مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت (یکم مه) رونوشت مصاحبه با مقام‌های وزارت خارجه ایالات متحده را که مسئول اداره روند تخلیه غیرنظامیان از افغانستان بودند، منتشر کرد. این کمیته پیش‌تر هم چهار رونوشت از مصاحبه‌ها با مقام‌های کلیدی وزارت خارجه دخیل در روند خروج از افغانستان را منتشر کرده بود.  

یکی از مقام‌های که با او درباره خروج آمریکا از افغانستان مصاحبه شده، زلمی خلیل‌زاد، نماینده پیشین آمریکا در امور صلح افغانستان در حکومت‌های دونالد ترامپ و جو بایدن، است. در بیانیه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا آمده که خلیل‌زاد شهادت داده نخستین گام در راستای مذاکره برای توافق با طالبان در دولت بارک اوباما برداشته شده است.  

او گفت که حدود یک سال قبل از روی کار آمدن دونالد ترامپ، نامه‌ای منتسب به ملا یعقوب، وزیر دفاع کنونی رژیم طالبان دریافت کرده که در آن ذکر شده بود وضعیت فعلی افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و آن‌ها به‌دنبال مذاکره‌اند. البته خلیل‌زاد می‌گوید که از صحت این نامه اطمینان نداشته است. 

خلیل‌زاد گفت که دولت ترامپ برای مذاکره با طالبان سه اولویت مشخص کرد: مذاکره به توافقی منجر شود که امکان خروج امن و منظم آمریکا از افغانستان را فراهم کند، اطمینان از اینکه افغانستان به پناهگاه سازمان‌های تروریستی بدل نشود و ضرورت آغاز مذاکرات بین‌ افغان‌ها.  

در بیانیه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا آمده است که زلمی خلیل‌زاد در تابستان ۲۰۲۰ حکومت افغانستان را برای آزاد کردن هزاران زندانی طالبان تحت فشار گذاشت، چرا که طالبان بدون آزادی این زندانیان، مذاکره با حکومت افغانستان را آغاز نمی‌کردند. زلمی خلیل‌زاد دراین‌باره گفت: «به‌عنوان بخشی از توافقنامه [دوحه] قبل از آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، طالبان خواهان برخی اقدام‌ها برای اعتماد سازی بودند و به ازای آزادی زندانیان مذاکره می‌کردند. حکومت افغانستان هم با این درخواست از اصل مخالف نبود بلکه با تعدادی که طالبان می‌گفتند مخالف بود و می‌خواست تعداد زندانی‌هایی که دو طرف آزاد می‌کنند، مساوی باشد.» 

زلمی خلیل‌زاد ادعا کرد که آزاد کردن زندانیان طالبان برای شروع مذاکرات بین‌الافغانی یک «امتیاز بزرگ» بود، چرا که باعث شد طالبان حاضر شوند با حکومتی که آن را قبول نداشتند، گفت‌وگو کنند.  

خلیل‌زاد گفت که در دولت جو بایدن هیچ راهنمایی یا دستورالعمل جدیدی دریافت نکرد و تنها خواسته این بود که فرصت خروج از افغانستان از ۱۴ ماه به ۱۸ ماه افزایش یابد و او وظیفه داشت که آتش‌بس طالبان با آمریکا را تمدید کند.  

او افزود که به او دستور داده شد مذاکرات سیاسی در مورد افغانستان را تسریع و جامعه بین‌المللی را هم در این مذاکرات سهیم کند. 

در بیانیه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا آمده است که زلمی خلیل‌زاد در ماه‌های نخست حکومت بایدن برای بررسی توافق دوحه در چند نشست شرکت کرد و او بود که به دولت بایدن هشدار داد اگر بین حکومت افغانستان و طالبان توافق نشود، جنگ در این کشور ادامه پیدا خواهد کرد.  

بر اساس این بیانیه، خلیل‌زاد برای دولت بایدن در مورد توافق دوحه این گزینه‌ها مطرح کرده بود: اینکه اصرار بر مشروط نبودن و تاکید بر عقب‌نشینی از افغانستان و مبارزه با تروریسم در توافق دوحه نادیده گرفته شود یا مشروط کردن این توافق‌ به اینکه با عقب‌نشینی از افغانستان در صورتی موافقت می‌شود که طالبان به تعهداتشان عمل کنند. خلیل‌زاد گفت که بایدن خروج مبتنی بر شرایط را انتخاب نکرد. 

به گفته خلیل‌زاد، او برای افغانستان رویکردی مبتنی بر شرایط توافق دوحه را توصیه کرد و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه، نیز موافق بود، اما مقام‌های دیگر در دولت بایدن این توصیه را رد و استدلال کردند که این اقدام باعث خواهد شد که طالبان هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی را از سر گیرند.  

در بیانیه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا آمده است که خلیل‌زاد و آنتونی بلینکن هم در نهایت از خروج بی‌‌قید‌و‌شرط رئیس‌جمهوری بایدن حمایت کردند.  

دولت بایدن به‌‍دلیل خروج آشفته از افغانستان در اوت ۲۰۲۱ و وقوع حمله انتحاری شاخه خراسان دولت اسلامی (داعش) در یکی از ورودی‌های فرودگاه کابل که به کشته شدن بیش از ۱۰۰ غیر نظامی افغان و ۱۳ سرباز آمریکایی منجر شد، تحت انتقاد شدید قرار دارد.

 زلمی خلیل‌زاد به کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان گفت که کل روند خروج از افغانستان در سال ۲۰۲۱ را کاخ سفید و شورای امنیت ملی رهبری می‌کردند. 

در بیانیه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا ذکر شده که اعلام جو بایدن در آوریل ۲۰۲۱ مبنی بر خروج تمام نیروهای آمریکایی از افغانستان بر روحیه نیروهای افغان تاثیر منفی گذاشت. خلیل‌زاد توضیح داد: «خروج ایالات متحده تاثیر روانی داشت و بر موازنه قدرت نسبی دولت تاثیر منفی گذاشت. این واضح است. شما دو نیروی جنگنده دارید. نیروی سومی وجود دارد که از یک طرف حمایت می‌کند. آن نیرو می‌خواهد برود، تعادل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما این تعادل را تا حدی تحت تاثیر قرار می‌دهد که منجر به فروپاشی شد و این بخش تکان‌دهنده ماجرا است.» 

خلیل‌زاد در پاسخ به این پرسش که آیا طالبان او را فریب دادند یا خیر، پاسخ داد: «نه؛ نمی‌دانم. در کل هیچ کس که صادق نیست. اما آن‌ها (طالبان) و ما مذاکره کردیم. تعهداتی دادند. تعهداتی را پذیرفتیم. توافق بر اساس شروط بود اما ما آن‌ها را تا انتها تحت شرایط قرار ندادیم.»  

آمریکا پس از دو دهه حضور در افغانستان، در اوت ۲۰۲۱ نیروهایش را از این کشور خارج کرد. خروج از افغانستان توافقنامه دوحه که ۲۰ فوریه ۲۰۲۰ و در دولت دونالد ترامپ امضا شد، صورت گرفت و در پی آن طالبان توانستند بر افغانستان مسلط شوند.