وضعیت فعلی اسماعیلیان در افغانستان به وضعیت ناصر خسرو در ۴۴۴ هجری قمری در بلخ شباهت بسیار دارد. ناصر خسرو چند سال پس از اقامت در پایتخت امپراتوری فاطمیان در مصر، عنوان «حجت خراسان» را دریافت کرد و به زادگاهش بلخ رفت تا مذهب اسماعیلیه را ترویج کند، اما با واکنش قهرآمیز بزرگان مذهب حنفی، که از حمایت امپراتوری سلجوقی برخوردار بودند، مواجه شد.
ناصر خسرو در زادگاهش به مرگ محکوم شد و از آنجا رانده شد. پس از آن، مدتی را در مازندران و نیشابور گذراند و درنهایت به کوهستان یمگان در بدخشان پناه برد و تا آخر عمر در آنجا زیست. ناصر خسرو، که نام کاملش ابومعین ناصربن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی است، یکی از معروف‌ترین قصیده‌هایش را با این بیت آغاز می‌کند: «مانده به یمگان به میان جبال/ نیستم از عجز و نه نیز از کلال»، که توصیفی از انزوایش در کوهستان دوردست یمگان است.
آرامگاه ناصر خسرو در یمگان بدخشان-رسانه‌های اجتماعی
بیست و پنج سال حضور ناصر خسرو در بدخشان باعث شد مذهب اسماعیلیه در میان بسیاری از ساکنان این منطقه رواج پیدا کند، به همین دلیل بدخشان مقر اصلی پیروان اسماعیلیه در افغانستان به شمار می‌آید. هرچند پیروان این مذهب در کابل، بلخ، تخار، بغلان و برخی دیگر از شهرها نیز ساکن‌اند، اما بیشترین پیروان این مذهب در برخی از شهرستان‌های بدخشان مانند شغنان، زیباک، درایم و اشکاشم، که با تاجیکستان هم‌سرحد (هم‌مرز)اند، حضور دارند.
در دوره‌های مختلف تاریخ معاصر افغانستان اسماعیلیان از آزادی مذهبی برخوردار بودند، اما با سلطه طالبان بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، برای نخستین‌بار با تبعیض هدفمند و آزار و اذیت مواجه شدند. مشابه آنچه را ناصر خسرو در ۴۴۴ هجری قمری مشاهده کرده بود، حالا پیروان مذهب اسماعیلیه در بدخشان و دیگر مناطق افغانستان شاهدند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
آرامگاه ناصر خسرو، که در روستای حضرت سعید در یمگان بدخشان قرار دارد، در روزهای نخست سلطه طالبان به غارت رفت. نگهبان این آرامگاه در مصاحبه‌ای می‌گوید که افراد مسلح به در و دیوار آرامگاه تیراندازی کردند. آرامگاه ناصر خسرو از چوب ساخته شده و بر در و دیوار آن آیات قرآن و اشعار خودش حک شده است. شماری از وسایل و آثار باقی‌مانده ناصر خسرو نیز در این مکان نگهداری می‌شدند، اما با سلطه طالبان همه آنها به غارت رفت. نگهبان این آرامگاه در گفتوگو با یک کاربر شبکه اکس گفت: «افراد مسلح آمدند، برخی اشیا را شکستند و برخی دیگر مانند کشکول ناصر خسرو را با خودشان بردند. به سقف آرامگاه تیراندازی کردند و گفتند اگر خود ناصر خسرو برخیزد او را هم با تیر می‌زنیم.»
دولت پیشین افغانستان آرامگاه ناصر خسرو را بازسازی کرده بود و پیش از آن نیز ساکنان یمگان، که او را «پیر صاحب» می‌خوانند، از این آرامگاه نگهداری می‌کردند. اکنون طالبان به حفاظت از این آرامگاه، که بیش از هزار سال قدمت دارد، توجهی نمی‌کنند و قصد دارند مراکز فرهنگی و عبادی اسماعیلیان را به مدارس جهادی بدل کنند.
آمار دقیقی از تعداد اسماعیلیان ساکن افغانستان در دست نیست، اما براساس تحقیقی جمعیت‌شناسی، که دانشگاه کلمبیا در سال ۲۰۰۶ انجام داد، حدود ۴ تا ۵ درصد از جمعیتِ ۴۰ میلیونی افغانستان پیرو مذهب اسماعیلیه‌اند.
وحید ساکن بدخشان، که از پیروان مذهب اسماعیلیه است، در گفتوگو با ایندیپندنت فارسی گفت: «اسماعیلیان با تبعیض، آزار و اذیت و محدودیت‌های بسیاری مواجه‌اند.» او افزود: «حکومت طالبان، علاوه بر تحقیر و آزار هدفمند، اسماعیلیان بدخشان را به شیوه‌‌های مختلف تحت فشار قرار می‌دهند. این شکنجه‌ها برای تغییر مذهب و اجبار آنها به قبول عقاید طالبان صورت می‌گیرد.» براساس گفته‌های وحید، اسماعیلیان نمی‌توانند برنامه‌های فرهنگی و مذهبی‌شان را آزادانه برگزار کنند و در صورتی که طالبان محدودیت‌های وضع‌شده را برندارند با شکنجه‌های شدیدی مواجه خواهند شد.
فوزیه کوفی، نماینده بدخشان در مجلس نمایندگان دولت پیشین افغانستان که در مذاکرات صلح با طالبان در قطر نیز حضور داشت، به ایندیپندنت فارسی گفت که تبعیض و آزار و اذیت پیروان مذهب اسماعیلیه ناشی از ایدئولوژی طالبان است و در اقدامی هدفمند و برای یکدستسازی جامعه افغانستان و سرکوب اقلیت‌های مذهبی و قومی صورت می‌گیرد.
کوفی گفت اسماعیلیان بیشترین مراکز فرهنگی و مدارس آموزشی بدخشان را دارند و در میانشان به‌ندرت زنان و دختران بی‌سواد وجود دارد، اما در رژیم طالبان با بیشترین تبعیض و آزار و اذیت مواجه‌اند.
کوفی افزود: «در دولت پیشین افغانستان اسماعیلیان در بخش‌های مختلف حکومتی کار می‌کردند و در مدیریت نهادهای آموزشی نقش بسیار داشتند، اما با سلطه طالبان از همه بخش‌ها حذف شدند.»
فوزیه کوفی وقتی نماینده بدخشان در مجلس نمایندگان بود از روستاهای دوردست بدخشان دیدار کرده بود. او گفت بدخشان مانند بسیاری از استان‌های افغانستان به‌لحاظ فرهنگی و مذهبی جامعه‌ای متنوع دارد و خانواده‌های اسماعیلیه، شیعه و سنی از سالیان دور به این سو دوستانه با هم زندگی می‌کنند و برخی خانواده‌ها به‌دلیل ازدواج‌هایی که میان پیروان مذاهب مختلف صورت گرفته است باهم نزدیک‌تر شده‌اند. کوفی افزود که طالبان با تفسیر افراطی از مذهب سنی پیروان دیگر مذاهب را طرد می‌کنند و به همین دلیل پیروان مذهب اسماعیلیه در بدخشان پیوسته در معرض آزار و اذیت، تحقیر و شکنجه قرار دارند.
یک‌شنبه گذشته، ۱۶ اردیبهشت، خبرگزاری مقاومت، رسانه متعلق به جبهه مقاومت ملی افغانستان، ویدیویی را منتشر کرد که نشان می‌داد قاری عبدالرحمان خادم، از فرماندهان طالبان در بدخشان، یک شهروند پیرو مذهب اسماعیلی را به مرگ تهدید می‌کند و عقاید او را مسخره می‌کند. پیش از این نیز ویدیوهایی از شکنجه و آزار اسماعیلیان به دست طالبان در رسانه‌های اجتماعی بازتاب یافته بود. در برخی از این ویدیوها، اعضای طالبان از پیروان مذهب اسماعیلیه دعوت می‌کنند به اسلام رو بیاورند، غافل از اینکه اسماعیلیه یک فرقه اسلامی است. منابعی در بدخشان به ایندیپندنت فارسی گفتند که طالبان دست‌کم ۵ جماعت‌خانه (محل عبادت پیروان مذهب اسماعیلیه) را، که موسسه آقاخان در سال‌های گذشته آنها را ساخته بود، به مسجد تبدیل کردند.
مقام‌های طالبان، ازجمله ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر این گروه، مولوی محمد ندا ندیم، وزیر تحصیلات عالی، شیخ محمد خالد حنفی، وزیر امر به معروف و نهی از منکر، و عبدالحکیم حقانی، وزیر عدلیه (دادگستری) طالبان، بارها در سخنرانی‌هایشان تاکید کرده‌اند که تنها مذهب رسمی افغانستان مذهب حنفی (یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت) است. طالبان، که خود را حنفی می‌دانند، تفسیر سختگیرانه‌ای از اسلام دارند و دیگر مذاهب، به‌ویژه مذهب شیعه، اسماعیلیه، تصوف و سلفیان را به رسمیت نمی‌شناسند. در برخی از متون تبلیغی طالبان از پیروان مذهب شیعه با عنوان «روافض و خوارج» نام می‌برند.
فوزیه کوفی با ابراز نگرانی از برخورد طالبان با پیروان مذهب اسماعیلیه گفت این رویکرد طالبان به‌دلیل اینکه ریشه در ایدئولوژی این گروه دارد تغییرناپذیر است. کوفی افزود: «مشکل اساسی در این است که طالبان با انسانیت مشکل دارند و همان گونه که زنان و گروه‌های قومی و مذهبی را طرد می‌کنند پیروان مذهب اسماعیلیه را نیز طرد می‌کنند.»
