پس از پایان مراسم حج، علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی، سه‌شنبه ۲۹ خرداد، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «امروز به یاری خداوند بزرگ، زائران بیت‌الله‌الحرام، از جمله زائران ایرانی پس از گذراندن روزها در سرزمین مقدس، مراسم حج را به پایان رساندند، امیدوارم همه زائران ایرانی به سلامت به کشور بازگردند. از تلاش‌های مسئولان و دستگاه‌های ذیربط ایران و عربستان سعودی هم برای تسهیل در امور حجاج تشکر و قدردانی می‌کنم».

هرچند این پیام بخشی از عرف و هنجارهای دیپلماتیک محسوب می‌شود، انتشار آن پس از پایان موسم حج که در شرایط ناآرام منطقه‌ و تلاش‌های مختلف برای تبدیل مراسم حج به تظاهراتی گسترده به بهانه «حمایت از غزه»، برگزار شد، به این پیام اهمیتی ویژه‌ می‌دهد.

تردیدی نیست که سیاسی کردن حج اقدامی خطرناک و چالش‌برانگیز است که آثار منفی بسیاری بر مراسم حج و امنیت حجاج دارد. به همین دلیل، عربستان سعودی همواره با سیاسی کردن حج مخالف است و با هرگونه تلاش و اقدامی که هدف از آن به چالش کشیدن مراسم حج باشد، قاطعانه برخورد می‌کند. از طرفی شاهزاده عبدالعزیز بن سعود بن نایف، وزیر کشور عربستان سعودی، پیش از شروع مراسم حج بر آمادگی کامل بخش‌های امنیتی و نظامی این کشور برای مقابله با هرگونه تخلفی که آرامش حج را مختل کند، تاکید کرد.

با این حال پیام علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، درباره حج احتمال پیچیده‌تر شدن اوضاع را بیشتر کرد؛ به‌ویژه اینکه خامنه‌ای در پیامش به حجاج، خواستار «اعلام برائت از اسرائیل و حامیان آن به‌ویژه آمریکا» در این مراسم شد و گفت برائت از آن‌ها امسال باید «فراتر از موسم و میقات حج، در کشورها و شهرهای مسلمان‌نشین، در همه جای جهان ادامه پیدا کند و به آحاد مردم تسری یابد».

چنین مواضعی با قوانین و مقررات عربستان سعودی در تضاد است. افزون بر آن، هنوز از زمان برقراری روابط دیپلماتیک میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران که مارس ۲۰۲۳ از سرگرفته شد، زمان زیادی نگذشته است و این بدان معنا است که روند روابط دوجانبه هنوز در مرحله اعتمادسازی است و دو کشور سعی دارند چالش‌های ناشی از مسائل امنیتی و سیاسی را که در سال‌های گذشته میان ریاض و تهران شکاف ایجاد کرده بود، برطرف کنند.

به همین دلیل، عربستان سعودی با موضع تند و مسئله‌ساز رهبر جمهوری اسلامی با آرامش و بدون وارد شدن به درگیری دیپلماتیک یا مناظره رسانه‌ای با طرف مقابل برخورد کرد. عربستان سعودی بارها از طریق رسانه‌های مختلف اعلام کرد که «امنیت حج خط قرمز است» و ریاض هرگز اجازه سیاسی کردن حج را نمی‌دهد. از سوی دیگر، به‌منظور تامین امنیت حجاج، نیروهای امنیتی و نظارتی را در حالت آماده‌باش قرار داد و در عین حال، با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران ارتباط برقرار کرد تا همه مسئولان ذی‌ربط را آگاه کند که باید قوانین و مقررات جاری در عربستان سعودی به‌طور کامل رعایت شود و تحت هیچ شرایط و بهانه‌ای نقض نشود.

رویکرد جدی و در عین حال دیپلماتیک عربستان سعودی از بروز هرگونه ناآرامی امنیتی و سیاسی در مراسم حج جلوگیری کرد و باعث شد مسائل مربوط به حج در چارچوب قوانین و مقررات اعلام‌شده انجام شود. البته مسئولان جمهوری اسلامی نیز با درک حساسیت شرایط، در همه امور با احتیاط برخورد کردند. علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی، در مصاحبه با ایندیپندنت عربی، گفت: «حجاج ایرانی منظم‌اند و مناسک حج را به‌راحتی و سهولت کامل انجام دادند و هیئت حج جمهوری اسلامی ایران با مقام‌های سعودی هماهنگی کامل دارد. من بابت این دستاورد بزرگ و اجرای موفقیت‌آمیز حج از مسئولان سعودی تقدیر و تشکر می‌کنم.»

در واکنش به این موضع مثبت، شاهزاده عبدالرحمن بن مساعد بن عبدالعزیز هم در شبکه ایکس، نوشت: «از موضع مثبت سفیر جمهوری اسلامی ایران و پایبندی حجاج ایرانی به قوانین و مقررات حج قدردانی می‌کنم.»

شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، هم پس از پایان مناسک حج، در مراسمی که برای پذیرایی از شخصیت‌های اسلامی و روسای هیئت‌های حج برگزار شد و علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی، نیز حضور داشت، گفت: «خداوند متعال را سپاسگزاریم که ما را با خدمت به حرمین شریفین و عتبات عالیات و خدمت به زائران و تامین امنیت آن‌ها مفتخر کرد.»

با نگاهی کوتاه به حساب کاربری سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی، می‌توان دریافت که او از بازنشر سخنان رهبر جمهوری اسلامی ایران درباره حج امسال و اشاره به آن خودداری کرده و در عوض، توجهش را به انتشار اخبار و تصاویر دیدارهای مقام‌های سعودی و جمهوری اسلامی ایران و تماس‌های تلفنی وزرای خارجه دو کشور و اعضای هیئت دیپلماتیک متمرکز کرده است.

این موارد نشان می‌دهند که ریاض و تهران توانستند بر پیامدهای منفی فراخوان‌هایی که با هدف «سیاسی کردن حج» راه‌اندازی شدند، غلبه کنند و عربستان سعودی هم توانست با تلاش‌هایی که برای سیاسی کردن حج انجام شد، با آرامش و خردمندانه برخورد کند و این رویکرد خردمندانه، مقام‌های جمهوری اسلامی ایران را بر آن داشت تا به قوانین و مقررات حاکم در عربستان سعودی که هدف از آن‌ها فراهم کردن آسایش و امنیت برای زائران خانه خدا است، پایبند باشند.