مهاجرت اقشار مختلف ایران از پزشک و پرستار گرفته، تا نیروهای کار ساده و ماهر به خارج از کشور با سرعت معناداری در حال افزایش است.

داده‌های آماری نهادهای رسمی نیز هم از افزایش شمار مهاجرت‌ها خبر می‌دهند و هم گستردگی ابعاد آن را آشکار می‌کنند. یکی از آخرین پژوهش‌ها درباره موج مهاجرت ایرانیان نظرسنجی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری است که نتایج آن نشان می‌دهد نه‌تنها میل و تصمیم به مهاجرت در میان گروه‌های مختلف اجتماعی، به‌ویژه متخصصان و تحصیل‌کرده‌ها، وجود دارد که آنان میل و تصمیمشان را در ابعاد و اشکال مختلف عملی می‌کنند.

در این گزارش آمده است که «جامعه ایران در شرایط خاص مهاجرتی به‌سر می‌برد و جو روانی سنگینی پیرامون میل به مهاجرت در کشور وجود دارد». به این معنا که میل به مهاجرت در جامعه ایران بسیار فراگیر شده و زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است.

داده‌های نظرسنجی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری از این حقیقت پرده برمی‌دارد که «جامعه ایران در حال حاضر در وضعیت خاص پیوستگی کلیه حلقه‌های خرد و کلان زنجیره مهاجرت قرار دارد و در صورتی‌که روندهای تشدیدکننده مهاجرت مدیریت و کنترل نشوند، مهاجرت عام یا مهاجرت توده‌وار کلید می‌خورد».

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، ضمن تایید تلویحی «ناکارآمدی» جمهوری اسلامی در رویارویی با پدیده مهاجرت، تاکید کرد که کنترل و مدیریت این وضعیت نیازمند بهبود ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است.

این گزارش در توصیه‌های سیاستی و اقدامات راهبردی‌اش آورده است که افزایش ضریب امید، اعتماد، همبستگی و جاذبه سرزمینی در میان جوانان، دانشجویان و متخصصان می‌تواند «نگه‌داشت نخبگان» را متعادل کند.

روزنامه اعتماد با انتشار بخش‌هایی از این گزارش نوشت تشدید میل و تصمیم به مهاجرت در میان اقشار مختلف، اعم از کارگران، ورزشکاران، پزشکان، محققان، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، بیانگر آن است که کشور در زمینه نگه‌داشت و به‌کارگیری سرمایه‌های انسانی مشکلات جدی دارد.

آبان‌ماه سال گذشته نیز روزنامه بریتانیایی فایننشنال تایمز در گزارشی به شیوع ناامیدی در میان ایرانیان و فرار مغزها از این کشور پرداخت و نوشت: «فشارهای اقتصادی و سیاسی در داخل ایران و نگرانی مردم از احتمال وقوع جنگ، افزایش شمار مهاجرت به خارج از کشور را در پی داشته است.»

این روزنامه با استناد به داده‌های آماری رصدخانه مهاجرت ایرانیان، ضمن اشاره به افزایش شدید درخواست‌های ایرانیان برای پناهندگی و ویزاهای دانشجویی و کار در خارج از کشور، نوشت که ایران در حال گذراندن مرحله «مهاجرت گروهی کنترل‌نشده» است.

فایننشنال تایمز مشکلات اقتصادی و تورم فزاینده چهار سال اخیر ایران را از عوامل اصلی مهاجرت ایرانیان دانست و سرکوب گسترده اعتراض‌های مردمی پس از کشته شدن مهسا امینی، تنش‌های منطقه‌ای و حمایت جمهوری اسلامی از گروه‌های نیابتی را از عوامل موثر بر مهاجرت ایرانیان‌ برشمرد.

براساس این گزارش، مقصد بسیاری از مهاجران ایرانی کشورهای اروپایی، استرالیا، کانادا و آمریکا است، اما در سال‌های اخیر مهاجرت به کشورهای خلیج‌فارس ازجمله قطر، عراق، امارات متحده عربی و عمان نیز در میان افراد جویای کار افزایش یافته است. ضمن اینکه ترکیه همچنان یکی از مقصدهای اصلی مهاجران ایرانی به شمار می‌رود.

نهادهای رسمی در جمهوری اسلامی از ارائه آمار دقیق ایرانیانی که در سال‌های پس از انقلاب کشور را ترک کرده‌اند خودداری می‌کنند و آخرین آمار رسمی مربوط به ایرانیان مهاجر همان گزارشی است که دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور در سال ۱۳۹۹ منتشر کرده است.

این گزارش نشان می‌داد که تا سال ۱۳۹۹ بالغ بر چهار میلیون و ۳۷۰ هزار ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند.

این آمار قدیمی به‌دلیل اینکه با روی کار آمدن دولت رئیسی مهاجرت ایرانیان با سرعتی فزاینده‌ بیشتر شد قابل استناد نیست. اما حتی نقل‌قول‌های مقام‌های دولتی نیز آشکار می‌کند که به فاصله کوتاهی پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم آمار مهاجرت ایرانی‌ها بالا رفت.

داده‌های سازمان توسعه و همکاری اقتصادی هم بیانگر این است که ایران در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ در نرخ مهاجرت به کشورهای ثروتمند این سازمان، سریع‌ترین رشد در جهان را ثبت کرده است. 

بر مبنای این گزارش، سال ۲۰۲۰ شمار مهاجران ایرانی به کشورهای عضو این سازمان حدود ۴۸ هزار نفر بود اما در سال بعد به  ۱۱۵ هزار نفر رسید، که افزایش ۱۴۱ درصدی شمار مهاجران ایرانی را در طول یک سال نشان می‌دهد.

گزارش‌های کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد نیز افزایش شمار پناهندگان ایرانی در دو سال اخیر را نشان می‌دهد، به‌ طوری‌ که در سال ۲۰۲۲ تعداد پناهندگان ایرانی در قیاس با سال قبل از آن ۴۴ درصد افزایش یافته است.

رصدخانه مهاجرت ایران پیش‌تر با استناد به نتایج یک مطالعه اعلام کرده بود که «بی‌ثباتی اقتصادی، شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، ناامیدی از آینده، امید به زندگی بهتر در خارج از کشور، وضعیت آزادی‌های فردی و اجتماعی و کیفیت بهتر زندگی در خارج از کشور» از مهم‌ترین عوامل موثر بر میل و اقدام به مهاجرت ایرانیان است.

در پیوند با همین موضوع، بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، نیز تایید کرده بود که ۸۰ درصد مهاجرت‌ها دلایل اقتصادی و سیاسی دارند و داده‌های آماری نشان می‌دهد که میل و اقدام به مهاجرت در میان تمام اقشار جامعه افزایش یافته است.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایرانیان، آبان‌ماه ۱۴۰۱ نیز درباره آغاز «مهاجرت توده‌وار» از ایران هشدار داد و به روزنامه شرق گفت: «دیگر فقط صحبت از مهاجرت نخبگان نیست. حالا مهاجرت شکل دیگری به خود گرفته است و ما مهاجرت ورزشکاران، هنرمندان، نویسندگان، استادان، معلمان و کارگران در صنف‌‌های مختلف را شاهدیم.»

به گفته مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، در این سال‌ها آنها که پول، سواد و تجربه داشتند، به بهانه کار و تحصیل کشور را ترک کردند و کسانی که پول و تحصیلات نداشتند نیز راه‌های پرخطر دیگری را انتخاب کردند تا شاید از آن طریق بتوانند پناهندگی بگیرند.