اسکندر فیروز، نخستین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، که به وی «پدر محیط زیست ایران» لقب داده‌اند، در ۹۳ سالگی در آمریکا درگذشت. وی بنیانگذار باغ ملی گیاه‌شناسی ایران بود که از جمله مهم‌ترین مجموعه‌های محیط زیستی در ایران است.
رخشان بنی‌اعتماد در فیلم «یک ساعت از یک عمر» به زندگی وی و فعالیت‌ها و خدمات وی پرداخته است. در آن فیلم که به گفته بنی‌اعتماد، گوشه‌ای از تاریخ شفاهی ایران محسوب می‌شود، اسکندر فیروز به خدمات خود در زمینه محیط زیست اشاره دارد.
مژگان جمشیدی، کنشگر و خبرنگار باسابقه محیط زیست، در مورد اسکندر فیروز به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «فقط به دلیل آنکه رئیس سازمان محیط زیست قبل از انقلاب بود، بعد از انقلاب ۷ سال به زندان رفت. جرمش فقط حفظ محیط زیست ایران بود و در حال حاضر ۸ نفر از فعالان محیط زیست دقیقا به همین دلیل، یعنی فقط به خاطر کار نکرده و جرم نداشته و فقط به خاطر جرم محیط زیستی بودن، در زندان هستند.»
جمشیدی که در فیلم «یک ساعت از یک عمر» ساخته رخشان بنی‌اعتماد به عنوان کارشناس حضور دارد، می‌گوید: «وقتی فیلمبرداری به اتمام رسید، از اسکندر فیروز پرسیدیم که زندانبان‌هات رو می‌بخشی؟ اشک در چشمانش جمع شد و سکوت کرد و گفت من زندانبان‌هام را می‌بخشم، ولی کسانی را که باعث شدند من زندان بروم، نمی‌بخشم.»
مژگان جمشیدی با اشاره به آن که نقش فیروز بسیار پررنگ‌تر از ریاست سازمان محیط زیست ایران است، توضیح می‌دهد: «بزرگترین مرد محیط زیست ایران بود. بعد از آن که از ریاست محیط زیست می‌رود، باغ ملی گیاه‌شناسی را تاسیس می‌کند که کمتر کسی نسبت به آن آگاهی دارد. همه بیشتر در مورد رئیس سازمان محیط زیست بودن او اصرار دارند، در حالی که کارهای بسیار بزرگ (دیگری هم) انجام داده است. وی حتی وقتی که ریاست سازمان محیط زیست ایران را برعهده نداشت، میزبان اولین کنفرانس زیست محیطی جهان در رامسر بود.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
او در ادامه توضیح می‌دهد: «تمام مناطق حفاظت شده ایران دستاوردهای او از پیش از انقلاب هستند. در همه جای محیط زیست ایران رد پای او هست. سازمان محیط زیست ایران هیچگاه در این ساله‌ا ارزش وی را نفهمیدند و از وی قدردانی نکردند. تا زمانی که زنده بود، با آن که این همه جفا و ظلم در حق وی و همسرش و خانواده‌اش شد، باز هم از امید حرف می‌زد و گلایه‌ای از کسی نداشت.»
او سپس از نقش مهم فیروز در جلوگیری از شکار در مناطق حفاظت شده در دوران پیش از انقلاب می‌گوید: «در دوران قبل از انقلاب بخشی از مناطق حفاظت شده برای شکار کردن در اختیار دربار قرار داده می‌شد و قرق خانواده سلطنتی می‌شد. ولی فیروز با این کار مخالف بود و اجازه نمی‌داد و قوانینی را در مجلس تصویب کرد که مانع از انجام آن شد. همین امر، باعث فشار ار طرف برخی از وابستگان دربار بر وی شد.»
این کارشناس ارشد محیط زیست همچنین توضیح می‌دهد: «بعد از تمام این فشارها در دوران پهلوی که موجب شد او از ریاست سازمان کناره‌گیری کند، یکی از بزرگترین خدمات عمرش را که همانا تشکیل باغ ملی گیاه شناسی ایران باشد، انجام داد. این باغ یک مرجع علمی بسیار ارزشمند است. هر کشوری یک باغ گیاه‌شناسی دارد که در آن، مجموعه‌ای از گیاهان آن کشور و سایر کشورها جمع‌آوری می‌شود. در باغ گیاه‌شناسی ایران که حدود ۱۳۰ هکتار وسعت دارد و در پیکان‌شهر واقع است، از اقلیم‌های متفاوت ایران، از جمله خلیج عمانی، هیرکانی، زاگرس، بیابانی و اقلیم‌های مختلف دیگر، نمونه‌های گیاهان جمع‌آوری شده است. در این باغ رویشگاهی ایجاد کردند و درختچه‌ها و گیاهانی را از شرق آسیا تا آمریکا جمع کرده‌اند که بسیار ارزشمند است.»
خانم جمشیدی همچنین می‌گوید: «او علیرغم تمام آزاری که دید، در ایران ماند و فقط برای دیدن دو دختر خود به آمریکا سفر می‌کرد که متاسفانه در این سفر آخر پزشکان به او اجازه پرواز ندادند و در آمریکا فوت شد.»
به گزارش ایلنا، پس از آن که «کانون شکار» در سال ۱۳۴۶ به «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» تبدیل شد، فیروز ریاست آن را بر عهده گرفت. با تلاش‌های او، این سازمان در سال ۱۳۵۰ به «سازمان حفاظت محیط زیست» تغییر نام داد و دامنه فعالیت آن نیز گسترش یافت.
سپس در سال ۱۳۵۳ یکی از مهم‌ترین قوانین زیست‌محیطی ایران با عنوان «قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست» تصویب شد که هنوز در ایران اعتبار حقوقی دارد. همچنین، با تلاش او مناطق چهارگانه تحت حفاظت در ایران با نام‌های «پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت‌شده»، تعیین شد.
فعالان محیط زیست معتقدند که مجموعه فعالیت‌های اسکندر فیروز موجب شد تا مردم، محیط زیست و طبیعت و هر چه در آن است، بشناسند و نسبت به آن حساس باشند.
به گزارش ایلنا، یک نمونه از فعالیت‌های فیروز، تصویب کنوانسیون رامسر است که با هدف حفاظت از تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های معروف زیستگاه پرندگان آبزی و گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در آن شکل گرفت که به عنوان اولین معاهده زیست‌محیطی در جهان شناخته می‌شود. در ابتدا این پیمان به امضای نمایندگان ۱۸ کشور شرکت‌کننده رسید، و در حال حاضر ۱۶۹ کشور جهان عضو آن هستند.
در سال ۱۳۵۰، فیروز رئیس اجلاس سازمان ملل برای آماده‌سازی کنوانسیون‌های مربوط به کنفرانس جهانی استکهلم شد. در سال ۱۳۵۱، وقتی نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم برگزار شد، او نایبرئیس آن اجلاس بود.
در خلال سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴ به عضویت هیات‌مدیره اتحادیه جهانی حفاظت محیط زیست (IUCN) درآمد و از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ نایبرئیس این اتحادیه و عضو هیات امنای صندوق جهانی حیات وحش و طبیعت بود.
در تیر ماه ۱۳۵۶ علاوه بر آن که از ریاست سازمان حفاظت محیط زیست استعفا کرد، ریاست اتحادیه جهانی حفاظت را نیز نپذیرفت.
او همچنین از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ دبیرکل مؤسسه گیاه‌شناسی ایران بود و تأسیس موسسه گیاه‌شناسی و باغ گیاه‌شناسی و همچنین طرح زیست‌محیطی پردیسان را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد.
