پس از شکست طرح سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تکثیر یوزپلنگ آسیایی در شرایط اسارت، این سازمان حالا قصد دارد تولید آزمایشگاهی جنین یوزپلنگ را شروع کند. در این طرح که جزئیات اندکی درباره آن ارائه شده، قرار است جنین یوزپلنگ پس از لقاح آزمایشگاهی و انجماد، به رحم میزبان منتقل شود.

فعالان حیات‌وحش می‌گویند سازمان حفاظت ‌محیط‌زیست پشت درهای بسته درباره این طرح تصمیم‌گیری کرده است و از اشتراک‌گذاری اطلاعات آن با فعالان و متخصصان خودداری می‌کند. آن‌ها ضمن یادآوری تجارب شکست‌خورده قبلی هشدار داده‌اند که چنین طرح‌هایی بدون پشتوانه علمی و کارشناسی، می‌توانند خطر انقراض یوزپلنگ ایرانی را بیشتر کنند.

از جان ‌باختن پیروز، توله‌یوزی که به نماد امید ایرانیان تبدیل شده بود، یک سال و یک روز می‌گذرد اما هنوز درباره علت مرگ او اطلاعات دقیقی وجود ندارد. وضعیت سلامتی «ایران»، مادر پیروز، نیز در هاله‌ای از ابهام است. ایران در دو سال گذشته روزهای سختی را سپری کرد. او پس از جفت‌گیری با فیروز در شرایط اسارت، باردار شد اما پس از سزارین و مرگ توله‌هایش، سلامتی‌اش را از دست داد؛ تا آنجا که برخی کارشناسان گفتند احتمال دارد دیگر هیچ‌وقت باردار نشود.

ایران یکی از معدود یوزهای ماده باقی‌مانده است و به همین دلیل محافظت از سلامتی‌ آن اهمیتی مضاعف دارد. مقام‌های سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست در واکنش‌ به انتقادهای مردمی، تا چند ماه ادعای سلامتی ایران را مطرح می‌کردند و حتی یک بار مدعی شدند که او دوباره باردار است، اما این خبر مدتی بعد تکذیب شد و حالا معلوم نیست ایران در چه وضعیتی به سر می‌برد.

این نتیجه چندین سال اجرای طرح تکثیر در شرایط اسارت گونه‌های در معرض خطر انقراض در ایران است. به‌رغم چنین تجربه‌ شکست‌خورده‌ای، حالا دولت جمهوری اسلامی برای طرح جدید دیگری خیز برداشته است که گفته می‌شود درباره آن ابهامات زیادی وجود دارد.

نام طرح جدید «تولید رویان آزمایشگاهی در گربه‌سانان وحشی ایران» است که به‌طور خاص بر یوزپلنگ آسیایی تمرکز دارد. در این طرح قرار است جنین یوزپلنگ از طریق لقاح آزمایشگاهی تولید و پس از انجماد، به رحم میزبان منتقل شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست با این طرح موافقت کرده و نیم میلیون تومان بودجه نیز به آن اختصاص داده است؛ بدون اینکه درباره این طرح از کارشناسان و فعالان نظرخواهی کند.

سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست تبلیغ تولید آزمایشگاهی جنین یوزپلنگ را به مدد رسانه‌های دولتی و حکومتی، از اواخر تابستان امسال آغاز کرد. اواسط شهریور، بهرام‌علی ظاهری، مدیرکل محیط‌زیست سمنان، از ذخیره‌سازی سلول‌های جنسی یوزپلنگ‌های تلف‌شده خبر داد و گفت که «اکنون امکان کار در زمینه لقاح مصنوعی و تولید جنین یوزپلنگ در محیط آزمایشگاه وجود دارد». حدود یک ماه پس از آن نیز حسن مسلمی‌ نایینی، رئیس جهاد دانشگاهی، در دیدار با مرتضی مطیعی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سمنان، ادعای «تولید یوزپلنگ به دست متخصصان بومی در مراکز جهاد دانشگاهی» را مطرح کرد.

فعالان حیات‌ وحش این طرح را نگران‌کننده می‌دانند و می‌گویند سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست قبل از شروع هر طرح جدیدی باید به ابهامات درباره وضعیت سلامتی ایران، علت مرگ پیروز و برادرانش پاسخ بدهد و بگذارد که متخصصان و پژوهشگران مستقل بر این طرح نظارت کنند.

روزنامه پیام ما روز پنجشنبه ۱۰ اسفند در گزارشی با عنوان «تکثیر یوز پشت درهای بسته»، به این موضوع پرداخت و به تصمیم‌گیری درباره چنین طرح‌هایی پشت درهای بسته سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست انتقاد کرد. در این گزارش به نقل از فعالان حیات‌ وحش آمده است که در طرح تولید آزمایشگاهی جنین یوزپلنگ تنها نام دو پژوهشگر دیده می‌شود؛ حال‌ آنکه چنین اقدامی به یک تیم تحقیقاتی و فناوری نوین نیاز دارد.

تولید آزمایشگاهی جنین یوزپلنگ حدود سه سال پیش در باغ‌ وحش کلمبوس در آمریکا با موفقیت انجام شد. اینک یکی از سوال‌های مهم فعالان این است که آیا سازمان حفاظت محیط‌زیست با این باغ‌وحش برای در اختیار گرفتن تجربیات آن ارتباط گرفته است، یا خیر.

مرتضی پورمیرزای، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی، با انتقاد از سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت که مقام‌های این سازمان باید بگویند چرا تکثیر در شرایط اسارت و نیمه‌اسارت که در دنیا بارها جواب داده، در ایران با چنین شرایطی روبرو است و چرا می‌خواهند از یک روش جدید که تنها در یک نقطه عملی شده است، استفاده کنند.»

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی وضعیت یوزپلنگ ایرانی در سال‌های اخیر را یادآور شد و گفت: «در این سال‌ها کوشکی و دلبر از دست رفتند، فیروز از طبیعت زنده‌گیری شد و مدام می‌گویند ایران سالم است، اما هیچ مستنداتی برای صحبت‌هایشان ارائه نمی‌دهند و توله‌های ایران هم آن سرنوشت را پیدا کردند. در این شرایط چطور باید به تیمی که چنین شرایطی را ایجاد کرده و برای هیچ‌کدام هم پاسخگو نبوده است، اطمینان کرد؟»

مرتضی پورمیرزای افزود: «شرایط نگهداری فیروز با وضعیت ایده‌آل فاصله بسیار زیاد دارد و در این مدت نگذاشتند ما حتی از کنار فنسش هم عبور کنیم. وضعیتی که ایران دارد، هم اصلا قابل دفاع نیست، به ایران ورزش ندادند و حتی وقتی تجهیزات بردیم، اجازه نصب در منطقه داده نشد. در سازمان هیچ گروه غیرخودی اجازه صحبت و فعالیت ندارد و از دلایل مرگ توله نر خورشید هم اطلاعی در دست نیست.»

به گفته پورمیرزای، انجمن یوزپلنگ ایرانی حالا دیگر پیگیری‌ از سازمان حفاظت محیط‌زیست را رها کرده و به فراکسیون محیط‌زیست مجلس نامه نوشته است. در این نامه از نمایندگان خواسته شده است که با کمک سازمان بازرسی، به‌عنوان نهادهای ناظر، بر این وضعیت نظارت کنند و از سازمان حفاظت محیط‌زیست پاسخ بخواهند.

او با انتقاد از عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست، به وضعیت زیستگاه طبیعی توران اشاره کرد و افزود: «آن‌ها از پس بیرون کردن یک دامدار از زیستگاه یوز برنیامده‌اند. دامدار پول را گرفته و همان‌جا مانده است. یا افرادی آموزش‌ندیده‌ را برای گشت‌زنی بین توران و میاندشت فرستاده‌اند که فقط می‌توانند باعث اختلال و مشکل شوند. این معنای حفاظت از زیستگاه است؟»

او همچنین تاکید کرد که در زیستگاه‌های طبیعی ایران «اتفاق‌های عجیبی» در حال رخ دادن است و «نهادهای بالادستی باید نظر فعالان مستقل را جویا شوند و تا دیر نشده است، از شروع هر کاری که می‌تواند شرایط را برای یوزپلنگ آسیایی وخیم‌تر از الان کند، جلوگیری کنند».

داده‌های آماری نشان می‌دهد که طی ۱۰ سال گذشته، بیش از ۱۰ یوز در جاده سمنان و ۲۰ یوز در کل جاده‌های ایران در اثر تصادف با خودرو کشته شده‌اند.