طبق بررسی جدیدی که می‌تواند به کارشناسان در شناخت تغییرات اقلیمی در دنیای امروز کمک کند، نخستین انقراض جمعی بزرگ در تاریخ کره زمین به کمبود شدید و طولانی اکسیژن در اقیانوس‌های زمین ربط داشت.

در مرگ‌ومیر دوره اردویسین متأخر، یعنی حدود ۴۴۴ میلیون سال پیش که اکثریت قریب به اتفاق حیات در آب‌ها متمرکز بود و اکثر قاره‌های امروزی ما گستره‌ سرزمینی منفردی به نام پانگه‌آ را تشکیل می‌دادند، حدود ۸۵ درصد تمام گونه‌های زنده نابود شدند.

موج نخست انقراض بر اثر سرمایش جهان رخ داد. وقتی که آن عصر یخ‌بندان پایان یافت، آب دریاها بالا آمد و میزان اکسیژن کاهش یافت به طوری که کم‌اکسیژنی یا بی‌اکسیژنی رخ داد.

محققان دانشگاه استنفورد با انجام بررسی جدیدی شواهدی یافتند که نشان می‌دهد این شرایط بی‌اکسیژنی بیش از سه میلیون سال طول کشید که خیلی بیش‌تر از انقراض‌های مشابه بود.

اریک اسپرلینگ، یکی از نویسندگان این تحقیق و دانشیار علوم زمین‌شناسی دانشگاه استنفورد، می‌گوید: «برای اکثر جاندارانی که در اقیانوس‌ها زندگی می‌کردند، روزگار واقعاً بدی بود.»

در این بررسی که در مجله ارتباطات طبیعت منتشر شده است، برای آن که این نظریه را تقویت کنند، داده‌های زمین‌شناختی سال‌های بین دوران هیرنانتین و رودانین را توضیح داده‌اند.

ریچارد جرج استاکی، دانش‌آموخته رشته علوم زمین، مدل جدیدی خلق کرده است که دربردارنده داده‌های قبلاً منتشر شده ایزوتوپ فلزات و همچنین داده‌های جدید برگرفته از نمونه‌های پلمه‌سنگ سیاه حوضه آبریز مرزق در لیبی است.

با در نظر گرفتن ۳۱ متغیر مختلف شامل مقدار اورانیوم و مولیبدن ته نشین در کف دریاها، مشخص شد که دوره بی‌اکسیژنی طولانی و شدیدی باید در گستره‌ بزرگی از اقیانوس‌های زمین رخ داده باشد.

آقای اسپرلینگ می‌گوید: «با اطمینان می‌توانیم بگوییم که این وضعیت بی‌اکسیژنی جهان‌گستر طولانی و شدید، با دومین موج انقراض جمعی در دوره اردویسین متأخر پیوند داشته است.»

این محققان می‌گویند که یافته‌هاشان برای امروز هم اهمیت دارد، زیرا تغییرات اقلیمی در جهان در کاهش اکسیژن اقیانوس‌های آزاد و آب‌های ساحلی نقش دارد.

در سپتامبر پیش در بررسی دیگری مشخص شد که میزان کلی اکسیژن در اقیانوس‌ها حدود ۲ درصد افت داشته است و شمار «نواحی مرده» کم‌اکسیژن از ۴۵ ناحیه در دهه ۱۹۶۰ به دست‌کم ۷۰۰ ناحیه در حال حاضر جهش یافته است.

آقای اسپرلینگ می‌گوید: «در واقع مدل‌سازی میزان اکسیژن اقیانوس‌های امروزی مشکل بزرگی است و با بسط دادن شناخت‌مان از چگونگی رفتاری که اقیانوس‌ها در گذشته داشتنه‌اد، می‌توانیم به شناخت‌هایی از اقیانوس‌های امروزی دست یابیم.»

آقای استاکی که تحقیق وی با حمایت بنیاد آلفرد پ اسلوان، بنیاد ملی علوم، بنیاد پاکارد و ناسا انجام گرفته است، افزود: «به هیچ عنوان نمی‌توان اثر شدید شرایط کم‌اکسیژنی بر تنوع زیستی را رد کرد. بی‌اکسیژنی اقیانوس‌ها، در انقراض جمعی دوره دوونین در ۳۷۵ میلیون سال قبل نیز نقش داشت.»

معروف‌ترین دوره انقراض جمعی در دوره کرتاسه-پالئوژن رخ داد که حدود ۶۵ میلیون سال قبل تمام دایناسورهای غیرپرنده را از بین برد و به علت برخورد سیارکی به زمین و اسیدی شدن آب اقیانوس‌ها رخ داد.