در تهاجم گسترده و برق‌آسای هیئت تحریر شام و گروه‌های مخالف حکومت بشار اسد به سوریه که به سقوط سریع حلب انجامید، حضور شمار زیادی از جنگجویانی که اصالتا اهل کشورهای آسیای میانه، چین، پاکستان و افغانستان بودند، توجه رسانه‌ها و کارشناسان حوزه تروریسم را به خود جلب کرد. زیرا هرچند پس از ظهور داعش در سوریه و عراق، هزاران جهادی از سراسر جهان به سوریه و عراق رفتند تا زیر پرچم داعش بجنگند، با فروپاشی خلافت داعش، این جهادی‌‌های غیرعرب در عراق و سوریه تقریبا ناپدید شده بودند و اینک در موج جدیدی از جنگ، دوباره از پناهگاه‌هایشان بیرون آمده‌اند.

روز چهارشنبه هفتم آذر، هم‌زمان با اجرایی شدن آتش‌بس میان حزب‌الله و اسرائیل، هیئت تحریر شام حملاتی گسترده و هماهنگ به مواضع نیروهای دولت بشار اسد در شمال سوریه آغاز کرد. با آغاز این حمله، گروهی از جهادی‌های تاجیکستانی، چینی و ازبکستانی هم که از چند سال پیش در سوریه حضور داشند، پیام‌هایی را در کانال‌های تلگرامی خود منتشر و اعلام کردند که در «جنگ علیه کافران در سرزمین شام» حضور دارند. این کانال‌های تلگرامی با هزاران دنبال‌کننده که بیشتر آنان شهروندان این کشورها هستند، به زبان‌های فارسی (با خط سیریلیک)، اویغوری و روسی محتوا تولید می‌کنند.

شمار دقیق شهروندان تاجیکستان، ازبکستان و اویغورهای چین که در سوریه حضور دارند مشخص نیست، اما این افراد در سه گروه جداگانه و تحت رهبری هیئت تحریر شام فعالیت می‌کنند.

جیش الجهاد امام ابوحنیفه

جهادی‌های تاجیکستانی مقیم سوریه زیر پرچم سازمانی به نام «جیش الجهاد امام ابوحنیفه» فعالیت می‌کنند. اعضای این گروه در کانال‌های تلگرامشان به پرچم و نام این گروه به‌عنوان محور فعالیت‌هایشان اشاره می‌کنند. چند کانال تلگرامی به نام این سازمان فعال است که پیام‌های جهادی و گزارش‌هایی از میدان جنگ سوریه منتشر می‌کنند.

در یک پیام صوتی سازمان جیش الجهاد امام ابوحنیفه که هم‌زمان با آغاز جنگ هیئت تحریر شام در حلب منتشر شد، از مردم خواسته شده است به جهاد بپیوندند. مردی که خود را ابوعثمان حماس معرفی می‌کند، در این پیام با استناد به آیاتی از قرآن در مورد جهاد، می‌گوید: «دشمنان اسلام در تلاش‌اند نور الله را خاموش کنند.»

syr.jpg

در مورد زمان دقیق تاسیس جیش الجهاد امام ابوحنیفه اطلاعاتی در دسترس نیست و از حضور سازمانی به این نام در دیگر کشورها از جمله افغانستان که از نزدیک به ۲۰ سال پیش میزبان جهادی‌های تاجیکستان بوده، هیچ‌ گزارشی منتشر نشده است.

اعضای سازمان جیش‌الجهاد امام ابوحنیفه در شبکه‌های اجتماعی از جمله  یوتیوب، تلگرام، اینستاگرام و فیس‌بوک فعال‌اند و بیشترین مخاطبان آنان شهروندان تاجیکستان‌اند. هرچند حکومت تاجیکستان با وضع محدودیت بر فعالیت جهادی‌ها در شبکه‌های اجتماعی سعی می‌کند از پخش پیام‌های آن‌ها جلوگیری کند، دسترسی وسیع به اینترنت و وجود فیلترشکن‌ها کمک کرده است که فعالیت این گروه‌ها همچنان ادامه یابد و محتوای تولیدی آن‌ها در اختیار تعداد زیادی از مخاطبان در داخل و خارج از تاجیکستان قرار گیرد.

جمعیتی بزرگی از شهروندان تاجیکستان در کشورهای مختلف جهان زندگی می‌کنند که از این میان تنها دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر تاجیکستانی در روسیه حضور دارند. نهادهای امنیتی تاجیکستان پیش‌تر از سربازگیری گروه‌های افراطی از میان مهاجران تاجیک مقیم روسیه ابراز نگرانی کرده بودند. حمله مرگبار چهار عضو تاجیکستانی داعش خراسان به سالن کنسرت کروکوس در حومه مسکو در مارس ۲۰۲۴، نگرانی‌ها از نفوذ گروه‌های تروریستی مانند داعش خراسان را در میان مهاجران تاجیکستانی بیشتر کرد و باعث شد روسیه تلاش‌هایش را برای اخراج عناصر خطرناک از این کشور افزایش دهد.

هرچند جماعت انصارالله تاجیکستان، نسبت جیش الجهاد امام ابوحنیفه، سابقه و تجربه بیشتری دارد، اعضای جماعت انصارالله در افغانستان تحت محدودیت‌های شدید طالبان زندگی می‌کنند و اجازه فعالیت آزاد و مستقل ندارند. طالبان پس از بازگشت به قدرت، اعضای این گروه را از بدخشان در مرز افغانستان و تاجیکستان به یک پایگاه نظامی در حومه شهر پلخمری منتقل کردند تا بدون هماهنگی آنان، در مرز تاجیکستان فعالیت نکنند.

اعضای جماعت انصارالله حتی اجازه ندارند آزادانه در شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام فعالیت کنند. برخی کانال‌های مرتبط با این گروه، هرازگاه ویدیوهایی بدون توضیح در مکان‌های سربسته منتشر می‌کنند و بیشتر محتواهای تولید سال‌های پیش را همرسانی می‌کنند.

این در حالی است که جهادی تاجیکستانی در مناطق تحت تسلط هیئت تحریر شام در سوریه، از آزادی کامل برخوردارند  بیشترین کانال‌های تلگرام و صفحات پرمخاطب در یوتیوب و اینستاگرام این گروه را افراد ساکن در سوریه مدیریت می‌کنند.

یکی از جهادی تاجیکستانی در سوریه با نام «مسافر تاکتیکال» در یوتیوب و تلگرام ضمن تبلیغ برای جلب و جذب جوانان تاجیکستان به جنگ، ویدیوهایی در زمینه آموزش استفاده از اسلحه تولید می‌کند و شیوه استفاده از دستگاه‌های مخابراتی، ترمیم سلاح‌های خودکار و شیوه جنگ چریکی را هم آموزش می‌دهد.

عضو دیگر این گروه به نام محسن تاجیکی هم در شبکه‌های اجتماعی هزاران دنبال‌کننده دارد. او از زمان آغاز حمله هیئت تحریر شام به شهر حلب، به صورت لحظه‌به‌لحظه از پیشروی به سمت روستاها و شهرهای تحت حاکمیت دولت بشار اسد اطلاع‌رسانی می‌کند.

او اخیرا در یک ویدیو که در کانال یوتیوبش منتشر کرد، گفت که ۴۰ هزار دلار جمع‌آوری کرده و برای چند خانواده در غزه فرستاده است. در ویدیویی که این جهادی تاجیکستانی منتشر کرده، اعضای چند خانواده در غزه می‌گویند که پول را دریافت کرده‌اند.

مشخص نیست که جهادی‌های تاجیکستانی مقیم سوریه از مهاجران تاجیکستانی در دیگر کشورها پول جمع‌آوری می‌کنند یا این کار را در داخل سوریه انجام می‌دهند.

محسن در ویدیو دیگری می‌گوید در سه دور جمع‌آوری کمک برای آسیب‌دیدگان جنگ در غزه، هر بار ۲۲ هزار دلار جمع‌ کرده است. او به پیرزن‌های تاجیکستانی اشاره می‌کند که از درآمدشان از طریق کارگری برای او هزار روبل فرستاده‌اند. البته او اشاره نمی‌کند که از کدام کشورها کمک دریافت کرده‌، اما روبل واحد پول روسیه است که در برخی کشورهای آسیای میانه نیز استفاده می‌شود.

حزب اسلامی ترکستان شرقی

حزب اسلامی ترکستان شرقی از فعال‌ترین گروه‌های جهادی در سوریه است که نسبت به دیگر گروه‌ها با منشا آسیای میانه، امکانات و نیروی بیشتری دارد. این گروه یک سازمان جهادی اویغور است که از حدود سال ۲۰۱۲ در جنگ داخلی سوریه فعالیت دارد و هدف آن تاسیس یک دولت اسلامی در منطقه سین‌کیانگ چین (ترکستان شرقی) اعلام شده و با گروه‌های جهادی مختلف در سوریه، از جمله شاخه‌های القاعده، همسو است.

حزب اسلامی ترکستان ابتدا با هدف حمایت از استقلال سین‌کیانگ (ترکستان شرقی) تاسیس شد. اما به مرور به ایدئولوژی جهادی گرایش پیدا کرد و با القاعده همسو شد و درگیری‌هایی فراتر از مرزهای چین را دنبال کرد. در سوریه این گروه بیشتر با نام «کتائب ترکستانی» شناخته می‌شود.

از شمار جنگجویان حزب اسلامی ترکستان شرقی در سوریه آمار دقیقی در دست نیست، اما برخی رسانه‌های سوری شمار آن‌ها را تا چهار هزار نفر ذکر کرده‌اند. بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد، عبدالحق ترکستانی و عبدالسلام ترکستانی، رهبر و معاون این حزب، در شمال افغانستان و زیر چتر طالبان زندگی می‌کنند.

GY4jCtMXsAA9xHw.jpeg

هم‌زمان با حمله هیئت تحریر شام به حلب، حزب اسلامی ترکستان شرقی ویدیویی از تمرین نظامی جنگجویانش منتشر کرد که در آن ده‌ها نفر مجهز به سلاح‌های مدرن سوار بر خودروهای زرهی دیده می‌شوند. در این ویدیو، چین به اقدام نظامی و برپایی دولت اسلامی در سین‌کیانگ تهدید می‌شود.

اعضای این حزب در ویدیوهایی در تلگرام از حضور خود در جنگ با نیروهای حکومت بشار اسد خبر داده و کانال‌های مرتبط با آن‌ها هم به زبان اویغوری درباره جنگ در سوریه، تصرف روستاها و شهرها و تصاحب اماکن و تجهیزات نظامی اطلاع‌رسانی می‌کنند.

جهادی‌های ازبکستان و قرقیزستان

جنگجویانی از ازبکستان و قرقیزستان نیز در سوریه حضور دارند که در حمله به حلب زیر پرچم هیئت تحریر شام جنگیدند و اکنون در خط مقدم نبرد برای پیشروی به سمت دیگر شهرهای سوریه می‌جنگند. این جنگجویان ازبک و قیرقیز در چارچوب گروهی به نام «کتاب التوحید والجهاد» که سال ۲۰۱۳ در شمال سوریه تاسیس شد، فعالیت می‌کنند. 

وزارت خارجه ایالات متحده در مارس ۲۰۲۲، این گروه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد. این اقدام به‌دلیل فعالیت‌های تروریستی و ارتباطات این گروه با سازمان‌های تروریستی بین‌المللی از جمله القاعده صورت گرفت. 

اعضای این گروه نیز هم‌زمان با آغاز حمله هیئت تحریر شام به حلب، ویدیوهایی در کانال‌های تلگرامی خود منتشر و در یک هفته گذشته، به صورت لحظه به لحظه به زبان‌های ازبکی، قرقیزی و روسی اطلاع‌رسانی کرده‌اند. 

Gd99S5WWsAAnetS.jpeg

ریشه‌های ارتباطی میان کتائب التوحید و الجهاد مستقر در سوریه و جنبش اسلامی ازبکستان مستقر در افغانستان را نمی‌توان از طریق فعالیت اعضای این گروه‌ها در شبکه‌های اجتماعی ردیابی کرد، اما هر دو گروه برای سرنگونی دولت کنونی ازبکستان و برپایی دولت اسلامی در این کشور فعالیت می‌کنند.

جنگجویانی از افغانستان و پاکستان

در یک هفته‌ای که از حمله هیئت تحریر شام به حلب و پیشروی به سمت دیگر شهرهای سوریه می‌گذرد، ویدیوهایی از حضور جنگجویان افغان و پاکستانی در صف مخالفان رژیم بشار اسد نیز در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند، اما مشخص نیست که افغان‌ها و پاکستانی‌ها در چارچوب کدام یک از گروه‌های جهادی فعال در ائتلاف مخالفان اسد می‌جنگند. حضور افغان‌ها و پاکستانی‌ها در جبهه مخالفان اسد اندک است و به همین دلیل آنان مانند جهادی‌های اویغور، ازبک و تاجیک گروه مشخص و مستقلی ندارند.

این در حالی است که گروه‌های فاطمیون و زینبیون که سپاه قدس جمهوری اسلامی از شیعیان افغان و پاکستانی تشکیل داده است، در جبهه متحدان بشار اسد، در خاک سوریه حضور دارند.

هرچند جهادی‌های آسیای میانه، چین، افغانستان و پاکستان که در سوریه می‌جنگند، به دلیل موقعیت جغرافیایی سوریه، نمی‌توانند تهدیدی فوری برای کشورهای خود ایجاد کنند، با بهره‌گیری از آزادی عملی که در سوریه دارند، به ترویج تفکر جهادی‌ در کشورهای مبدا خود می‌پردازند و بیشتر محتوایی که در کانال‌های تلگرامی این جنگجویان منتشر می‌شوند، دعوت از هموطنانشان برای پیوستن به جهاد است.