پسته ایران تا چند سال قبل یکی از مهم‌ترین صادرات غیرنفتی ایران بود و رتبه اول بازار جهانی را در دست داشت اما نبود برنامه جامع کشت، حمایت نکردن از کشاورزان، مانع‌تراشی برای بازرگانان و تنش‌هایی که جمهوری اسلامی در منطقه و جهان ایجاد می‌کند، نه‌تنها تولید این محصول را تحت‌ تاثیر قرار داد که باعث شد بازار جهانی پسته نیز به‌تدریج از دست ایران خارج شود. حالا کار به جایی رسیده که بازرگانان اذعان می‌کنند رتبه اول بازار جهانی پسته متعلق به آمریکا است و این کشور سالانه دست‌کم ۷۵۰ هزار تن پسته روانه بازار جهانی می‌کند.

در این شرایط، به‌گفته محمدعلی رضایی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، ظرفیت تولید پسته ایران سالانه ۲۵۰ هزار تن و به عبارتی یک‌سوم سهم آمریکا است. ضمن اینکه پسته ایران کیلویی هفت دلار و پسته آمریکا کیلویی پنج دلار در بازار جهانی فروخته می‌شود.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران با انتقاد از تغییر مداوم وزرای کشاورزی در کمتر از دو سال اخیر گفت که مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۹۵ وعده داده که قوانین کشت فراسرزمینی را تغییر می‌دهد، ولی هنوز چنین کاری نکرده است.

به گفته رضایی، هزینه‌های بالای تولید و نبود امکان استفاده از سیستم‌های مکانیزه باعث شده است که قیمت تمام‌شده پسته ایران نسبت به پسته آمریکا بالاتر باشد. هرچند این فعال اقتصادی کیفیت پسته ایران را هم بالاتر ارزیابی می‌کند.

رضایی مشکلاتی مانند برگشت ارز و قیمت‌گذاری‌های پایه صادراتی را از موانع اصلی صادرکنندگان پسته ایران و از دست رفتن بازار جهانی این محصول دانست.

پیش‌تر مجید حجت، رئیس دفتر اتاق بازرگانی رفسنجان، نیز خبر داده بود که ۶۰ درصد پسته تولید سال گذشته در انبارها باقی مانده‌اند و به دلیل موانعی که در مسیر صادرات وجود دارد، امکان ارسال آن‌ها به بازار جهانی وجود ندارد.

این فعال اقتصادی هم درباره ادامه موانع سر راه صادرکنندگان پسته هشدار داد و گفت با این شرایط بازار پسته را از دست خواهیم داد.

مرور اخبار مربوط به تولید، توزیع داخلی و صادرات پسته ایران طی یک سال اخیر نشان می‌دهد که در مواردی هم پسته صادراتی ایران به دلیل وجود سم آفلاتوکسین از بازارهای جهانی برگشت خورده است.

کارشناسان کشاورزی بارها هشدار داده‌اند که وزارت جهاد و کشاورزی سم‌های خطرناک و کشنده در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و استفاده مداوم از این سم‌ها باعث آلودگی محصولات کشاورزی می‌شود. در این میان، محصولاتی که داخل ایران توزیع می‌شوند، به دلیل فقدان اطلاع‌رسانی شفاف، استفاده  می‌شوند اما محصولاتی که روانه بازار جهانی می‌شوند، در کشورهای مقصد آزمایش و سپس مرجوع می‌شوند.

محمد صالحی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن پسته ایران، اوایل خرداد وجود سم آفلاتوکسین در برخی پسته‌های صادراتی ایران را تایید کرد و گفت که برخی محموله‌های صادراتی پسته طی سال‌های اخیر به همین دلیل پس فرستاده شده‌اند. او از مسئولان خواست به کشاورزان برای تولید محصولات بدون سم کمک کنند.

ایران تا سال ۲۰۰۰ حدود ۸۰ درصد بازار پسته جهان را در دست داشت، اما به‌تدریج جایگاهش را از دست داد تا اینکه در سال ۲۰۱۷ ایران و آمریکا سهم تقریبا مشترکی از بازار پسته جهان داشتند اما کفه ترازو به سمت آمریکا سنگینی می‌کرد؛ زیرا در آن سال، ایران حدود ۲۲۵ هزار تن و آمریکا حدود ۲۷۵هزار تن پسته صادر کردند.

در سال ۲۰۲۲، سهم ایران به نصف این مقدار رسید و آمریکا صادراتش را بین دو تا سه برابر شد.اتفاقی مشابه آنچه برای زعفران و فرش دستباف ایران نیز رخ داد؛ به‌ طوری‌ که هر سه محصول طی سال‌های اخیر موقعیتشان را در بازارهای جهانی از دست دادند و تولید داخلی آن‌ها نیز با چالش‌هایی مواجه شد و در نتیجه کاهش صادرات آن‌ها، رقبا بازارهای جهانی را تصاحب کردند.