به‌تازگی منبعی ناشناس هزاران قطعه از عکس‌های قاجاری آلبوم‌خانه کاخ گلستان را در فضای وب بارگذاری کرده و در اختیار عموم قرار داده است.

این تصاویر حدود ۳ هزار و ۲۰۰ قطعه عکس قاجاری در ۷۶ پوشه است. هر یک از پوشه‌ها نیز دربرگیرنده یکی از آلبوم‌های موجود کاخ گلستان است.

بخشی از گنجینه آلبوم‌خانه کاخ گلستان دربردارنده عکس‌هایی از پادشاهان قاجار، اطرافیان آنان و سفرهایشان است. بخشی دیگر را نیز مجموعه‌ای از تصاویر بناهای تاریخی، فضاهای عمومی و سبک زندگی مردم در آن زمان تشکیل می‌دهد.

به دلیل اینکه کاخ گلستان سال‌های متمادی دسترسی عموم به این گنجینه را محدود کرده بود، انتشار ناگهانی آن‌ها در گوگل‌درایو با واکنش‌های گسترده‌ای روبه‌رو شد.

بسیاری از کاربران رسانه‌های اجتماعی، ضمن بازنشر برخی عکس‌ها، به تحلیل و بررسی آن‌ها پرداختند. برخی پژوهشگران و دانشجویان نیز گفتند که پیش از این تنها در موارد محدود به نسخه‌های اسکن‌شده و بدون کیفیت تصاویر کاخ گلستان دسترسی داشتند.

از آنجا که گنجینه عکس‌های کاخ گلستان بدون اطلاع و مجوز مدیران این مجموعه در فضای وب منتشر شده است، اکنون کاربران فضای مجازی برای آن‌ها از اصطلاح «عکس‌های لورفته کاخ گلستان» استفاده می‌کنند.

تهیه نسخه عمومی و دیجیتال عکس‌های تاریخی در بسیاری از کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مجموعه‌های تاریخی و فرهنگی رواج دارد. این اقدام با دو هدف عمده محافظت از عکس‌ها و امکان دسترسی عمومی انجام می‌شود. با این حال، دقیقا مشخص نیست که کاخ گلستان به چه دلیلی این عکس‌ها را طی سال‌های متمادی از دید عموم پنهان کرده است.

حمید حسینی، پژوهشگر تاریخ، نیز در یادداشتی با عنوان «خدمات‌رسانی پژوهشی به شیوه کاخ گلستان» مدیران این مجموعه را خطاب قرار داد و نوشت: «به‌رغم وجود نسخه دیجیتالی عکس‌های آلبوم‌خانه، چرا از بارگذاری آن در فضای وب خودداری کردید؟ پس از سال‌ها محدود کردن علاقه‌مندان از دسترسی به مجموعه‌ای چنین ارزشمند، چه منفعت عمومی را به‌ دست آوردید یا جلو چه خسارتی را گرفتید؟ آیا حاضرید تبعات عمل یا بهتر بگوییم بی‌عملی خود را بپذیرید؟ آیا آماده‌اید از این اتفاق درس بگیرید و بقیه عکس‌های آلبوم‌خانه را در اختیار عموم قرار دهید؟»

براساس گزارش این پژوهشگر، عکس‌هایی که به‌تازگی منتشر شده‌اند ۷۶ پوشه‌اند که هرکدام از آن‌ها به یکی از آلبوم‌های موجود در کاخ گلستان اختصاص دارد و شناسنامه مختصری نیز ضمیمه آن است.

اولین پوشه، آلبوم شماره ۱۰۰ و آخرین پوشه نیز آلبوم شماره هزار و ۴۲۹ است، که در این میان آلبوم‌هایی جا افتاده‌اند که یا منتشرکننده به آن‌ها دسترسی نداشته یا به دلایلی مایل به انتشار آن‌ها نبوده است. شاید برخی شماره‌ها نیز اصلا وجود نداشته باشند. درصد کمی از عکس‌ها هم در چند آلبوم تکرار شده‌اند.

گستره جغرافیایی عکس‌ها دربرگیرنده بخش بزرگی از شهرها و نواحی ایران و برخی مناطق در خارج ایران از جمله تفلیس، پاریس و عراق است. سوژه‌های عکس‌ها نیز مناظر طبیعی، چشم‌اندازهای شهری و روستایی، بناهای تاریخی، ساختمان‌های دوران قاجار و مراحل ساخت آن‌ها است.

بخشی از عکس‌های این مجموعه پرتره‌های تک‌نفری شاهان، شاهزادگان، زنان حرم، درباریان، دولتمردان، روحانیان، مردمان عادی و خارجیان مقیم ایران است، و بخشی دیگر سفرهای داخلی و خارجی، اردوها و شکارهای شاهی، میهمانی‌های درباری، رویدادها و مراسم حکومتی، آیین‌ها و مراسم ملی و مذهبی، مشاغل، اقوام ایرانی و موضوعات دیگر را به تصویر کشیده‌اند.

نکته مهم این است که شمار زیادی از عکس‌ها توضیح دارند که درباره سوژه، عکس و زمان عکاسی پایین عکس‌ها نوشته شده است. برخی زیرنویس‌ها به خط ناصرالدین‌شاه نوشته شده‌اند. عکاس شماری از عکس‌ها نیز خود شاه قاجار است. باقی عکس‌ها را عکاسان شناخته‌شده دربار قاجار مانند عبدالله قاجار، ابراهیم‌خان عکاس‌باشی یا آقا رضا عکاس‌باشی گرفته‌اند. بیشتر این عکس‌ها به دوره ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه قاجار مربوط‌اند.  

این تصاویر نشان می‌دهد که برخی از عکس‌ها به‌دلیل سانسور، چسباندن کاغذ روی آن‌ها و نگهداری نامناسب در حال نابودی‌اند. نسخه دیجیتال آن‌ها نیز آن‌قدر بی‌کیفیت است که زیرنویس‌ها خوانده نمی‌شوند.

منبعی که عکس‌های کاخ گلستان را در فضای وب منتشر کرد، هنوز ناشناس است اما این فرد همراه با انتشار لینک دانلود عکس‌ها در پیامی نوشت که آن‌ها را برای علاقه‌مندان هنر و فرهنگ منتشر می‌کند. او همچنین از کسانی که اسناد تاریخی را «حبس» می‌کنند انتقاد کرد.

کاخ گلستان، زیرمجموعه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در واکنش به انتشار عکس‌ها در فضای اینترنت، در اطلاعیه‌ای مدعی شد آنچه طی چند روز اخیر منتشر شده است تنها «بخش کوچکی» از آلبوم عکس‌های تاریخی کاخ گلستان است که به «آلبوم‌های سایه» شهرت دارند.

روابط عمومی کاخ گلستان در این اطلاعیه گفت که نسخه دیجیتال تصاویر آلبوم سایه برای دسترسی عموم آماده شده بود و بنا بود به‌زودی منتشر شود. با این حال درباره اینکه چرا تاکنون این گنجینه عمومی عکس را از دسترس عموم مردم و پژوهشگران دور نگه‌ داشته و پنهان کرده است، توضیحی نداد.