همه‌گیری ویروس کرونا در ایران، بر ابعاد بسیاری از بحران‌های اجتماعی مملکت افزوده است؛ از بیکاری و فقر گرفته تا بحران عمیق سال‌های اخیر جامعه یعنی اعتیاد. 

به تازگی ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود که نشان می‌دهد خیل عظیمی از جمعیت فروشندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر حوالی ساعت سه صبح در میدان شوش تهران جمع شدند. تصویری غریب و نامتعارف که در این روزهای بحرانی شیوع ویروس کرونا و تاکید بر رعایت نکات بهداشتی برای گریز از ابتلا به این بیماری کشنده، غریب‌تر هم به نظر می‌آید. 

اغراق نیست اگر بگوییم مسئله اعتیاد در جامعه ایران، یکی از مهم‌ترین بحران‌های موجود است. بحرانی که در بحبوحه فراگیری ویروس کرونا بر شدت آن بنا به دلایلی دیگری افزوده شده است. نمی‌توان تصور کرد که جمعیت زیادی از کسانی که در چرخه توزیع و مصرف مواد مخدر روزگار می‌گذرانند، رخ‌دادی چون شیوع ویروس کرونا دلیلی کافی برای صرف نظر کردن از خرید و مصرف مواد مخدر باشد. این ماجرا زمانی پیچیده‌تر و بحرانی‌تر می‌شود که در بسیاری از مکان‌های حاشیه‌ای شهر، جمعیت زیادی از معتادان به اصطلاح «متجاهر» زندگی می‌کنند که تصور رعایت «فاصله‌گذاری اجتماعی» در مسلک زندگی آنها ناممکن است. 

سیاست‌های نظام در سال‌های گذشته نتوانسته  از بالا رفتن آمار اعتیاد در میان شهروندان ایرانی جلوگیری کند. در روزهایی که کرونا در همه‌جای کشور به کمین شهروندان نشسته ، تماشای چنین صحنه‌هایی خبر از دشواری‌های زیاد پیشگیری و کنترل ویروس کرونا در کشور دارد. 

پس از شیوع گسترده کرونا در ایران برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که کمپ‌های ترک اعتیاد به دلیل امکان گسترده شیوع بیماری تعطیل شده‌اند و این باعث به خیابان آمدن هزاران معتاد شده است.

نگه داشتن معتادان در یک مکان واحد مصداق کشتار جمعی‌ست

 فرید براتی سده، مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور ضمن موافقت با تعطیلی  مراکز ترک اعتیاد، به خبرآنلاین گفته بود که «نگه داشتن معتادان در یک مکان واحد مصداق کشتار جمعی‌ست». به گفته او «موضوع مهم در این میان تعطیلی این مراکز نیست بلکه قضیه جمع‌آوری نکردن معتادان از سطح شهرها است که با دستور کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر اجرایی شده است». 

به گزارش خبرآنلاین محمد مسعود زاهدیان، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر کشور جمع‌آوری نکردن معتادان از سطح شهرها را درست نمی‌داند و می‌گوید که «ما آمادگی داریم که این معتادان را از سطح شهر جمع‌آوری کنیم و نامه‌ای هم به ستاد مقابله با کرونا، وزیر بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر ارسال کرده‌ایم. در این نامه اعلام کرده‌ایم که زیرساخت‌های لازم را فراهم کنند تا ما بتوانیم این افراد را منتقل کنیم. اما به نظر دوستان درگیر مسائل با کرونا هستند و هنوز به این نامه رسیدگی نکرده‌اند اما فردا قرار است که به ما پاسخ بدهند».

سردار زاهدیان با بیان اینکه دوستان درمانگر می گویند که تجمع این معتادان در یک مکان می‌تواند میزان مرگ و میر را با توجه به شیوع کرونا بالا ببرد، می‌گوید: «اما ما معتقدیم وقتی این افراد در یک مکان کنترل شده باشند و از آن‌ها مراقبت شود، شاید برای نگهداری و حفظ آن‌ها بهتر بشود کار کرد.»

وی هم‌چنین گفته است که پلیس با مواردی از این معتادان که وضعیت حادی در خیابان‌ها داشته باشند، برخورد می‌کند.

«نزدیک به ۱۲هزار معتاد متجاهر رها شده‌اند»

به نوشته خبر آنلاین زهرا نژاد بهرام عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران، به خبرگزاری «فارس» گفته بود که «حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار نفر در مراکز ترک اعتیاد ماده ۱۶ نگهداری می‌شدند که پس از بروز کرونا، این افراد که در مراکز تحت قرنطینه کامل بودند مرخص شدند». او با انتقاد از تعطیلی این مراکز و با بیان اینکه اینکه ۱۱ هزار معتاد همچون منابع سیار انتقال بیماری کرونا محسوب می‌شوند، از ارسال نامه‌ای به ستاد مبارزه با مواد مخدر، ستاد مقابله با کرونا، رئیس شورای تامین و فرمانداری تهران از سوی شهرداری تهران خبر داده است.

سرهنگ عبدالوهاب حسنوند رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ هم به خبرگزاری  تسنیم گفته که در تهران حدود ۱۹ هزار معتاد متجاهر وجود دارد که اکنون هفت هزار نفر در مراکز نگهداری حضور دارند و مابقی رها شده‌اند.

به گفته وی حضور معتادان  متجاهر در سطح شهر  یکی از نگرانی‌های پلیس مبارزه با مواد مخدر و فرماندهی انتظامی تهران بزرگ است. این مقام پلیس تهران گفته است که «هیچ مرجعی معتادان متجاهر را از پلیس تحویل نمی‌گیرد». 

جدای از رابطه هر روزه مصرف‌کننده با فروشنده مواد، بسیاری از مصرف‌کنندگان مواد مخدر در جمع‌های چندنفره مخدر استعمال می‌کنند و در موارد بسیاری از وسایل مصرف مشترکی مثل «پایپ» استفاده می‌کنند که بدیهی‌ست خطر ابتلا به بیماری را نزد آنها بیشتر می‌کند. 

بخش زیادی از افرادی که به هر شکل درگیر مواد مخدر هستند در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند و برای جمعیت نزدیک به بیست میلیونی حاشیه نشین‌ها در ایران، تجویز زندگی با معیارهای هم‌چون فاصله‌گذاری اجتماعی چندان کارساز نیست. اجبار زیستن در محیطی که شرایط بهداشتی حداقلی را ندارد و بعد توقع رعایت نکات بهداشتی چندان کار آسانی نیست. 

کرونا دو میلیون نفر در ایران را بیکار کرده است  

هرچند که مقامات بهداشتی کشور تاکید دارند که تنها راه مبارزه با ویروس عالم‌گیر کرونا، فاصله‌گیری اجتماعی و ماندن در خانه‌هاست اما این تاکیدات گویی تنها بر بخشی از جامعه اثر دارد و از سوی آنها عملی می‌شود که پیوندهای اجتماعی و یا طبقاتی‌شان با زیست شهری یا محدود است و یا اساسا در کم‌ترین سطح ممکن. این شکل از زندگی اما برای بخش زیادی از جامعه ایرانی به هیچ روی ممکن نیست. 

ناگفته پیداست که بخش بزرگی از جامعه ایرانی با مشکلات معیشتی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و به اصطلاح یک زندگی «روزمزدی» دارند؛ بسیاری از  رانندگان وسایل حمل و نقل شهری مثل تاکسی‌های شخصی و یا مسافربرهای موتورسوار که به‌خصوص در کلان‌شهرهای ایران، راه درآمد بسیاری از شهروندان بود. 

چند روز پیش بود که ویدیویی از یک شهروند ایرانی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن پیرمردی که مسافرکشی می‌کرد گلایه‌مند و مستاصل از شرایط به وجود آمده از فقیر شدن هرروزه‌اش می‌گفت. 

کریم همتی، سرپرست جمعیت هلال احمر، گفته بود که تا به امروز دو میلیون نفر در شرایط بحران کرونا بیکار شده‌اند. دو میلیون نفری که نه کارمند هستند و نه تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی. این مقام مسئول گفته بود که هلال احمر در ۲۰۰ هزار تومان به همراه بسته‌های معیشتی به این افراد کمک خواهد کرد.

علی ربیعی، سخنگوی دولت  جمهوری اسلامی هم در یادداشتی  اعلام کرده بود که امکان ریزش نیرو به خاطر بحران‌های اقتصادی ناشی از کرونا، تنها در بخش خدمات دولت،  تا ۴۰۰ هزار نفر وجود دارد.

به‌نظر می‌رسد مشکلات و بحران‌هایی که هرکدامشان هم‌چون یک بمب ساعتی احتمال خطر انفجار داشتند حالا و زیر سایه یک بحران کلان به اسم ویروس کرونا، جدی‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند.