این کرگدن سیاه در آفریقای جنوبی داشت از چاله‌ای آب می‌خورد که شکارچیان به طمع شاخش با مسلسل مجهز به صداخفه‌کن او را کشتند.

در سراسر جهان هر ۱۰ ساعت یک کرگدن کشته می‌شود. برای پایان دادن به این کشتار یا باید تقاضا برای شاخ این حیوانات ریشه‌کن شود یا باید جلوی شکارچیان را گرفت. راه سومی وجود ندارد.

مؤسسه خیریه «نجات کرگدن» مصمم است نگرش اهالی جنوب شرق آسیا را به شاخ کرگدن عوض کند، زیرا در این منطقه شاخ کرگدن نماد قدرت و ثروت و بسیار قیمتی است و بیشتر شاخ‌ها به این منطقه قاچاق می‌شود.

ایجاد چنین تغییری در فرهنگ مردم ممکن است دهه‌ها طول بکشد. اما برخی گونه‌های کرگدن نظیر کرگدن‌های جاوه‌ای و سوماترایی در حال انقراض‌اند و باید زودتر از این‌ها فکری به حالشان کرد.

بعید است تقاضا به این زودی از بین برود. با توجه به بازار سیاهی که در هر حال به کار خود ادامه می‌دهد، شرط بقای کرگدن این است که راهبردهای خلاقانه‌ای برای جلوگیری از شکار در پیش بگیریم.

یکی از مهم‌ترین مسائل این است که ببینیم در دادگاه‌های شکارچیان کرگدن و قاچاقچیان شاخ این حیوان چه می‌گذرد.

شامینی جایاناتان از وکیلانی است که در دادگاه‌های قاچاق حیات وحش در آفریقا مشغول کار است و بر تعقیب قانونی این افراد تمرکز دارد. او در مصاحبه با ایندیپندنت می‌گوید: «تنها راه مواجهه با معضل کشتار کرگدن و جلوگیری از آن تشکیل دادگاه است. مصادره و ضبط خود شاخ‌ها فقط در عملیات جنایتکاران وقفه ایجاد می‌کند اما به آن پایان نمی‌دهد.»

خانم جایاناتان می‌گوید چون کرگدن جزو حیوانات به شدت حفاظت شده است، در بسیاری از کشورهای آفریقایی کمترین حکم زندانی که مرتکبان این جرم می‌گیرند نیز بسیار طولانی است. اما درست به همین دلیل همه متهمان ادعای بی‌گناهی می‌کنند و انگیزه‌ای برای همکاری ندارند. پرونده‌های این جرایم شاید سال‌ها باز باشد و دادگاه‌ها با تأخیر برگزار می‌شود یا تا ابد به تعویق می‌افتد و بدین ترتیب هزینه‌ها بیشتر می‌شود و کلی وقت و انرژی این میان از بین می‌رود.

خانم جایاناتان می‌گوید: «بزرگ‌ترین دشمن شاخ کرگدن تأخیر است. شعار قانون این است: عدالت آن است که به موقع اجرا شود. تلاش ضروری و مستمری در دادگاه‌ها در جریان است تا روند رسیدگی به پرونده‌ها سریع‌تر باشد، از همان آغاز پیگرد قانونی سفت و سخت انجام شود و مجازات با جرم تناسب داشته باشد.»

ایندیپندنت اوایل سال جاری پویشی با عنوان «توقف تجارت غیرقانونی حیوانات» به راه انداخت تا با تلاش‌های بین‌المللی از شکار و تجارت غیرقانونی حیوانات وحشی جلوگیری کند.

آفریقای جنوبی زیستگاه حدود ۸۰ درصد کرگدن‌های باقیمانده در جهان است. بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ سالانه بیش از هزار کرگدن در این کشور کشته شده و جرایم مربوط به حیات وحش ضربه شدیدی به این کشور وارد کرده است.

در ماه مارس ۲۰۱۷ دولت آفریقای جنوبی دادگاه منطقه‌ای شوکوزا را در نزدیکی مرز یکی از مشهورترین مناطق طبیعی حفاظت‌شده‌اش موسوم به بوستان ملی کروگر برپا کرد.

تأسیس دادگاه شوکوزا به عنوان گامی مثبت در جهت رسیدگی خوب و سریع به پرونده‌های شکارچیان و قاچاقچیان کرگدن مورد تحسین قرار گرفت. دو نفر از دادستان‌های این دادگاه با داشتن سابقه کار روی پرونده‌های جرایم سازمان‌یافته به قوانین مربوط به جرایم حیات وحش تسلط کامل داشتند.

در اولین سال برپایی این دادگاه که به «دادگاه کرگدن» معروف شد بیش از ۹۰ شکارچی را محاکمه کردند و صد درصد پرونده‌ها به محکومیت متهمان منجر شد.

احکام زندان از ۱۲ تا ۴۰ سال بود. اما بنا به گزارش وزارت محیط زیست، جنگل‌ها و شیلات آفریقای جنوبی، در سایر نقاط این کشور کمتر از ۲۵ درصد چنین اتهاماتی منجر به محکومیت‌های بالای ۱۰ سال می‌شد.

در نتیجه شکار کرگدن کم شد. بنابر گزارش‌ها پارسال در آفریقای جنوبی ۵۹۴ کرگدن به طمع فروش شاخشان کشته شده‌اند که این رقم در سال ۲۰۱۸ حدود ۷۶۹ کرگدن بوده است. داده‌های جزییات مکان کشته شدن این کرگدن‌ها نشان می‌دهد شکارچیان احتمالاً به علت فعالیت‌های «دادگاه کرگدن» کم‌کم به جای شکار در بوستان کروگر به جای دیگر روی آورده‌اند.

اما در ماه اوت پارسال در جریان تصمیم ناگهانی مبنی بر انتقال دادگاه منطقه‌ای شوکوزا به جایی در حدود صد کیلومتری کروگر فعالیتش متوقف شد.

اما پریرا از مؤسسه نجات کرگدن، می‌گوید جابه‌جایی این دادگاه ممکن است عواقب وخیمی برای کرگدن‌ها داشته باشد. «قرار داشتن شوکوزا در مجاورت کروگر خیلی مفید بود چون محیط‌بانان می‌توانستند با مراجعه فوری به آن جا شواهدی به دادگاه ارائه دهند که باعث بالا رفتن احتمال محکومیت متهمان می‌شد. با انتقال محل دادگاه بسیار بیشتر طول می‌کشد که نگهبانان به بوستان بروند و برگردند و بسیاری از آنان توان این کار ندارند.»

کنشگران این عرصه برای مقابله با این طرح طوماری امضا کردند و وزارت دادگستری و خدمات اصلاحی فعلاً از این تصمیم منصرف شده است، زیرا برای ذی‌نفعان این ماجرا سؤال است که این آشفتگی‌ها چه فایده‌ای به حال کرگدن‌ها دارد.

کریسپین فیری سخنگوی این وزارت‌خانه می‌گوید: «این دادگاه در امور مربوط به شکار کرگدن نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست کشورمان دارد.» او اعلام کرد: «فعلاً دست نگه داشته‌ایم تا کاملاً متوجه شویم هدف و انگیزه از انتقال این دادگاه به جای دیگر چیست.»

بیشتر دست‌اندرکاران مقابله با جرایم مربوط به حیات وحش در این مورد توافق نظر دارند که شوکوزا الگویی کارساز است و در همه کشورهایی که زیستگاه کرگدن هستند یا در مسیر قاچاق شاخ این حیوانات قرار دارند باید چنین دادگاه‌هایی تأسیس شود.

برای حفاظت از کرگدن و سایر حیوانات وحشی در معرض خطر شکار شدن، ایندیپندت با مؤسسه «حق حیات حیوانات تنومند» همکاری می‌کند. این مؤسسه خیریه محیط زیستی در زمینه تحکیم نهادهای قضایی و حفاظت از حیات وحش در شش کشور آفریقایی تخصص بالایی دارد.

خانم جایاناتان از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ سرپرست گروه متخصصان حقوقی این مؤسسه بوده و برای رسیدگی هرچه بهتر به پرونده‌های این عرصه و سهولت اجرای فرایند دادرسی دادستان، بازرس و قاضی ترتیب کرده است. او می‌گوید: «در کنیا با اداره‌های خدمات پیگرد قانونی، دادگستری، سازمان خدمات حیات وحش کنیا و سایر نهادها همکاری کرده‌ایم و شاهد ثابت شدن نرخ محکومیت‌ها برای مجرمان حیات وحش از جمله قاچاقچیان شاخ کرگدن در این کشور بوده‌ایم.

کار کردن روی پرونده‌های کرگدن ناچار بسیار سخت است زیرا مجازات متهمان این پرونده‌ها سنگین است. اما کم‌کم پیشرفت کرده‌ایم. در کنیا در دادگاه‌هایی که ما پرونده را کار کرده‌ایم متوسط بازه زمانی فرایند دادرسی را از ۳۲ ماه به ۱۱ ماه کاهش داده‌ایم و نرخ ارتکاب به جرایم مربوط به کرگدن نیز کمتر شده است.»

پریرا نیز بر این نکته توافق دارد که پیگیری سفت و سخت‌تر فرایند قضایی یکی از مهم‌ترین عوامل در مبارزه برای نجات کرگدن‌ها است که هم اقدامی تنبیهی و هم عاملی بازدارنده است.

او می‌گوید: «مؤسسه نجات کرگدن با همکاری سایر نهادها سعی دارد آموزه‌هایی را در نظام قضایی جا بیاندازد، آموزه‌هایی ‌چون نحوه جمع‌آوری مدرک و ایجاد فهم مشترک در اعضای هیئت رییسه دادگاه نسبت به این مدارک. اغلب در پرونده‌های شاخ کرگدن هیات منصفه دادگاه درست متوجه مدارک موجود نمی‌شوند یا دادگاه نمی‌تواند پیگیری کند که شاهدان مدارک را ارائه دهند.

چشم‌اندازمان کم‌کم امیدوارکننده‌تر می‌شود. جریمه‌های سنگینی برای آسیب‌زنندگان به کرگدن‌ها بریده‌اند، در عین حال فساد در این زمینه همچنان بیداد می‌کند.

فشار روانی زیادی بر کسانی که خود را وقف حفاظت از کرگدن‌ها کرده‌اند وجود دارد، مخصوصاً بر محیط‌بانانی که مجبورند به علت همه‌گیری کرونا بیشتر از حد معمول کار کنند. راه دراز و سختی برای نجات کرگدن‌ها پیش رو داریم.»

بحران حفاظت از حیات وحش که منجر به وقوع همه‌گیری کووید-۱۹ شد، نشان‌دهنده ضرورت به راه افتادن پویش ایندیپندت با عنوان «توقف تجارت غیرقانونی حیات وحش» بوده است که هدف از آن جلب تلاش‌ها در عرصه بین‌المللی برای توقف تجارت غیرقانونی حیوانات وحشی است (ای‌اس‌آی)