محمود کریمی بیرانوند، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از کاهش دو درصدی نرخ بیکاری افراد دارای تحصیلات دانشگاهی خبر داد. این در حالی است که آمار موجود درباره اشتغال افراد با تحصیلات عالی این موضوع را تایید نمی‌کند.

کریمی بیرانوند مدعی شد که در مدت دو سال گذشته نرخ بیکاری افراد دارای مدرک تحصیل دانشگاهی از ۱۳.۸ درصد به ۱۱.۴ درصد رسیده است و اضافه کرد: «اختلاف در بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی و کل بیکاران به ۳.۵ درصد رسیده است و از حدود دو میلیون نفر بیکار در ایران، ۴۱.۵ درصد را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند.»

این در حالی است که طاها رمضانی، مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و توسعه اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ۲۸ آذرماه با ارائه آمار سهم فارغ‌التحصیلان از بیکاران ایران به‌صورت تفکیکی، اعلام کرده بود که نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان مرد ۸.۱ درصد و نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان زن بالای ۲۰ درصد است.

رمضانی تصریح کرد که مسئله بیکاری افراد تحصیلکرده موجب شده تا «ویترین اشتغال در کشور» شرایط نامناسبی پیدا کند؛ چرا که «در حوزه تولید، کمبود نیروی کار داریم و برخی استان‌ها متقاضی نیروی کارند».

بر اساس این ادعا، به نظر می‌رسد جامعه تحصیلکرده ایران حاضر نیست در مشاغلی که با مدرک تحصیلی آن‌ها ارتباط نداشته باشد کار کند؛ اما به این مسئله باید با تردید نگریست؛ زیرا مطابق گزارش‌ها، میزان فعالیت افراد تحصیلکرده در مشاغلی مانند دست‌فروشی، رانندگی تاکسی‌های اینترنتی و کسب‌وکار در فضای مجازی طی سال‌های گذشته افزایش‌ یافته است. به همین دلیل شاید مشکل اصلی جامعه تحصیلکرده در نپذیرفتن مشاغل تعریف‌شده در بازار کار رسمی را بتوان متناسب نبودن حقوق دریافتی با هزینه‌های زندگی دانست.

خبرگزاری ایسنا ۲۳ دی‌ماه در گزارشی تشریح کرد که بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در سامانه جست‌وجوی شغل، ۴۹ درصد کارجویان دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی و ۵۱ درصد فاقد تحصیلات دانشگاهی‌اند. این مسئله نشان می‌دهد جوانان ایرانی حین تحصیل یا پس از دریافت مدرک تحصیلی، مایل‌اند وارد بازار کار شوند اما احتمالا معضل کارآمد نبودن تحصیلات در یافتن شغل مرتبط با رشته‌ تحصیلی یکی از عوامل بیکار ماندن این افراد است.

برخی کارشناسان بر این باورند افزایش میزان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی سطح توقع را در انتخاب سبک زندگی، رفاه و شغل متناسب با جایگاه در جامعه افزایش داده است؛ پدیده‌ای که با در نظر گرفتن هزینه‌های دوره تحصیل و سختی به پایان رساندن مسیر دانشگاه تا دریافت مدرک این توقع را منطقی جلوه می‌دهد.

آمارها حاکی از آن است با گسترش مراکز آموزش دانشگاهی و تسهیل در نحوه ورود به دانشگاه، جمعیت دارای تحصیلات عالی در ایران طی چهار دهه، ۱۴ برابر شده است. این رشد در حالی صورت‌ گرفته که طی دو دهه گذشته، مسئله بحران در حوزه تولید و تضعیف جایگاه مجموعه‌های اقتصادی خصوصی موجب شده است ظرفیت‌های بازار کار به میزان افزایش افراد فارغ‌التحصیل رشد نداشته باشد.

بررسی تعداد افراد شاغل در حوزه خدمات هم با ۱۲ میلیون و ۴۵۸ هزار و ۸۲۸ نفر که ۴۵۲ هزار و ۷۴۷ نفر بیشتر از تابستان ۱۴۰۱ است، نشان می‌دهد در بازار کار ایران، بخش خدمات سهم اصلی را دارد.

با در نظر گرفتن آمار بالا این سوال مطرح است که مشاغل رایج در حوزه خدمات چه میزان با مدارک عالی دانشگاهی همخوانی دارند.

موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی شانس اشتغال در میان رشته‌های دانشگاهی را برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی، ۶۳ درصد، برای رشته‌های علوم‌انسانی، ۴۵ درصد و برای دانش‌آموختگان رشته‌های فنی و مهندسی، ۴۱ درصد اعلام کرد. بنا بر اعلام این موسسه، کمترین امکان آمار اشتغال مربوط به رشته‌های هنر، علوم پایه و کشاورزی است.

این آمارها اگرچه می‌توانند کمی به شناخت کلی فضای بازار کار در ایران کمک‌ کنند، واقعیت این است که آنچه در این کشور جریان دارد، تناسب چندانی با آمارها ندارد، چرا که افزایش تمایل به فعالیت در مشاغل موسوم به شغل کاذب حاکی از آن است در بازار کار ایران برای تخصص افرادی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند، ظرفیت‌سازی نشده است.

محمد زاهدی اصل، مددکار اجتماعی و استاد دانشگاه، می‌گوید مسئله دیگری که در موضوع افزایش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان باید در نظر گرفت، کاربردی نشدن ساختار آموزشی ایران است که سبب شده در بسیاری از رشته‌ها افراد با وجود دریافت مدرک چیزی بیشتر از تئوری‌ها و محفوظات نیاموزند.

با در نظر گرفتن افزایش تمایل به مهاجرت در میان افراد تحصیلکرده، باید پذیرفت جامعه جوان ایران این روزها هدف از دریافت مدرک دانشگاهی را راهی برای افزایش شانس مهاجرت می‌دانند و انتخاب شغل در بازار کار از طریق مدرک دانشگاهی اولویت اول او محسوب نمی‌شود.