در طول همه‌گیری کرونا، آن چه نظام درمان عمومی بریتانیا در مورد علائم بیماری به مردم گوشزد می‌کرد، تب شدید و سرفه مداوم بود که اخیرا در ماه مه از دست دادن حس بویایی و چشایی نیز به این دو عارضه افزوده شد.

اما علاوه بر علائم یادشده، مردم در سراسر جهان تجربیاتی از جمله دانه‌های پوستی روی بدن و التهاب انگشتان دست و پا گزارش داده اند که معتقدند به کووید ۱۹ مرتبط بوده است.

روز چهارشنبه ۱۵ ام ژوئیه پژوهشگران خواهان افزودن عارضه دانه های پوستی به فهرست رسمی علائم کووید ۱۹ شدند. پژوهش‌ها نشان داده که از هر ۱۱ بیمار مبتلا به ویروس کرونا، یک بیمار دچار دانه‌های پوستی شده است.

داده های این پژوهش که توسط دانشگاه کینگز کالج لندن انجام شده، بر ۲۰ هزار بریتانیایی مبنتی بوده که یا آزمایش کرونایشان مثبت بوده یا ظن ابتلای آن ها می رفته است.

متخصصان پوست، چشم و بیماری‌های واگیردار همچنین در مورد علائمی هشدار داده اند که می تواند ناشی از ابتلای فرد به کووید ۱۹ باشد.

در این جا به چند عارضه کمتر شناخته شده کووید ۱۹ اشاره می کنیم که در حال حاضر زیر مطالعه کارشناسان است:

هذیان

در مقاله ای که در روز ۱۸ ام ماه مه در نشریه علمی «لانست» منتشر شد، آمده بود که علائم هذیان و گیجی در بیمارانی که دچارعوارض سخت بیماری شده بوده اند، دیده شده است. 

تیم پژوهشگران روی تعداد محدودی از بیماران مبتلا به کووید تحقیق و  در ۶۰ درصد بیمارانی که در بخش مراقبت ویژه بستری شده بودند، نشانه های اضطراب و گیجی مشاهده کردند.

پژوهشگران بریتانیایی و ایتالیایی نتیجه گیری کرده اند که بیمارانی که برای مدتی طولانی در بخش مراقبت ویژه بستری شده و نیازمند دستگاه‌های تنفسی هستند، بیش از سایرین در خطر گرفتار شدن به هذیان و پریشانی هستند.

پژوهش‌هایی که در مورد بیماران مبتلا به ویروس «سارس» (سندروم حاد تنفسی)، «مرس» (سندروم تنفسی خاور میانه) و کووید ۱۹ شده، نشان می دهد که پیامد روانی این ویروس ها بر افرادی که عوارض بیماری در آن ها ملایم بوده کمتر است.

پرفسور ژیته موس کنوزدِن، مدیر بخش اعصاب و نیوروبیولوژی بیمارستان دانشکده پزشکی کپنهاگ می گوید که «هر مرضی که با عوارض تب و کم شدن حواس ششگانه – به ویژه در سالمندان – منجر به بستری شدن در بیمارستان شود، خطر هذیان در بیمار را افزایش می دهد.» 

همچنین، احتمال بروز علائم «اختلال استرس پس از سانحه» در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ که به دستگاه تنفسی متصل شده اند نیز وجود دارد، اما شواهدی در دست نیست که نشان دهد این عارضه در بیماران مبتلا به کرونا بیش از سایرین باشد.» 

از سوی دیگر، دکتر مایکل بلوم فیلد، رئیس گروه پژوهشی روانپزشکی در دانشگاه یونیورسیتی کالج لندن می گوید این تحقیقات «هم مهم است وهم به خوبی انجام شده است.»

او می گوید: «این تحقیقات شواهد بیشتری در مورد لطمات ویروس کرونا ارائه می کند که به مراتب فرای تاثیرات آن بر ریه هاست. این پژوهش به ما می گوید کووید می تواند تاثیراتی عمده بر سلامت روان داشته باشد.»

«آنچه موجب نگرانی است این است که یک سوم بیمارانی که پیشتر به بیماری های واگیردار مبتلا شده اند دچار اختلال استرس پس از حادثه می‌شوند و منطقی است که پیش‌بینی کنیم این عارضه در بیماران مبتلا به ویروس مرگبار کرونا هم صادق است.»

تام دنینیگ، استاد پژوهش های زوال عقل در دانشگاه ناتینگهام، خاطرنشان می کند که دانشمندان «در مورد شیوع نوع ملایم یا بدون عارضه کووید۱۹ اطلاعات چندانی ندارند.» او می گوید افرادی که علائم چندانی در مقابل ویروس ندارند کمتر مبتلا به عوارض مغزی و روانی آن «به ویژه هذیان می شوند که معمولا نشانه بیماری های سخت جسمی است.»

«مولفین این گزارش خاطرنشان می کنند که هذیان عارضه مهم و معمول در میان بیمارانی است که با علائم کووید ۱۹ در بیمارستان بستری می شوند. در برخی موارد، احتمالا بیشتر در سالمندان، هذیان ممکن است یکی از علائم عفونت کووید ۱۹ باشد، بنابراین مهم است که کادر پزشکی و کارکنان خانه های سالمندان از این احتمال آگاهی داشته باشند.»

انگشتان کووید و دانه های پوستی

گزارش شده که پژوهشگران در روز چهارشنبه ۱۵ ام ژوئیه از نظام درمان عمومی بریتانیا خواسته اند تا عارضه دانه های پوستی را نیز در فهرست علائم ویروس کرونا قرار دهند.

دانشگاه کینگر لندن شرایط و علائم جسمانی حدود ۲۰ هزار نفر که آزمایش کرونایشان مثبت بوده یا به کووید ۱۹ مبتلا شده بوده اند، ارزیابی کرده است. این پژوهش همچنین شامل داده های اپلیکیشن «کووید اِستادی سیمپتوُمز»  حاوی اطلاعات مرتبط با ۳۳۶.۸۳۷ نفر است که عوارضشان را از این طریق به اطلاع پژوهشگران رسانده اند.  

آزمایش کرونای بیش از ۲۰۰۰ نفر از کسانی که از این اپلیکیشن استفاده کرده اند مثبت بوده که ۸.۸ درصدشان  دچار التهابات پوستی شامل لکه های قرمز رنگ و خارش شده بوده اند.

افزون بر این، ۸.۲ درصد از میان ۱۷۰۰۰ نفری که مظنون به ابتلا به کووید ۱۹ بوده اند علائم دانه های پوستی داشته اند.

این گزارش هنوز به نظر دیگر دانشمندان نرسیده است. دکتر ماریوفالچی، صدر این پژوهش از نظام درمان عمومی بریتانیا خواسته تا با توجه به نتایج این مطالعات، عارضه دانه های پوستی را به فهرست رسمی علائم کووید ۱۹ اضافه کند. 

دکتر تانیا بلایکر، رئیس انجمن متخصصان پوست بریتانیا، در بیانیه ای که به ایندیپندنت فرستاده می گوید در مراحل اولیه اپیدمی کرونا «عوارض پوستی آن ناشناخته و درک نشده بود.»

او می افزاید: «اما اکنون یک رشته پژوهش های چشمگیر در این زمینه انجام شده که گزارش اخیر تازه ترین آن است. این مطالعات نقشی مهم در بالابردن درک ما از این بیماری بطور کلی دارد.»

دکتر بلایکر از همکاری میان انجمن متخصصان پوست بریتانیا با یونیورسیتی کالج لندن برای ایجاد یک تارنما که حاوی جنبه های مختلف علائم پوستی کووید ۱۹است، «اظهار خوشوقتی» کرده است. او می گوید: «امیدواریم این تارنما به کادر پزشکی و نیز افرادی کمک کند که ممکن است از عوارض پوستی کووید که مستلزم قرارگرفتن شخص در قرنطینه است، آگاه نباشند.»

در ماه مه، واژه «انگشتان کووید» به عنوان یکی از عوارض ویروس کرونا وارد بحث های علمی شد.

عارضه شبیه به سرمازدگی روی انگشتان پا یکی از چند بیماری های جلدی است که در حال حاضر به عنوان علائم بالقوه کووید ۱۹ تحت مطالعه کارشناسان است.

روز ۲۹ ام آوریل، پژوهشگران در اسپانیا گزارشی تحت عنوان «نمادهای بیماری کووید ۱۹ بر پوست» منتشر کردند. در این گزارش به پنج نوع مختلف دانه های پوستی در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ اشاره شده است.

این عوارض شامل زخمهای شبه سرمازدگی دردناک و خارش دار روی دست ها و انگشت پا، تاول های کوچک روی سینه و پشت، نقاط برجسته و نیز مسطح قرمز، لکه های قرمز یا آبی روی پوست و نقاط برجسته روی پوست شبیه به جای برخورد گزنه است.

دکتر جان اینگرام، سردبیر نشریه «جورنال آو درماتولوژی» در آن هنگام گفت این پژوهش تا این لحظه «متقن ترین تحقیقات پیرامون عوارض جلدی مرتبط با کووید ۱۹ است.»

عارضه موسوم به «انگشت کووید» یک علامت احتمالی دیگر ویروس کروناست هرچند مقامات (درمانی) آمریکا هنوز آن را در فهرست عوارض این بیماری قرار نداده اند. برخی کارشناسان می گویند این علائم می تواند واکنش مثبت سیستم دفاعی بدن به ویروس باشد.

دکتر اینگرام می افزاید: «مدتی است این نظریه مطرح شده که ویروس (کرونا) عامل بروز برخی عوارض جلدی است، اما این نظرات به گزارش های فردی یا کوچک محدود بود. اما این پژوهش نمایانگر تحقیقاتی سیستماتیک تر و رده بندی دقیق تری از عوارض پوستی است.»

«بیشترین کسانی که از این پژوهش مستفید می شوند، کادر پزشکی و محققین هستند. نتیجه گیری های این مطالعات به آن ها کمک می کند بیماری کووید ۱۹ را به ویژه در کسانی که عوارض چندانی ندارند، تشخیص دهند. این گزارش همچنین شالوده محکمی برای تخقیقات آتی در مورد ارتباط کووید ۱۹ و پوست است.»

آکادمی پوست آمریکا هیئتی را مامور مطالعه روی عارضه «انگشت کووید» کرده است.

ورم ملتحمه

اخیرا چندین گزارش حاکی از این احتمال بوده که کووید ۱۹ می تواند باعث ورم ملتحمه شود. این بیماری معمولا ناشی از آلرژی یا عفونت است.

در ماه آوریل، آکادمی چشم پزشکی آمریکا با انتشار دو پژوهش حاکی از ارتباط بالقوه میان ویروس کرونا و ورم ملتحمه به چشم پزشکان هشدار داد.

در یکی از پژوهش ها به یک بیمار از ۳۰ بیمار مبتلا به کووید ۱۹ اشاره شده که همچنین علائم ورم ملتحمه در او دیده شده است. آکادمی چشم پزشکی آمریکا می گوید: «ترشحات چشم این بیمار – و نه ۲۹ بیمار دیگر – حاوی ویروس سارس-کوو۲ بود. این نمایانگر آن است که ویروس کرونا می تواند به غشای حائل چشم حمله کرده ایجاد ورم ملتحمه کند؛ و این که قطعات ویروس خود را در ترشحات چشم بیمار نشان می دهد.»

در پژوهش مفصل تری که در نشریه «نیواینگلند ژورنال آو مدیسین» منتشر شده، آمده که ۹ بیمار از  ۱۰۹۹ بیمار که با ابتلا به کووید ۱۹ دربیمارستان چین بستری بوده اند،  دچار «ورم ملتحمه» شده بوده اند.

بیمارستان چشم مورفیلدز در لندن در بیانیه ای که به ایندیپندنت فرستاده تاکید می کند که «از بسیار افرادی که در سراسر جهان به کووید ۱۹ مبتلا شده اند، تنها چند گزارش حاکی از عارضه ورم ملتحمه در آن ها گزارش شده است. بنابراین، این عارضه هرچند محتمل اما بسیار نادر است.»

بیمارستان مورفیلدز می گوید در جریان اپیدمی کرونا تعداد مراجعان مبتلا به ورم ملتحمه افزایش نیافته است و می افزاید «شواهدی وجود ندارد که ورم ملتحمه ناشی از ابتلا به کووید ۱۹ حاد تر از دیگر أنواع ورم ملتحمه ویروسی باشد.»

بیمارستان مورفیلدز می گوید اگر ویروس کرونا عامل ابتلای بیمار به ورم ملتحمه باشد، این عارضه یا «از راه در معرض قرار گرفتن سطح چشم با ویروس کووید ۱۹» (مثل مالیدن چشم) بوجود آمده یا «بطور غیرمستقیم از راه نفوذ ویروس و از طریق مجرایی  که چشم را به گلو و بینی متصل می کند، صورت گرفته است.»

کالج سلطنتی چشم پزشکان بریتانیا و کالج اوُپتومتریست ها می گویند اگر علائم ورم ملتحمه درفردی پس از ابتلا به ویروس کرونا بروز کرد، بعید است که بیمار همچنین عوارض محسوس تر کووید ۱۹ را نداشته باشد.

این دو نهاد می افزایند که «گزارش های اخیر حاکی از آن است که احتمال دارد کووید ۱۹ موجب بروز ورم ملتحمه شده و اجزای ویروس در ترشحات چشم آن ها یافت شود. این امر موجب نگرانی متخصصان چشم شده است.»

«ثابت شده که هرگونه عفونت بخش فوقانی دستاگاه تنفسی ممکن است موجب ورم ملتحمه ویروسی به عنوان عارضه جنبی شود که در مورد کووید ۱۹ نیز صدق می کند.»

کالج سلطنتی چشم پزشکان و کالج اوپتومتریست ها می گویند عارضه ورم ملتحمه میروسی در میان فهرست رسمی علائم کووید ۱۹ قرار داده نشده است و به همین دلیل پزشکان باید بیماران مبتلا به این عارضه را در صورتی که علائم دیگر ویروس کرونا را نداشته باشند، «همانند بیماران عادی که با علائم این بیماری مراجعه می کنند، درمان کنند.» 

آن ها تاکید کرده‌اند که در جریان همه‌گیری کرونا پزشکان باید هنگام درمان بیماران «اقدامات دقیق کنترل عفونت و شستشوی دست ها» را با دقت دنبال کرده و «معاینات از نزدیک به حداقل کاهش یابد.»

فقدان حس بویایی و چشایی

درروز دوشنبه ۱۸ام ماه مه، اعلام شد که فقدان حس بویایی و چشایی باید رسما به فهرست نظام درمان عمومی بریتانیا در مورد علائم کووید ۱۹ افزوده شود.

این بیانیه به دنبال اعلامیه پیشتر دولت منتشر شد که در آن گفته شده بود از دست دادن حس بویایی و چشایی «به هیچ وجه» نباید به فهرست علائمی افزوده شود که مردم (در ارتباط با احتمال ابتلا به کرونا) مراقب آن باشند.

برای هفته‌ها کارشناسان هشدار داده‌اند که موارد بیشماری از ابتلا به کووید ۱۹ ردیابی نشده زیرا دولت مردم را در مورد فقدان حس بوایی و چشایی به عنوان یکی از علائم کووید راهنمایی نکرده و حتی برخی از آن ها ترغیب به بازگشت بر سر کارهایشان شده اند.

در حال حاضر نظام درمان عمومی بریتانیا به افرادی که چنین عارضه ای دارند توصیه می‌کند به مدت هفت روز و افراد خانواده اش برای ۱۴ روز خود را در قرنطینه نگاه دارند حتی اگر علائمی دال بر ابتلا به کووید ۱۹ إحساس نمی کنند.

ناتالی بروکس، جراح، متخصص گوش و حلق و بینی و رئیس کلینیک گوش و حلق و بینی کلینیک هارلی در لندن به ایندیپندنت گفت پیش از آن که دولت اعلامیه اش را در این مورد تغییر دهد، کلینیک او با نهاد موسوم به «گوش و حلق و بینی یو کی» در تماس بوده که گفته اند «به اعتقاد آن ها ممکن است از دست دادن حس بویایی و چشایی به کووید مرتبط باشد.»

خانم بروکس افزود: «اگر من ناگهان حس بویایی ام را از دست بدهم، چه علائم خفیف دستگاه تنفسی داشته باشم چه نداشته باشم، خودم را در قرنطینه قرار می دهم.» 

پرفسور کارل فیلپات، رئیس بخش پژوهش های پزشکی در نهاد خیریه «فیفت سِنس» به ایندیپندنت گفت سرماخوردگی معمولی و ویروس ها اغلب مقدمتا راه بینی را بند می آورند که می تواند «به از دست رفتن حس بویایی پس از آلودگی به ویروس» منجر شود.

پرفسور فیلپات می گوید: «اگر به مخاط بینی در زیر میکروسکوپ نگاه کنید می بینید که موهای ریز سلولهای گیرنده از سلول جدا شده و در نتیجه سلول قادر به دریافت ملوکول های رایحه نیست.» 

او می افزاید که  کووید ۱۹ «تجمع قبل ملاحظه ای در بینی دارد» و اکثر آزمایشات بالینی نشان می دهد که فقدان حس بویایی در بیماران تا ۱۴ روز بطول می انجامد. «احتمال دارد که ویروس موجب التهاب در مویرگ های عصبی سلول های بویایی شده و به سیستم دریافت رایحه آن ها لطمه زده است.» 

عوارض التهاب در کودکان

در ماه مه گزارش شد که حدود ۱۰۰ کودک در بریتانیا به بیماری نادری مبتلا شده اند که به ویروس کرونا مرتبط است.

بنظر می رسد عوارض این بیماری تشابهاتی با بیماری «کاواساکی» داشته که موجب واکنش های التهابی در رده سنی نوزاد تا نوجوان می شود.

راسل واینر، رئیس کالج سلطنتی متخصصان بیماری های کودکان بریتانیا می گوید هرچند عوارض کووید ۱۹ در اغلب کودکان نسبتا ملایم است ، اما «گروه کوچکی از آن ها سخت بیمار می شوند.»  

پرفسور روزالیند اسمیت، مدیر و استاد در انستیتوی درمان کودکان بیمارستان «گریت اورموند استریت» وابسته به دانشگان یو سی ال لندن می گوید: « ما همچنان مشاهده می کنیم که عوارض کووید ۱۹ در اکثر کودکان ملایم است.» در گزارشی که پیرامون بستری شدن کودکان در بیمارستان کودکان لندن منتشر شده آمده که این عوارض شامل «تب شدید»، «دانه ها پوستی»، ورم ملتحمه، تورم، درد و «عوارض شدید جهازهاضمه» از جمله اسهال و استفراغ است.

در اواخر ماه آوریل نظام درمان عمومی بریتانیا هشدار داد که کودکانی که با علائم «التهاب مضاعف» در بخش مراقبت ویژه بستری می شوند، از ترکیب دو بیماری رنج میبرند: سندروم شوک سمی و برخی جنبه های بیماری کاواساکی. 

نظام درمان عمومی افزود که «ترکیب خون کودکان بیمار همچنین حاکی از ابتلای آن ها به نوع حاد کووید ۱۹ در کودکان است.» 

دکتر جولیا کِنی، متخصص بیماری های عفونی کودکان و سیستم ایمنی در بیمارستان کودکان اِولینا در لندن می گوید برای درک کامل این عوارض پژوهش های بسیار گسترده تری باید صورت گیرد . 

دکتر کنی می افزاید: «با توجه به این که این عارضه تنها چهار هفته پیش تشخیص داده شده، بسیار مهم است که اطلاعات بیشتری در مورد علائم و نحوه درمان آن کشف کرده و بدانیم مکانیزم این بیماری چکونه با ویروس کرونا مرتبط می شود که تا امروز عمدتا بزرگسالان را هدف قرار داده است.»

در این میان، پرفسور اسمیت نیز می گوید که «به‌نظر می‌رسد این بیماری بسیار نادر باشد.»

او می‌افزاید: «یکی از اهداف هشدار و راهنمای دولت افزایش آگاهی است و به همین دلیل کلیه موارد ممکن باید شناسایی شود. این امر به تشخیص موارد واقعی (کووید ۱۹) کمک می کند. ما اطلاعات چندانی در مورد عامل و مکانیزم این بیماری نداریم. در واقع، درک ما از مکانیزم این بیماری که مشابه عوارض بیماری کاواساکی است، محدود است.»

«مرتبط کردن آن به کووید ۱۹ به آزمایش مکرر ویروس در جریان بیماری، پادتن پس از بهبود و این نکته بستگی دارد که آیا در چند یا همه موارد ارتباطی موقت میان ویروس سارس-کوو-۲ (ویروس کرونا) وجود داشته یا نه.»