در میان پوسته درهم شکسته بناهای ویران، کلیسای «سیدات النجات» نور امیدی برای نیایشگرانی است که برای عشای ربانی در شب کریسمس آنجا گرد هم می‌آیند. این کلیسا که تنها چند صد متر از بندر ویران‌شده بیروت در محله فقیر قرنطینه فاصله دارد، به شکلی معجزه‌آسا از انفجار چهارم اوت که بزرگ‌ترین انفجار غیرهسته‌ای تاریخ معاصر خوانده شده است، جان به در برد.

بسیاری در بیروت هنوز چاره‌ای ندارند جز آن‌که در بقایای تکه‌پاره خانه‌های خود سر کنند، بی آن‌که بتوانند در هنگامه فروپاشی مالی که بیش از نیمی از جمعیت لبنان را به زیر خط فقر رانده است، کاشانه خود را بازسازی کنند.

موج گردباد مانند انفجار، کلیسا را از هم شکافت ولی به لطف یک خیریه محلی، ده‌ها داوطلب و معماران متخصص، این کلیسای صدساله که گفته می‌شود گریزگاه راهبه‌های مارونی بر سر راه روم بوده، برای شب کریسمس تعمیر شده است. به‌این‌ترتیب، با آن‌که کلیسا از انفجار آسیب زیادی دید، مراسم کریسمی به‌کلی لغو نشد.

الی مخلوف، مرد ۴۵ساله‌ای که در آپارتمانی سه خانه دورتر از محل انفجار زندگی می‌کند، گفت: «این محله دوران‌های سختی دیده و در طول جنگ ۱۵ساله، مرکز نبردهایی بوده است. این کلیسا در طول جنگ بارها ویران و بازسازی شد و مرمت دوباره‌اش برای ما خیلی ارزش دارد.»

او در کار بازسازی کلیسا که توسط خیریه لبنانی «فرح‌العطاء» مدیریت شده‌، شرکت کرده است. این خیریه ۵۰ بنا در منطقه ویران‌شده از انفجار را مرمت یا در مواردی کاملا بازسازی کرده است. مخلوف می‌افزاید: «ولی ما جامعه به‌هم ‌پیوسته‌ای هستیم و باید روحیه خودمان را حفظ کنیم.»

در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا، مسیحیان‌ که پنج درصد از جمعیت منطقه را تشکیل می‌دهند، در بحبوحه یکی از سخت‌ترین ایام جشنی که تاریخ به یاد دارد، مراسم خود را در سکوت برگزار می‌کنند، چرا که خانواده‌ها باید گذشته از درگیری‌ها و فجایعی چون انفجار بیروت و فقر فزاینده، با همه‌گیری کرونا هم دست و پنجه نرم کنند.

انفجار در پایتخت لبنان، برخی از محلات قدیمی مسیحی را به لرزه درآورد، ۲۰۰ نفر را کشت، هزاران تن دیگر را زخمی کرد و در ابتدا بیش از ۲۵۰ هزار نفر را آواره کرد. حالا صحنه تولد عیسی مسیح در میان ویرانه‌ها برپا شده است و اهل محل می‌کوشند پس از یک سال بی‌نهایت دشوار، کریسمس را جشن بگیرند: کسانی با لباس بابانوئل جلوی دوربین ژست می‌گیرند و کودکان با ماسک طبی و کلاه‌ کریسمس می‌رقصند.

درون کلیسای سیدالنجات که بسیار زیبا بازسازی شده است، به دلیل محدودیت‌های همه‌گیری کرونا، نیایشگران دور از هم می‌نشینند و خدا را شکر می‌کنند که از این سال جان به در برده‌اند و دعا می‌کنند که ۲۰۲۱ سال بهتری باشد.

اهالی بیت‌اللحم، که قلب کریسمس خوانده می‌شود، به ایندیپندنت گفتند که در اواخر این سال نکبت‌بار، به‌زحمت می‌گذرانند. بیشتر مراسم معمول، از جمله جمع شدن دور درخت کریسمس عظیم در میدان آغل، به دلیل ترس از گسترش گونه جدید و مسری‌تر ویروس کرونا که هنوز در کرانه غربی یافت نشده است، لغو شده‌اند.

معمولا هزاران زائر خارجی در این زمان به این شهر فلسطینی می‌آمدند اما امسال بسته شدن فرودگاه بین‌المللی اسرائیل به روی مسافران خارجی و اعلام تعطیلی جدید سراسری از روز یکشنبه، گردشگران را منصرف کرده است.

با افزایش موارد ابتلا در سرزمین‌های فلسطینی به ۱۲۹ هزار نفر و تعداد افراد فوت شده به یک هزار و ۲۴۳ نفر، دولت خودگردان فلسطینی هفته گذشته سفرهای بین‌شهری را در مناطق تحت کنترل خود در کرانه غربی که در اشغال اسرائیل است ممنوع کرد و به‌این‌ترتیب حتی راه مسافران محلی را هم بست.

زیر آسمانی گرفته و ابری و بارانی، اهالی محل که در ایام کریسمس به‌شدت وابسته به گردشگری‌اند، می‌گویند که شهر متروکه و اقتصاد محلی نابود شده است.

انتوان سارای ۳۶ ساله که اولین بار در ماه مارس، زمانی که داوطلب شد تا از گروهی از زائران آمریکایی و کارکنان هتل‌های فلسطینی که مبتلا به کرونا شده بودند و در یک هتل محلی قرنطینه بودند مراقبت کند، با ایندیپندنت صحبت کرد، گفت: «امسال واقعا در بیت‌اللحم شب آرامی است و کریسمس را تقریبا بدون شادی جشن می‌گیریم.»

او گفت: «این شهر تقریبا متروکه است، هیچ مسافری نیست. برای همین، بخش بزرگی از هویتش را از دست داده است. کاسب‌هایی مثل صاحبان بار، رستوران و قهوه‌خانه را می‌شناسم که محل کارشان را رها کردند و حالا در اسرائیل کارگری می‌کنند.»

آنچه این غم را سنگین‌تر می‌کند این است که خانواده‌ها نمی‌توانند دورهم جمع بشوند. حدود هزار مسیحی در غزه زندگی می‌کنند که از نظر جغرافیایی از کرانه غربی جدا است. محاصره اقتصادی اسرائیل و مصر از زمانی که شبه‌نظامیان حماس در سال ۲۰۰۷ کنترل غزه را به دست گرفتند، این شهر را فلج کرده است. کریسمس و عید پاک از معدود مناسبت‌هایی‌ هستند که معمولا جمعیت رو به کاهش مسیحی غزه در آن می‌توانند درخواست مجوز خروج کنند تا به بیت‌اللحم بروند و اقوام خود را در اورشلیم یا کرانه غربی ببینند؛ ولی امسال، در بحبوحه همه‌گیری کرونا، هیچ مجوزی صادر نشده است.

نسرین آنتوان، ۴۰‌ساله، که در کلیسای کاتولیک خانواده مقدس غزه کار می‌کند، می‌گوید که دو سال است خواهرش را ندیده و امیدوار بوده که سرانجام امسال بتواند برای رفتن به اورشلیم که محل زندگی اوست، مجوز بگیرد. وی که مادر سه فرزند است عید پاک سال پیش سعی کرد مجوز بگیرد ولی موفق نشد. از آن زمان، همه‌گیری کرونا کمترین بخت او را هم گرفته است.

نسرین می‌گوید: «خواهرم خیلی ناراحت است. هر سال دعا می‌کند که مرا، فرزندانم را و پدرمان را ببیند، به‌خصوص حالا که وضع خیلی سخت است. زندگی در غزه معمولا سخت است، اما همه‌گیری هم آن را سخت‌تر کرده است. خانواده‌هایی که اینجا زندگی می‌کنند به‌زحمت نان شب خود را فراهم می‌کنند.»

هرچند مسیحیان غزه برخلاف کشورهایی مثل مصر مورد آزار نیستند، اما علنی کردن مسیحیت در جامعه کوچک غزه ممکن است تابو به شمار بیاید. در این جوامع که عمدتا زیر سلطه گروه‌های اسلامگرا مانند حماس و جهاد اسلامی هستند، افراد نمی‌توانند در خانه‌ها یا کلیساها آشکارا کریسمس را جشن بگیرند.

همین ماه، یادداشتی از حماس به بیرون درز کرد که بسیاری را ناراحت کرد زیرا نشان می‌داد که حماس می‌خواهد جشن‌های مسیحی را در میان اکثریت مسلمان غزه ممنوع کند. در سند وزارت امور دینی به تاریخ ۱۵ دسامبر خواسته شده است که «اداره وعظ و ارشاد معنوی، تعامل با کریسمس را محدود کند.»

حماس اعلام کرده که اصلا قصد نداشته است که به مسیحیان توهین کند یا نگذارد جشن بگیرند و از نظر آنها واکنش به این سند مبالغه‌آمیز بوده است ولی به گفته انتوان در بیت‌اللحم، برای خیلی‌ها، این سند نمکی روی زخم بود. او می‌افزاید: «حس می‌کنیم که از درون هم در خطر هستیم.»

در بیروت، در کلیسای سیدات‌ النجات، نیایشگران می‌گویند که کار ناچیز بازسازی کلیسایشان مثل یک پیروز بزرگ در دورانی سیاه بوده است. مارک توربی ۳۳ ساله، رئیس خیریه فرح‌النجات که کلیسا را بازسازی کرد، می‌گوید: «این پیام امید است در روزی که باید روز امید باشد. حتی همین کار کوچک برگزاری عشای ربانی در شب کریسمس، روحیه‌ها را بسیار تقویت می‌کند.»

با شروع عشای ربانی، مخلوف نیز کلماتی را که نیایشگران دیگر می‌گویند تکرار می‌کند: «هیچ چیز ما را درهم نخواهد شکست. باید به راهمان ادامه دهیم. زندگی بازنمی‌ایستد. باید زنده ماند. این تنها کاری است که می‌شود کرد.»