بحران در روابط ایران و آمریکا که به امید پیشرفت دیپلماسی اندکی فروکش کرده بود، با اقدامات تحریک آمیزی که آگاهانه به نظر می رسد، دوباره در حال اوج گرفتن است. پس از فروریختن تصویر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به عنوان میانجی بزرگ بین تهران و واشینگتن؛ انفجار دو نفتکش در دریای عمان و به سرخط خبرها آمدن تهدید قبلی ایران مبنی بر عهدشکنی در برجام، پیام روشن تری از نقشه راه جمهوری اسلامی مخابره می کند.
واشینگتن با دریافت سیگنال های تهران، این بار به جای ویدئویی تار از نزدیک شدن قایق منسوب به سپاه به نفتکش کوکوکا و جداسازی مین عمل نکرده که امکان تکذیب به دلیل ناواضح بودن تصاویر را باقی می گذاشت، عکس های روشن و شفاف این قایق و سرنشنیان آن را منتشر کرده است. سنتکام، فرماندهی مرکزی آمریکا، در بیانیه‌ای در توضیح عکس‌های جدید، اعلام کرد:«براساس شواهد در ویدئو و منابع و مهارت‌های لازم برای برداشتن مین عمل نکرده، ایران مسئول حمله به نفتکش‌ها است.»
نفتکش های کوکوکا و فرانت التیر، صبح پنجشنبه در آب های عمان در نزدیکی سواحل جنوبی ایران، مورد حمله قرار گرفتند. آمریکا بلافاصله تهران را مسئول این حمله ها اعلام کرد و ایران نیز اتهام ها را بی اساس و حمله ها را فراتر از مشکوک خواند. محمد حسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران قبل از انتشار تصاویر جدید گفته بود، اگر اراده بستن تنگه هرمز وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی آنقدر شجاعت دارد که مسئولیت اقدامات اش را بر عهده بگیرد.
مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا که از آغاز انگشت اتهام خود را به سوی ایران نشانه رفته بود، می گوید همه گزینه ها شامل اقدام نظامی روی میز است و در همین زمینه امروز (سه شنبه) با ژنرال کنث مک‌کنزی، فرمانده سنتکام و ژنرال ریچارد کلارک، فرمانده ستاد فرماندهی عملیات ویژه در فلوریدا دیدار می‌کند.
در واکنشی دیگر به افزایش تنش ها در منطقه، پاتریک شاناهان، سرپرست وزرات دفاع آمریکا از اعزام هزار نیرو به خلیج فارس برای تامین امنیت و سلامت نیروهای نظامی خبر داد. به گزارش رویترز شاناهان مدعی شد:«حمله های اخیر ایران تاییدی است بر اطلاعات معتبر و قابل اعتمادی که ما در خصوص تهدیدهای نیروهای ایرانی و همچنین نیروهای نیابتی آنها علیه پرسنل و منافع ایالات متحده در سراسر منطقه داشتیم.»
پنتاگون ماه گذشته با اعزام هزار و 500 نیروی اضافی به منطقه موافقت کرد، اما زمان ورود آنها به آینده موکول شده بود. همانگونه که ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن تا پشت دروازه خلیج فارس آمد، اما به دلیل آنچه که کاهش تهدید فوری از جانب ایران خوانده شد، از تنگه هرمز عبور نکرد. پیش از آن بمب افکن های B-52، سامانه موشکی پتریوت و جت های جنگی برای مقابله با تهدید جدی و عمیق ایران در خلیج فارس مستقر شده بودند.
پنجره دیپلماسی در بیت بسته شد
در فاصله یک ماهه انفجار چهار نفتکش در بندر فجیره در 22 اردیبهشت ماه تا انفجارهای پنجشنبه گذشته در دو نفتکش در دریای عمان، تغییر لحن غافلگیرکننده رئیس جمهور آمریکا، آرامش نسبی در فضای متشنج منطقه ایجاد کرد. تنش در روابط ایران و آمریکا از اواسط فروردین ماه، با اضافه شدن نام سپاه پاسداران به فهرست سازمان های تروریستی، اقدام متقابل جمهوری اسلامی در تروریست اعلام کردن نیروهای آمریکایی، اعمال تحریم های نفتی و کاهش تعهدات ایران در برجام اوج گرفت. اما در زمانی که اغلب تحلیلگران در مورد وقوع یک درگیری تصادفی و تبدیل شدن آن به یک بحران غیر قابل کنترل هشدار می دادند، دونالد ترامپ از مذاکره با رهبران فعلی ایران سخن گفت. به سرعت میانجی ها صف کشیدند تا از فرصت پدید آمده، اعتبار دیپلماتیک کسب کنند و در نهایت شینزو آبه پیام ترامپ را به بیت رهبری برد.
پاسخ آیت الله خامنه ای در ادامه مواضع او در یک سال گذشته، پافشاری بر مقاومت و عدم مذاکره با آمریکا بود. با بسته شدن پنجره دیپلماسی در بیت، پنجره به روی درگیری های بیشتر در منطقه گشوده شد.
سنجش نقطه جوش آمریکا و متحدان اش
با روشن شدن خط مشی فعلی جمهوری اسلامی در بیت رهبری، اکنون تهران در حال محک زدن نقطه جوش آمریکا و متحدان است. افزایش ظرفیت غنی سازی و کاهش تعهدات نسبت به برجام که ماه گذشته در بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران اعلام شد، اکنون با زبان تهدید مطرح می شود. همزمان مجتبی ذوالنور، مسئول کمیته هسته ای در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت و گو با مهر از تعلیق پروتکل الحاقی در صورت بی تفاوتی اروپا به مهلت 60 روزه ایران سخن گفت.
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در 18 اردیبهشت، همزمان با سالگرد خروج آمریکا از برجام، از عدم پایبندی ایران به سقف ذخیره 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده و 130 تن آب سنگین خبر داد. او به اعضای باقی مانده در برجام از جمله انگلیس، فرانسه و آلمان، 60 روز مهلت داد برای رفع نگرانی های ایران در مورد فروش نفت و نقل و انتقال های بانکی پای میز مذاکره باز گردند.
روز دوشنبه، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی از فرصت بازدید خبرنگاران از تاسیسات هسته ای اراک، برای پوشش رسانه ای وسیع تهدید به عبور از سقف مجاز ذخایر اورانیوم غنی شده تا 10 روز دیگر استفاده کرد. او گفت از این ذخایر برای سوخت راکتور تحقیقاتی تهران استفاده خواهد شد که در اواسط دهه 40 شمسی، در دوران پهلوی از آمریکا خریداری شده بود. افزایش سطح غنی سازی تا 20 درصد و بازطراحی راکتور اراک از مرحله های بعدی کاهش تعهدات ایران در برجام به شمار می رود.
ترامپ در واکنش به این اظهارات در صفحه توییتر خود نوشت:« ایران از محدوده ذخایر اورانیوم غنی شده، عبور می کند.» شورای امنیت ملی آمریکا هم در بیانیه ای هشدار داد، پیام روشن ترامپ این است که ایران نمی تواند به سلاح هسته ای دست یابد. وزارت امور خارجه آمریکا پیش تر با تمدید محدود معافیت از تحریم های هسته ای ایران، عملا امکان انتقال اورانیوم غنی شده مازاد بر سقف مجاز به خارج از کشور را از بین برده بود.
در اروپا امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه از اظهارات کمالوندی ابراز تاسف کرد و گفت پاریس همچنان خواستار جلوگیری از افزایش تنش ها است. لندن هم از بررسی همه گزینه ها در صورت عدم پایبندی ایران به برجام خبر داده است. اما فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می گوید، معیار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی از فعالیت های هسته ای ایران خواهد بود. آژانس در گزارش اخیر خود باقی ماندن ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین در محدوده تعیین شده را تایید کرده بود.
پرهیز آمریکا و متحدان اش از عکس العمل فوری نسبت به تهدید های ایران در عبور از تعهدات هسته ای و ماجراجویی های منطقه ای، از نگاه برخی گواهی بر این مدعاست که ترامپ بلوف می زند و دولت او هیچ استراتژی مشخصی در مورد ایران ندارد. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران اخیرا در جلسه هیات دولت به بی اثر شدن تحریم های آمریکا اشاره کرد و وعده داد از این پس فشارها تخلیه می شود. احتمالا با تکیه بر همین دیگاه و سردرگم تلقی کردن ترامپ، تهران مسیر تهدید را برگزیده که همواره احتمال اشتباه محاسباتی در آن وجود دارد. اما این سکه روی دیگری نیز دارد؛ تبلیغ گسترده تمایل ترامپ به مذاکره و هدایت ایران به پیشروی در مسیر تندروی، صحنه را برای ایجاد یک اجماع بین المللی در صورت بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت آماده می کند. گزینه ای که در صورت عبور ایران از برجام، پیش رو خواهد بود.
