روز موعود «گشایش اقتصادی»؛ تردید درباره وعده اقتصادی روحانی

وعده حسن روحانی درباره «گشایش اقتصادی» با گستره‌ای وسیع از واکنش‌ها روبه‌رو شد: از تکذیب و توضیح و گلایه، تا استقبال محتاطانه و اخطار قانون اساسی؛ قدر مشترک تمامی این واکنش‌ها البته «نگرانی» بود و به گفته یک عضو اتاق بازرگانی، «الان زمان مناسبی برای سورپرایز کردن مردم نیست.»

عمده‌ترین گمانه‌ای که درباره چیستی این وعده مطرح شده این است که دولت قصد ارائه «اوراق سَلَف نفت» بر پایه ارزهای خارجی را دارد. البته نه فقط هنوز این گمانه تایید رسمی نشده، بلکه حتی چنین طرحی در جلسه سران قوا «قطعی نشده است.»

سخنان رئیس جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه منتشر شد. او گفت با طرحی که «امیدوارم در جلسه دوشنبه سران قوا به نتیجه برسد» و رهبر جمهوری اسلامی هم با آن موافقت کند «یک گشایشی از لحاظ اقتصادی در کشور به وجود خواهد آمد و دست دولت مقداری باز می‌شود.»

حسن روحانی توضیح بیشتری درباره این طرح نداد اما مشاورش، حسام‌الدین آشنا، در توییتی نوشت: «قبل از هر تصمیم اقتصادی شخصی یک هفته صبر کنید.»

از این جا بود که سلسله‌ای از گمانه‌ها و حدس‌ها درباره ماهیت این وعده اقتصادی آغاز شد و در چند مورد، تکذیبیه‌هایی را نیز به دنبال داشت.

با این حال محمدباقر قالیباف تأکید کرده هنوز چنین طرحی در جلسه سران قوا «قطعی نشده است.»

رئیس مجلس شورای اسلامی در ابتدای جلسه علنی روز یک‌شنبه گفت: «این طرح مهم در شورای عالی هماهنگی قوا درحال بررسی است اما در این زمینه اختلاف نظرهای کارشناسی وجود دارد و هنوز هیچ طرحی قطعی نشده است.»

آن طور که چند تن از نمایندگان مجلس و برخی دیگر از مسؤولان فعلی و پیشین می‌گویند، موضوع این طرح ارائه اوراق مشارکت نفتی بر پایه دلار یا یورو است.

اوراق مشارکت نفتی

بنابر گزارش‌ها، این طرح در واقع ارائه اوراق سلف نفتی به میزان ۲۰۰ میلیون بشکه، با سررسید یک ساله، با سود حداقل ۲۰٪ سالیانه و بر مبنای قیمت جهانی نفت و قیمت دلار در سامانه سنا است.

طرح انتشار اوراق مشارکت نفتی قبل از این هم به انواع مختلف مطرح شده بود. مثلا سال ۸۸ محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت، پیشنهاد انتشار ۱۲ میلیارد و ۲۴۵ میلیون دلار اوراق مشارکت ارزی و ریالی در مدت سه سال توسط شرکت نفت و گاز پارس برای توسعه فازهای باقیمانده میدان پارس جنوبی را مطرح کرد اما بعدا به دست فراموشی سپرده شد.

در روزهای اخیر نیز ویدیوی کوتاهی از سخنان حسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی، منتشر شده که خطاب به حسن روحانی پیشنهاد ارائه «پته نفتی» را می‌دهد.

حسین مرعشی در این دیدار که اواخر اردیبهشت امسال بین حسن روحانی و شماری از فعالان احزاب برگزار شد، خطاب به او می‌گوید می‌توان ارز و سکه‌های در دست مردم را از طریق انتشار پته نفتی با سررسید سه ساله جمع‌آوری کرد و از این راه، اقتصاد مملکت را «برای یک سال» اداره کرد.

صرف نظر از این که چگونه می‌توان در شرایط فعلی که مردم را به خرید اوراق نفتی تشویق کرد، موضوع فروش نفت و درآمدهای نفتی به چالش اصلی در اقتصاد ایران تبدیل شده است.

محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، چند ماه پیش گفت درآمدهای نفتی دولت در سال جاری حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی می‌شود.

قانون بودجه امسال میزان درآمدهای نفتی کشور را حدود ۱۴ میلیارد دلار برآورد کرده است؛ بررسی‌های اقتصاددانان، از جمله در مقاله‌ای که در روزنامه دنیای اقتصاد تهران منتشر شد، این میزان در بهترین سناریو هم (که اکنون دیگر غیرممکن است) اندکی بیش از ۱۰ میلیارد دلار ‌بود.

کسری بودجه شدید و «اتاق جنگ اقتصادی»

طرح انتشار اوراق مشارکت نفتی نشانه‌ای دیگر است از چالش عظیم دولت جمهوری اسلامی: کسری بودجه شدید، به نحوی که ماه‌های باقیمانده از سال پایانی دولت را هم با مشکل روبه‌رو کرده است.

شماری از نمایندگان مجلس، از جمله الیاس نادران، محسن زنگنه، احمد امیرآبادی فراهانی و چند تن دیگر، از این که در چنین طرحی «مجلس دور زده شده است» به شدت انتقاد کردند، آن را «خارج از مسیر قانونی» خواندند و در جلسه یک‌شنبه مجلس اخطار قانون اساسی دادند.

با این حال چنین انتقاداتی، دستکم در دو سال اخیر که رهبر جمهوری اسلامی در ادامه نهادسازی‌های همیشگی خود، نهادی به نام شورای هماهنگی سران قوا را پدید آورده، انتقادهایی نیست که راه به جایی ببرد یا جدیتی در آن باشد.

این شورا در ابتدای سال ۹۷ به دستور رهبر جمهوری اسلامی و با اشاره به «اتاق جنگ اقتصادی» تشکیل شد و با تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، این شورا یکسره به موضوعات اقتصادی پرداخته است.

بیم‌ها و امیدها

روزنامه‌های ایران روز یک‌شنبه عمدتا در صفحه اول خود به موضوع وعده حسن روحانی پرداختند و از آن با عناوینی همچون معما (ابتکار)، بیم و امیدها (آفتاب یزد)، خبر خوش گیج‌کننده (جوان)، وعده‌ای با انتظارات بزرگ (اعتماد) و طرح معما در روزهای سخت اقتصادی (اعتماد) نام بردند. برخی روزنامه‌ها نیز تمامی گمانه‌ها را در این باره فهرست کردند.

طرز معماگونه‌ای که حسن روحانی و مشاورش برای معرفی این طرح برگزیدند، فهرست گمانه‌ها را آن چنان گسترده ساخت که خود موضوعی سیاسی – جامعه‌شناختی است.

این گمانه‌ها حتی تا مطرح شدن احتمال مذاکره بین ایران و آمریکا هم پیش رفت. بعد از آن، احتمال تصویب لوایح مرتبط با اف‌ای‌تی‌اف مطرح شد که بلافاصله با تکذیب دفتر رئیس جمهور و همچنین یک عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام روبه‌رو شد.

در میانه اظهارنظرهای پرشمار، یک عضو اتاق بازرگانی تهران هم از نحوه مطرح شدن این طرح اقتصادی به شدت انتقاد کرد.

مهرداد عباد به خبرگزاری ایسنا گفت: «سورپرایز و خبرهای شگفتی‌آور برای زمانی است که جامعه سال‌های موفقی را از نظر اقتصادی پشت سر گذاشته و شرایط روحی خوبی دارد؛ اما با توجه به مشکلاتی که اقتصاد ایران در ماه‌های گذشته با آن روبه‌رو بوده، الان زمان مناسبی برای سورپرایز کردن جامعه نیست.»