در یک هفته گذشته، ارزش افغانی، پول ملی افغانستان، در مقابل دلار به گونه کم‌سابقه و غیرمنتظره‌ای افزایش یافته است. طالبان مدعی‌اند که در نتیجه «مدیریت اقتصادی درست، راه‌اندازی برنامه‌های بازسازی و سرمایه‌گذاری» و همچنین برقراری امنیت در افغانستان، ارزش پول افغانی در بازار تثبیت شده است. با این حال اگرچه ارزش افغانی در مقابل دلار و دیگر ارزهای خارجی افزایش یافته، بهای مواد غذایی که بیشتر از دیگر کشورها از جمله پاکستان و ایران وارد می‌شود، همچنان بالا است و در نرخ کالاها در بازارهای افغانستان تغییری ایجاد نشده است.

در سال ۱۴۰۱، هم‌زمان با گسترش جنگ در سراسر افغانستان و آغاز خروج نیروهای آمریکایی از این کشور و نیز به دلیل بی‌ثباتی سیاسی، امنیتی و اقتصادی، ارزش پول ملی افغانستان در مقابل ارزهای خارجی از جمله دلار سقوط کرد و در زمان فروپاشی حکومت جمهوری ارزش یک دلار در بازارهای افغانستان به ۸۵ افغانی رسید. این در حالی است که روز چهارشنبه ۲۴ آبان ۱۴۰۲، یک دلار معادل ۶۶ افغانی در بازار افغانستان مبادله شد که افزایش چشمگیر ارزش آن را نشان می‌دهد.

آذرخش حافظی، رئیس پیشین اتاق‌‌های بازرگانی افغانستان و کارشناس امور اقتصادی، در مصاحبه با ایندیپندنت فارسی گفت که افزایش ارزش پول ملی افغانستان در مقابل دلار، «به معنی بهبود اقتصاد افغانستان نیست» و بیشتر ناشی از تزریق هفته‌ای ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار پول کمک‌های بشردوستانه، ثابت ماندن ذخایر ارزی افغانستان، سقوط ارزش دلار در بازارهای منطقه و افزایش استفاده مردم از افغانی به جای دلار، تومان و کلدار است.

Hafizi.jpg

حافظی افزود: «با وجودی که ذخایر ارزی افغانستان در کنترل بانک مرکزی طالبان نیست و در آمریکا بلوکه شده است، همچنان به عنوان یک اعتبار و پشتوانه پولی برای ارز افغانستان مطرح و دست‌نخورده باقی مانده است. ذخایر ارزی افغانستان نه‌تنها کاهش نیافته‌ که در دو سال گذشته سود هم داده است. این ذخایر در ثبات پول افغانی در مقابل ارزهای خارجی نقش مهمی دارد.»

از طریق‌ روند کمک‌های بشردوستانه، هر هفته پول نقد به بازار افغانستان تزریق می‌شود و تنها ایالات متحده آمریکا در دو سال گذشته، دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به افغانستان کمک کرده است. در ماه‌های نخست سلطه طالبان بر افغانستان که بانک‌های خصوصی و دولتی در این کشور دچار رکود و کمبود نقدینگی بودند، مسئولان دفتر سازمان ملل متحد در کابل تصمیم گرفتند مبالغی را که کمک‌کنندگان به افغانستان اهدا می‌کنند، به صورت نقدی وارد افغانستان کنند تا کمبود نقدینگی در بانک‌های این کشور برطرف شود.

در این مدت، سازمان ملل متحد هر هفته محموله‌‌های پول‌ نقد به کابل می‌فرستد و در اختیار بانک بین‌المللی افغانستان که  بانکی خصوصی است، قرار می‌دهد. بانک مرکزی افغانستان طالبان که آن را اداره می‌کنند، بر هزینه‌کرد پول‌هایی که وارد افغانستان می‌شوند، نظارت دارد و دلارها از طریق این بانک به افغانی تبدیل می‌شوند.

آذرخش حافظی تزریق پول نقد از طریق کمک‌های بشردوستانه به بازار افغانستان را « یکی از عوامل حیاتی» برای ثبات پول افغانی در مقابل ارزهای خارجی از جمله دلار دانست و افزود که ارزش پول ملی در صورتی ثابت می‌ماند که وضعیت اقتصادی بهبود یافته باشد، اما در وضعیت اقتصادی افغانستان هیچ تغییری پدید نیامده است و مردم هر روز فقیرتر می‌شوند.

رئیس پیشین اتاق‌‌های بازرگانی افغانستان افزایش ارزش پول افغانی در مقابل دلار را به دلیل «عوامل مصنوعی» دانست و یکی از دلایل دیگر ثبات پول افغانی در مقابل دلار در دو سال گذشته را کاهش شدید واردات افغانستان دانست و گفت: «واردات افغانستان از ۱۲ میلیارد دلار در سال تا پیش از فروپاشی دولت جمهوری، به چهار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تا پنج میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است که باعث شد تقاضا برای دلار، یورو و دیگر ارزهای خارجی در افغانستان کاهش یابد.»

این کارشناس اقتصادی همچنین یادآور شد که نوسان ارزش ریال و روپیه در ایران و پاکستان و همچنین خودداری ساکنان استان‌های شرق و جنوب افغانستان از نگهداری و استفاده از ریال و کلدار و روی آوردن به استفاده از افغانی باعث شده است که در بازارهای افغانستان تقاضا برای استفاده از پول افغانی نسبت به دلار، ریال و کلدار افزایش یابد.

حافظی افزود: «وقتی تقاضا برای پول افغانی زیاد و عرضه کم شد، ارزش این پول در مقابل دلار به طور خودکار افزایش یافت.»

بانک مرکزی افغانستان که تحت کنترل طالبان است، در یک‎ سال اخیر، کارزاری برای جلوگیری از استفاده ارزهای خارجی از جمله دلار، یورو، ریال و کلدار در فعالیت‌های اقتصادی روزمره راه‌اندازی کرده و حتی به فروشندگان و خریداران هشدار داده است که در صورت استفاده از دیگر ارزها جریمه خواهند شد.

در ۲۰ سال حاکمیت دولت جمهوری در افغانستان، بیشتر ساکنان استان‌های شرق و جنوب‌شرق افغانستان از کلدار، واحد پول پاکستان، و ساکنان استان‌های غرب افغانستان هم از ریال استفاده می‌کردند، اما استفاده این ارزها در بازارهای افغانستان ممنوع شد.

مسئولان طالبان در بانک مرکزی افغانستان اخیرا پس از دریافت اسکناس‌های جدید افغانی که به کمک ایالات متحده آمریکا در لهستان چاپ شدند، روند جمع‌آوری اسکناس‌های کهنه را آغاز کردند.

بانک مرکزی افغانستان یکشنبه گذشته در اطلاعیه‌ای گفت: «منابع کافی در اختیار دارد و در صورت نیاز می‌تواند کمبود ارز در بازارهای افغانستان را برطرف می‌‎کند.»

یک ‎سال پیش توماس وست، فرستاده ویژه آمریکا در امور افغانستان، خبر داد که یک شرکت لهستانی، اسکناس‌های موردنیاز افغانستان را چاپ می‌کند. روند تحویل‌ این اسکناس‎‌ها به بانک مرکزی افغانستان از اوایل سال ۲۰۲۳ آغاز شد.

مهاجران و تاجران در تقویت اقتصاد افغانستان نقش اساسی دارند

با وجودی که در سال‌های آخر حاکمیت دولت جمهوری به دلیل گسترش جنگ و نبود اطمینان از ثبات سیاسی در آینده افغانستان، بخشی از سرمایه‌ها از این کشور خارج شد، آذرش حافظی معتقد است که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و مهاجران افغان که در خارج از این کشور ساکن‌اند، در فعال نگه‌ داشتن چرخ اقتصاد و کمک به ثبات افغانی در مقابل دیگر ارزها نقش مهم و اساسی دارند.

حافظی گفت: «مهاجران افغان در سراسر دنیا هر سال از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار تا دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار از راه‌های مختلف برای خانواده‌هایشان به افغانستان می‌فرستند که این پول کمک بزرگی به اقتصاد خانواده‌ها در افغانستان است.»

حافظی برخلاف ادعای طالبان که جذب سرمایه‌گذار خارجی و عقد قراردادهای اقتصادی با کشورها و شرکت‌های خارجی را از عوامل افزایش ارزش پول افغانی در مقابل دلار می‌دانند، معتقد است از آنجا که سیستم بانکی افغانستان تحت تحریم است، هیچ یک از شرکت‌های بین‌المللی نمی‌تواند پول زیادی وارد افغانستان کند و به همین دلیل این ادعا حقیقت ندارد.

حافظی تصریح کرد که سرمایه‌گذاران افغان در سال‌های گذشته روی کارخانه‌های تولیدی، شرکت‌های وارداتی، صادراتی و دیگر موارد پول هنگفتی سرمایه‌گذاری کردند و اکنون این سرمایه‌ها در کمک به احیای اقتصاد افغانستان نقش مهمی دارند.

000_33CX8MM.jpg

یک مرد کارگر در شهر کابل - AFP

با این حال، علی‌رغم افزایش ارزش افغانی در مقابل دلار و ادامه کمک‌های بشردوستانه دولت‌های جهان از جمله آمریکا به افغانستان، میزان فقر، بیکاری و شمار افراد نیازمند به کمک در این کشور رو به افزایش است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، دست‌کم ۲۰ میلیون نفر در افغانستان به کمک نیاز دارند که در این میان شش میلیون نفر در معرض ناامنی غذایی شدیدند.

جان ساپکو، بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، روز سه‌شنبه در مجلس نمایندگان آمریکا با ارائه گزارشی گفت که طالبان به طور گسترده به کمک‌های بشردوستانه دست‌درازی می‌کنند و این کمک‌ها را از مسیرهای اصلی آن که اهداکنندگان مشخص کرده‌اند، منحرف می‌کنند.