان نیست، کامبیز عطار کاشانی متهم به نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران و امین حسن‌زاده متهم به سرقت اطلاعات از آمریکا و ارسال آن به ایران اعلام کردند که به ایران باز نمی‌گردند. از این سه نفر دو نفر در آمریکا باقی می‌مانند و یک نفر هم به کشور دیگری غیر از ایران می‌رود.
تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه در این زمینه نامه‌ای به آنتونی بلینکن ارسال کرده و از وزیر خارجه آمریکاا خواسته است تا ساعت پنج بعدازظهر جمعه به سه پرسش درباره توافق دولت بایدن و جمهوری اسلامی و اینکه چرا افرادی که آنها را «عامل جمهوری اسلامی» می‌خواند و آزاد شده‌اند در خاک آمریکا باقی می‌مانند و چه اقداماتی برای زیرنظر گرفتن آنها انجام شده پاسخ دهد. او تاکید کرد که نباید هیچ از آنها در آمریکا بمانند.
دوشنبه، ۱۸ سپتامبر، همزمان با حضور ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، در نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بانک مرکزی ایران واریز شدن پنج میلیارد و ۵۷۳ میلیون یورو پول ایران را در بانک قطر تایید کرد و همزمان با تایید واریز این مبلغ بود که پنج آمریکایی زندانی در ایران راهی فرودگاه شدند.
پیش‌تر، گفته شده بود که یک هواپیمای قطرایرویز، صبح دوشنبه برای بردن زندانیان آمریکایی، در فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران بر زمین نشسته است. ساعاتی بعد، خبرگزاری‌ها عکسی از سوار شدن زندانیان آمریکایی به هواپیمای قطری منتشر کردند.
از سوی دیگر، دو نفر (رضا سرهنگ‌پور و مهرداد معین انصاری) از پنج ایرانی زندانی در آمریکا – بر خلاف سه نفر دیگر، دست‌کم فعلا به ایران بازگشته‌اند.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، دوشنبه درباره وضعیت تبادل زندانیان بین تهران و واشنگتن گفت: «دو تن از شهروندان بر اساس علاقه خود وارد ایران خواهند شد، یک نفر از آنها به خانواده در کشور ثالث منتقل می‌شود و دو نفر دیگر در آمریکا می‌مانند.»
به گزارش دیده‌بان ایران، کنعانی توضیح نداد که چرا باید زندانیانی مبادله شوند که تمایلی برای آمدن به ایران ندارند.
از سوی دیگر، به گزارش سی‌ان‌ان، یک مقام ارشد دولت جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، دوشنبه گفت که در جریان انتقال پنج زندانی آمریکایی از ایران به قطر، مادر سیامک نمازی و همسر مراد طاهباز که پیش‌تر قادر به ترک ایران نبودند، همراه پنج زندانی آزادشده، عازم دوحه و سپس آمریکا شدند.
گفت‌وگوی بایدن و بلینکن با پنج آمریکایی آزادشده و خانواده‌ها
به گفته کاخ سفید، جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، دوشنبه با خانواده‌های پنج شهروند آمریکایی آزادشده از ایران، مکالمهای «احساسی» داشته است.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، کاخ سفید همچنین تایید کرد که هواپیمای حامل این پنج آمریکایی، قطر را به مقصد ایالات متحده ترک کرده است.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت جو بایدن، نیز دوشنبه و همزمان با انتشار خبر پرواز هواپیمای آمریکایی‌های آزادشده از ایران به مقصد ایالات متحده، با انتشار توییتی در شبکه اکس (توییتر) گفت که با پنج آمریکای آزادشده از ایران صحبت کرده و به آنها گفته است که بی‌صبرانه منتظریم آنان را در کنار عزیزانشان ببینیم.
بلینکن همچنین نوشت که تا زمانی که همه آمریکایی‌هایی را که به ناحق بازداشت شده‌اند، به خانه بازنگردند، او و جو بایدن آرام نخواهند گرفت.
واکنش‌ها به خروج آمریکایی‌ها از ایران
همزمان با پرواز هواپیمای قطری از تهران به مقصد دوحه، محمد بن عبدالعزیز الخلیفی، وزیر مشاور در امور خارجه قطر، در واکنش به مبادله زندانیان بین تهران و واشنگتن، تایید کرد که پنج آمریکایی بازداشت‌شده در ایران، در راه دوحه‌اند.
خلیفی همچنین ابراز امیدواری کرد که اجرای کامل توافق بین واشنگتن و تهران به تفاهم بیشتر، از جمله بازگشت به توافق هسته‌ای، منجر شود.
خلیفی افزود که آزادی تعدادی از زندانیان ایرانی در آمریکا نیز در چارچوب توافق بین دو طرف و با میانجیگری قطر صورت گرفته است. او همچنین گفت که به مثابه بخشی از اجرای توافق بین دو طرف، وجوه مسدودشده ایران در کره جنوبی به دوحه منتقل شده است.
از سوی دیگر، سخنگوی وزارت امور خارجه قطر نیز گفت که پیش از توافق نهایی مبادله و در چارچوب آن، مقام‌های قطری بارها به واشنگتن و تهران سفرکرده بودند.
همزمان، جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، نیز پس از پرواز زندانیان آمریکایی به مقصد دوحه، با صدور بیانیه‌ای گفت: «از شیخ تمیم بن حمد، امیر قطر و هیثم بن طارق، سلطان عمان، که به تسهیل این توافق در طول چند ماه دیپلماسی دشوار و اصولی آمریکا کمک کردند، تشکر ویژه می‌کنم.»
بایدن با اشاره به سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی و دو آمریکایی دیگر که نمی‌خواهند نامشان فاش شود، گفت که آنها پس از سال‌ها تحمل رنج و بلاتکلیفی، به‌زودی با عزیزانشان دیدار خواهند کرد.
بایدن از دولت‌های سوئیس و کره جنوبی نیز تشکر کرد و خواستار پاسخگویی تهران درباره سرنوشت باب لوینسون شد.
رئیس جمهوری ایالات متحده همچنین گفت که دولت آمریکا امروز محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری اسبق ایران، و وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران را تحت قانون لوینسون و به دلیل دست داشتن در بازداشت‌های غیرقانونی، تحریم می‌کند و به تحمیل هزینه‌های اقدامات تحریک‌آمیز ایران در منطقه به تهران، ادامه خواهد داد.
بایدن در این بیانیه تاکید می‌کند که دارندگان گذرنامه آمریکایی نباید به ایران سفر کنند و بار دیگر خطرات سفر به ایران را به همه آمریکایی‌ها یادآور می‌شود. در بیانیه بایدن آمده است که وزارت امور خارجه آمریکا هشدار مسافرتی بلندمدتی دارد مبنی بر اینکه به دلیل خطر گروگانگیری و بازداشت خودسرانه شهروندان آمریکایی، آمریکایی‌ها به ایران سفر نکنند. بنا به این بیانیه، همه آمریکایی‌ها باید به این هشدار توجه کنند و در صورت بی‌توجهی به آن، نباید انتظار داشته باشند که آزادی آنها حتما تضمین می‌شود.
در پایان بیانیه بایدن آمده است: «ما تا زمانی که هر آمریکایی را که به غلط بازداشت، یا گروگان گرفته شده است به خانه بازنگردانیم، از تلاش [برای آزادی آنان] دست نمی‌کشیم.»
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا، نیز با انتشار بیانیه در شبکه اکس، از آزادی و خروج پنج زندانی آمریکایی از ایران استقبال کرد. او در این پیام نوشت: «عماد شرقی، سیامک نمازی، مراد طاهباز و دو شهروند آمریکایی دیگر پس از تحمل ظلم وصف‌ناپذیر در حکم زندانی‌های رژیم [جمهوری اسلامی ایران]، ایران را ترک کردند و در راه بازگشت به خانه‌اند.» او در ادامه نوشت: «ما هیچ اولویتی بالاتر از بازگرداندن آمریکایی‌هایی که به ناحق بازداشت شده‌اند، نداریم.»
سازمان ملل متحد نیز دوشنبه اظهار امیدواری کرد که تبادل زندانیان بین ایران و ایالات متحده به مثابه دو دشمن سرسخت، به کاهش تنش‌ها بینجامد. استفان دوجاریک، سخنگوی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، گفت: «بسیار امیدواریم که این امر [مبادله زندانیان] به همکاری بیشتر و کاهش تنش‌ها منجر شود.»
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دوشنبه در مقر سازمان ملل در نیویورک، در پاسخ به خبرنگار الجزیره که پرسید آیا آزادی زندانیان می‌تواند دارای پیامد مثبتی برای ازسرگیری مذاکرات برجام باشد، گفت: «درباره تاثیر آن بر مذاکرات احیای برجام، باید بگویم که نمی‌دانم. اما از آزادی زندانیان آمریکایی استقبال می‌کنم و امیدوارم این روند ادامه یابد.»
با به زمین نشستن هواپیمای حامل پنج زندانی آمریکایی در دوحه، خبرگزاری‌ها عکس‌هایی از عماد شرقی، سیامک نمازی و مراد طاهباز منتشر کردند که از هواپیما پیاده می‌شوند و به نظر می‌رسد که در این مرحله، توافق مبادله زندانیان میان دو کشور و آزادسازی منابع ایران، بدون مشکل به پایان رسیده است.
با این حال، جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا، دوشنبه و همزمان با انتقال زندانیان آمریکایی به دوحه و انتقال منابع مسدودشده ایران در کره جنوبی به قطر، گفت که اگر تهران از این منابع برای مقاصد غیرانسانی استفاده کند، «می‌توانیم مانع دسترسی جمهوری اسلامی به این منابع شویم».
کربی همچنین گفت که توافق جدید نشان‌دهنده هیچ تغییری در سیاست آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران نیست و «ما همچنان با رفتار بی‌ثبات‌کننده تهران مواجهیم». او افزود که دولت آمریکا توافق با جمهوری اسلامی ایران را نوعی اقدام اعتمادساز برای برقراری روابط بهتر با تهران نمی‌داند.
کربی مذاکرات برای دستیابی به توافق با جمهوری اسلامی ایران را نتیجه ماه‌ها کار سخت وزارت خارجه آمریکا توصیف کرد، و گفت که آمریکا سیاست پاسخگو کردن تهران را ادامه خواهد داد و موضوع بازداشت آمریکایی‌ها را جدی خواهد گرفت.
بلینکن هم تاکید کرد که آمریکا تمهیدهایی در نظر گرفته است تا کاملا بتوان بر نحوه هزینه‌‌شدن پول‌های آزادشده ایران نظارت داشت.
تبادل و آزادسازی منابع مالی ایران که همزمان با سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، به نیویورک انجام می‌شود، از نگاه بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران جمهوری‌خواه به معنای تداوم کوتاه‌آمدن دولت جو بایدن مقابل جمهوری اسلامی و موفقیت‌آمیز بودن سیاست گروگانگیری نظام اسلامی در تهران ارزیابی شده و دونالد ترامپ، اصلی‌ترین رقیب بایدن در انتخابات آتی ریاست جمهوری، آن را «سیاستی احمقانه و تحقیرآمیز» خوانده است.
