سیاوش آریا، پژوهشگر تاریخ و میراث فرهنگی، با انتقاد از تصمیم‌های «ناپخته و نسنجیده» وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هشدار داد که خاکسپاری متوفیان در روستای آتشکده و ساخت‌وسازهای افسارگسیخته در حریم درجه ۱ کاخ اردشیر بابکان، نه‌تنها قوانین و ضوابط میراث فرهنگی را نقض کرده، بلکه به عرصه و حریم ارزشمند ساسانی به‌شدت آسیب زده‌اند. او این اقدام‌ها را «تیر خلاصی به شاهکار معماری ایرانی» توصیف کرد.
به گفته این پژوهشگر، رشد قارچ‌گونه و بدون ضابطه رستوران‌ها، کبابی‌ها و فروشگاه‌های موادغذایی در حریم درجه ۱ این بنای تاریخی، در کنار نصب تیر برق در مجاورت کاخ اردشیر هویت تاریخی این اثر ارزشمند را خدشه‌دار کرده است.
به گزارش خبرگزاری مهر، عمق این فاجعه نوروز سال جاری مقابل چشمان هزاران گردشگر مشاهده شد؛ جایی که پشت فنس‌کشی کاخ اردشیر، انبوهی از نخاله‌های ساختمانی رها شده و چهره‌ای زشت و نازیبا به مجموعه بخشیده بود. از سوی دیگر، درون مجموعه نیز تابلوها و زباله‌های متعددی پراکنده شده بودند.
بر اساس این گزارش میدانی، نوروز امسال عرصه کاخ اردشیر بابکان به فضایی برای تبلیغات تجاری بدل و پارچه‌ها و بنرهای تبلیغاتی رستوران‌ها و اقامتگاه‌ها روی حصار کاخ نصب شده بودند.
به این موارد باید توسعه روستای آتشکده را نیز افزود که کارشناسان از سال‌ها قبل هشدار داده بودند در صورت ماندگاری در حریم کاخ اردشیر، بر پیکر نخستین بنای گنبددار جهان ضربه‌ای جبران‌ناپذیر وارد می‌کند. حال آنکه مطابق ضوابط حریم آثار تاریخی، هرگونه ساخت‌وساز در حریم ممنوع است.
سیاوش آریا در ادامه انتقادهایش، به وضعیت عرصه و حریم کاخ اردشیر بابکان قبل و بعد از وقوع انقلاب اسلامی اشاره کرد و افزود: «با نگاهی به نقشه‌ها و تصاویر هوایی سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۵۵ می‌توان به عمق فاجعه پی برد؛ در آن زمان، تنها چهار یا پنج کومه ابتدایی و نه خانه‌های مسکونی گسترده، در حاشیه کاخ اردشیر دیده می‌شد. مقایسه آن وضعیت با گسترش بی‌رویه امروز، از تخلف‌های گسترده و نادیده گرفتن اصول حفاظتی حکایت دارد.»
کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت ادامه روند فعلی، روستای آتشکده با تبدیل به یک بافت شهری، فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر را رقم خواهد زد.
وزارت میراث فرهنگی در پاسخ به این انتقادها، به بندهایی از پرونده ثبت جهانی کاخ اردشیر استناد می‌کند که در آن به روستای آتشکده نیز اشاره شده است. اما کارشناسان می‌گویند این استناد، نادرست و غیرکارشناسی است؛ چرا که در زمان نگارش آن پرونده، تعداد خانه‌ها و واحدهای تجاری در روستا بسیار اندک بود و هیچ برنامه‌ای برای گسترش آن وجود نداشت. آن‌ها می‌افزایند: «در سال‌های اخیر، روستا با ساخت‌وسازهای بی‌رویه و رشد نامتعارف، شان و هویت کاخ اردشیر را خدشه‌دار کرده و این موضوع، پرونده ثبت جهانی را نیز به خطر انداخته است.»
کاخ اردشیر بابکان با پیشینه نزدیک به دو هزار سال در روستای آتشکده فیروزآباد واقع است که قبرستان اهالی این روستا در حریم درجه ۱ آن قرار دارد. پیش از این نیز توسعه روستای آتشکده در حریم کاخ اردشیر برانگیخته بود، اما تلاش فعالان میراث فرهنگی برای جلوگیری از توسعه آن، ناکام ماند و کار به‌جایی رسید که گزارش‌هایی منتشر شد، مبنی بر اینکه کاخ ساسانی در محاصره قبرها قرار گرفته است. حال آنکه طبق ضوابط یونسکو، ادامه دفن مردگان در این قبرستان ممنوع شده بود.
چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، شامل کاخ اردشیر و قلعه دختر و نقوش برجسته در فیروزآباد، تا شهر گور و کاخ ساسانی در سروستان و شهر تاریخی بیشاپور و تنگ چوگان در کازرون، تیرماه ۱۳۹۷ در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد.
کاخ اردشیر بابکان که به نام‌های کاخ فیروزآباد یا آتشکده فیروزآباد نیز شناخته می‌شود، یکی از شاخص‌ترین بناهای به‌جامانده از دوره ساسانی است که در اوایل سده سوم میلادی، به دستور اردشیر یکم، بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی، ساخته شد.
این کاخ نه‌تنها از نظر تاریخی اهمیت فراوانی دارد، بلکه از منظر معماری نیز نقطه عطفی در تحول معماری ایرانی پیش از اسلام به شمار می‌آید. کاخ اردشیر برخلاف سازه‌های هخامنشی که بیشتر در فضاهای باز و بدون پوشش ساخته می‌شدند، گنبدی بزرگ و طاق‌های ضربی دارد که بعدها حتی الهام‌بخش معماری اسلامی شد. این بنا با استفاده از سنگ و ملات گچ ساخته شده است و ایوان‌های بلند، حیاط مرکزی، تالارهای طاق‌دار و گنبدخانه‌هایی دارد که از نظر مهندسی، شاهکاری در دوران خود محسوب می‌شوند.
ویژگی برجسته این کاخ استفاده هوشمندانه از قوس‌ها و گنبدها برای ایجاد فضاهای بزرگ بدون ستون است که جلوه‌ای باشکوه و مقتدر به آن بخشیده است. وجود یک حوض سنگی کنار کاخ هم که به احتمال زیاد نمادی آیینی و مرتبط با عنصر آب در باورهای زرتشتی است، بر اهمیت معنوی و آیینی این مجموعه افزوده است.
