تغییر هدفمند نام شب یلدا و چهارشنبه‌سوری به دو نام جعلی «روز ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» در تقویم رسمی ایران دوستداران میراث ملی، فرهنگی، تاریخی و ادبی را خشمگین کرد و بسیاری این اقدام را دشمنی آشکار جمهوری اسلامی با میراث و هویت ملی پارسی‌زبانان دانستند؛ دشمنی دیرینه‌ای که ریشه آن به ماه‌های ابتدایی وقوع انقلاب اسلامی بازمی‌گردد؛ همان روزهایی که روح‌الله خمینی ادعا کرد ملی‌گرایی یعنی بدبختی.
نام چهارشنبه‌سوری و شب یلدا با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم رسمی ایران تغییر کرده است. این شورا عالی نهادی حاکمیتی و زیرمجموعه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، است که سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی در حوزه‌های فرهنگ و آموزش را تدوین می‌کند.
روز یکشنبه ۲۱ آبان، پس از واکنش گسترده کاربران در فضای مجازی و رسانه‌های داخل و خارج به تغییر نام چهارشنبه‌سوری و شب یلدا، دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی در توجیه این نام‌گذاری‌های جدید، شب یلدا را «فرهنگ ایرانی‌ــ‌اسلامی» توصیف کرد و مدعی شد این مناسبت به دلیل حضور خانواده‌ها در کنار هم به‌عنوان «یک امر دینی» نیز موردتوجه است.
بر اساس ادعای شورای فرهنگ عمومی، نام چهارشنبه‌سوری هم با هدف «استفاده بهینه فرهنگی از روزهای پایانی سال» تغییر کرد و این دو مناسبت «با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و هویتی ایرانیان» به تقویم اضافه شدند.
جمهوری اسلامی در بیش از چهار دهه گذشته پیوسته برای نابودی هویت ملی ایرانیان تلاش کرد اما نتیجه‌ای که حاصل شد، این بود که ایرانیان در تقابل با حکومت به میراث ملی و فرهنگی‌شان توجه بیشتری نشان دادند. حاکمان ایران هم البته بیکار نماندند و این بار تلاش کردند میراث و هویت ملی ایرانیان را با فرهنگ شیعه پیوند بزنند و تصویری جدید و جعلی از آن بسازند.
ملی‌گرایی در تقابل آشکار با اسلام‌گرایی
روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، از همان روزهای نخست بازگشتش به ایران، علیه فرهنگ، تمدن، میراث و هویت ملی ایرانیان شمشیرش را از رو بست و به‌صراحت گفت که ملی‌گرایی «احساس بدبختی مسلمانان» است. او که رویای حکمرانی بر جهان اسلام را در سر داشت، ادعا کرد که «اسلام با ملیت مخالف است و ملی‌گرایی ایرانیان را در برابر سایر ملت‌های مسلمین قرار می‌دهد».
خمینی مدعی بود که «مستعمرین» ملی‌گرایی را برای جلوگیری از اتحاد مسلمین مطرح کرده‌اند تا اساس اسلام را برچینند. اندکی پس از سخنرانی‌های خمینی در ضدیت با ارزش‌های ملی و فرهنگی ایران، صفت «ملی» از کنار نام بسیاری از نهادهای رسمی و غیررسمی برداشته شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
پس از آن نیز حاکمیت هرکجا ناگزیر به استفاده از عبارت «ملی» یا «ایرانی» بود، پسوند «اسلامی» را نیز به آن افزود. با این حال، برخی مناسبت‌ها و یادگارهای فرهنگی و تمدنی بودند که امکان الحاق پسوند اضافه به آن‌ها وجود نداشت؛ مناسبت‌هایی مانند سیزده‌‌به‌در، چهارشنبه‌سوری، شب یلدا، جشن مهرگان و حتی نوروز. بنابراین جمهوری اسلامی در مواجهه با این مناسبت‌های تاریخی و ملی، دو رویکرد موازی را به‌صورت هم‌زمان در پیش گرفت: تلاش برای حذف آن‌ها و تغییر معنا و حتی نام این مناسبت‌ها و تطبیق دادنشان با مفاهیم دینی.
حذف و تغییر نام مناسبت‌های ملی
طی روزهای اخیر، پارسی‌زبانان علاقه‌مند به میراث و هویت ملی از تغییر نام چهارشنبه‌سوری و شب یلدا در تقویم رسمی ایران خشمگین شدند اما همه آن‌ها به‌خوبی آگاه‌اند که این مسئله در جمهوری اسلامی تازگی ندارد.
پس از وقوع انقلاب اسلامی، نام سیزده‌‌به‌در در تقویم رسمی ایران به «روز طبیعت» تغییر کرد اما تلاش‌ها برای از بین بردن این میراث ملی به همین تغییر نام محدود نماند و نمایندگان مجلس در دوره‌های مختلف، برای حذف تعطیلی این روز خیز برداشتند. رسانه‌های وابسته به نهادهای مذهبی و سپاه پاسداران هم پیوسته خواستار حذف تعطیلی روز ۱۳ فروردین در ازای تعطیلی یکی از مناسبت‌های مذهبی شده‌اند.
افراطی‌های وابسته به حاکمیت بارها از این هم فراتر رفتند و حذف نوروز را هم خواستار شدند. این مخالفتها وقتی پای مناسبت‌هایی مانند شب یلدا و چهارشنبه‌سوری در میان است که در آیین میترای ایران باستان ریشه دارند، شدیدتر هم می‌شود.
ایرانیان باستان آتش را مظهر پاکی و پاک‌کننده پلیدی‌ها می‌دانستند. جشن چهارشنبه‌سوری سنتی دیرینه در ایران است که در شهرها و در میان اقوام مختلف ایران، آداب و رسوم متنوعی دارد اما همه این رسوم از یک منبع سرچشمه می‌گیرند و آن استقبال از نو شدن سال با جشن و پایکوبی است.
جمهوری اسلامی بر مبنای اصول فقه شیعی بنیان نهاده شد؛ مذهبی که غم را فضیلت می‌داند. به این مسئله هراس حاکمیت از گردهمایی ایرانیان و جشن‌های ملی را هم که اضافه کنیم، علت خصومت حاکمیت با چهارشنبه‌سوری را بهتر درمی‌یابیم. به‌خصوص اینکه در سال‌های پس از انقلاب، چهارشنبه‌سوری به نماد مبارزه مردم با حاکمیت تمامیت‌خواه هم تبدیل شد.
خلاصه‌ترین تعریف ایرانیان باستان از شب یلدا نیز انتظار باشکوه برای فرا رسیدن صبح در آستانه زمستان است. افراطی‌های مذهبی این مناسبت را نیز با آموزه‌های اسلامی در تقابل می‌دانند. چون از فرا رسیدن صبح و پایان رسیدن «صحبت حکام در ظلمت شب یلدا» می‌هراسند.
چهارشنبه‌سوری و شب یلدا از نظر پارسی‌زبانان مفهوم و تعریف مشخصی دارند که در خاطره جمعی ایرانیان ثبت است؛ تعریفی که به هیچ عنوان با تعریف و نام‌گذاری جعلی شورای عالی انقلاب فرهنگی مطابقت ندارد اما آشکار می‌کند که حاکمیت پس از سال‌ها تلاش بی‌فرجام برای حذف چهارشنبه‌سوری و شب یلدا حالا در تلاش برای تغییر نام و مفهوم آن‌ها است.
کافی است محتوای رسانه‌ها و سایت‌های وابسته به حاکمیت درباره چهارشنبه‌سوری و شب یلدا را مرور کنیم؛ آن‌ها در سال‌های متوالی و به‌تناوب این مناسبت‌ها و دیگر مناسبت‌های ملی را «خرافات» نامیده‌اند. به عنوان مثال، سایت مشرق، نزدیک به سازمان اطلاعات سپاه، شب یلدا را «افسانه‌ای ریشه گرفته از مذهب شرک‌آلود باستانی» نامیده و نوشته بود که این مناسبت «مقبول اسلام» نیست.
درباره چهارشنبه‌سوری نیز به نظر فقهای شیعه استناد کرده‌اند که بیشتر آن‌ها از صافی گلپایگانی گرفته تا بهجت این مناسبت را غیرمجاز دانسته‌اند. در میان مراجع تقلید شیعه، شدیدترین مخالفتها با چهارشنبه‌سوری متعلق به مکارم شیرازی است که بارها این مراسم را «خرافات» نامیده و خواستار برچیده شدن آن شده است.
پس از وقوع انقلاب اسلامی، مرتضی مطهری از نخستین علمای شیعه بود که چهارشنبه‌سوری را تقبیح کرد و مدعی شد این مناسبت «دلیل خریت» و جشن «خانواده‌های احمق» است. علی خامنه‌ای هم سال ۱۳۸۸ فتوا داد از چهارشنبه‌سوری «اجتناب» شود، زیرا به گفته او «مبنای شرعی» ندارد.
تقویم رسمی جمهوری اسلامی یا ادبیات کهن ایران
حکومت ایران با حذف و تغییر نام مناسبت‌های ملی مهم از تقویم رسمی برای حذف آنان خیز برمی‌دارد اما از این نکته غافل است که پارسی‌زبانان برخوردار از گنجینه غنی ادبیات کهن و معاصر که دربرگیرنده تاریخ، میراث و هویت ملی ایرانیان است، به تقویم رسمی موردتایید حکومت نیازی ندارند.
شاعران بزرگ ایران از حافظ و سعدی گرفته تا سهراب سپهری و فروغ فرخزاد، در اشعارشان هرجا خواسته‌اند انتظار برای روشنایی را توصیف کنند، شب یلدا را مثال زده‌اند. ردپای چهارشنبه‌سوری را نیز می‌توان به‌راحتی در شاهنامه فردوسی پیدا کرد.
علاوه بر ثبت این مناسبت‌ها در آثار ادبی و پژوهشی ایران، تاریخ و فرهنگ شفاهی که سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود، ارمغان پابرجا ماندن هویت و میراث ملی ایرانیان است و اثبات می‌کند که هر تلاشی برای از بین بردن آن‌ها نافرجام خواهد بود. ضمن اینکه هم چهارشنبه‌سوری و هم شب یلدا با نام واقعی‌شان در فهرست میراث معنوی یونسکو به نام ایران ثبت شده‌اند و ثبت جهانی آن‌ها به ماندگاری‌شان کمک می‌کند.
به تمام این موارد، باید تقابل مردم با حاکمیت را نیز اضافه کرد. در روزهای اخیر بسیاری از ایرانیان در حساب‌های کاربری‌شان تاکید کرده‌اند که امسال شب یلدا و چهارشنبه‌سوری را «باشکوه‌تر» از سال‌های پیش برگزار می‌کنند و زیر بار نام‌گذاری جعلی حاکمیت نمی‌روند؛ چرا که می‌دانند شب یلدا، هرچند طولانی است، سرانجام صبح می‌شود.
