با وجود منتشرنشدن آمار رسمی تعداد اتباع خارجی شاغل در ایران، بر اساس آمارهای منتشر شده در سالنامه وزارت تعاون در سال ۱۴۰۱، دولت مدعی است میزان صدور روادید ورود با حق کار مشخص و همچنین صدور کارت کار موقت برای اتباع خارجی در کشور سیر نزولی داشته است.

اما ادعای دولت با مشاهدات میدانی در‌خصوص میزان حضور اتباع خارجی در مشاغل مختلف مطابقت ندارد و کارشناسان معتقدند این موضوع نشان می‌دهد آمار اشتغال غیرمجاز اتباع خارجی در ایران افزایش‌ یافته است.

بر اساس آمارهای سالنامه وزارت تعاون، روادیدهای صادر شده کار برای اتباع خارجی در سال ۹۷ تعداد هفت هزار و ۷۴۱ مورد بوده که در روندی نزولی طی سال ۱۴۰۱، به چهار هزار و ۱۲۲ نفر رسیده است.

همچنین در سال ۱۴۰۰ مجموع موارد صدور و تمدید کارت کار موقت از ۳۱۳ هزار و ۴۳۹ مورد، به ۲۵۴ هزار و ۹۹۹ مورد در سال ۱۴۰۱ رسیده که نشان‌دهنده کاهش این مورد در یک سال گذشته بوده است.

مطابق این آمار، استان تهران با ۷۵ هزار و ۴۷۲ مورد بیشترین سهم اشتغال قانونی اتباع کشورهای غیرایرانی را در اختیار دارد و در رتبه‌های بعدی اصفهان و خراسان رضوی با حدود ۳۸ هزار نفر قرار دارند.

اما با در نظر گرفتن آمار منتشر‌شده از بازرسی‌های انجام شده و شناسایی اتباع شاغل بدون مجوز کار، روشن است که بر خلاف روند نزولی صدور و تمدید شاغلان خارجی قانونی، آمار اشتغال غیر‌قانونی اتباع خارجی در ایران افزایش داشته است.

در حالی که طی سال ۱۴۰۰ از مجموع ۴۱ هزار و ۲۰۰ بازرسی انجام شده، تعداد ۳۰ هزار و ۱۴۰ تبعه بدون مجوز کار در واحدهای صنفی مختلف شناسایی شدند، این آمار در سال ۱۴۰۱ به ۳۷ هزار و ۳۳۶ مورد طی ۵۱ هزار و ۹۱۴ مورد بازرسی رسیده است. با این‌ حال، آنچه به ابهام در این آمار افزوده، میزان غیررسمی اعلام اتباع وارد‌شده به کشور طی سال‌های اخیر است.

طبق آخرین آمار رسمی مربوط به سال ۱۳۹۵، حدود یک میلیون و ۵۸۳ هزار نفر از اتباع خارجی سرشماری‌شده در ایران متعلق به کشور افغانستان و ۳۴ هزار و ۵۰۰ نفر شهروندان عراق، ۱۴ هزار و ۳۲۰ نفر اتباع پاکستان و نزدیک به ۲۱ هزار نفر از سایر کشورها بوده‌اند. طبق نظر کارشناسان، منتشرنشدن آمار شهروندان کشورهایی همچون سوریه از دیگر موارد ابهام در آمار ارائه شده است.

همچنین طی هفت سال گذشته حوادثی مانند جنگ‌های منطقه‌ای در سوریه، عراق و یمن و تسلط مجدد طالبان بر افغانستان سبب شده است به‌طور منطقی روند ورود اتباع این کشورها به ایران افزایش یابد که حتی بدون نظر گرفتن این افزایش احتمالی، بازهم آمار شاغلان رسمی اتباع خارجی در ایران با میزان سرشماری‌شده رسمی اشتغال تناسبی ندارد.

سازمان بین‌المللی مهاجرت، خردادماه سال جاری، اعلام کرد طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی، سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از شهروندان افغانستان به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند که مطابق آمار این سازمان، ۷۰ درصد این مهاجران به ایران آمده‌اند. عددی که برخی مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی‌اند به‌مراتب بیش از این تعداد است، اما تاثیر آن در آمارهای ارائه‌شده در خصوص اتباع شاغل در کشور دیده نمی‌شود.

اعداد اعلام شده از شاغلان خارجی در ایران نشان می‌دهند که سیاست کلی دولت ارائه‌ ندادن آمار شفاف و سوق‌دادن این افراد به سمت مشاغل ثبت نشده است.

باتوجه‌به بحران کمبود نیروی کار به دلیل وضع دستمزدها که در حال حاضر بسیاری از صنایع با آن دست‌به‌گریبان‌اند، حضور اتباع خارجی بدون ثبت رسمی با کمترین میزان حقوق، بیمه، پرداخت مالیات سهم کارفرما و امکان آسان اخراج آن‌ها، برای مدیران مشاغل مختلف به‌ویژه در حوزه صنایع کوچک و کارگاه‌ها به فرصت تبدیل شده است.

به نظر می‌رسد سیاست چشم‌بستن بر روی شرایط کار غیرقانونی اتباع خارجی در راستای بی‌توجهی مقام‌های مسئول به تضییع حقوق کارگران ایرانی و شرایط اسف‌بار حقوق و دستمزد آن‌ها، اجرا شده است.