ممنوعیت واردات واکسن کرونای «انگلیسی» و «آمریکایی» که رهبر جمهوری اسلامی در اظهارات اخیر خود به آن اشاره کرد، مقوله‌ای چند بعدی است که طیفی از موضوعات از تئوری توطئه و خرافه تا سایه سنگین سیاست بر شیوع یک بیماری همه‌گیر در ایران و البته تاکید علی خامنه‌ای بر تمرکز بر تولید داخلی و منافع نهادهای تحت فرمان او شامل «ستاد اجرایی فرمان امام» را در بر می‌گیرد.

فارغ از سابقه تاریخی خرافه و فرار مردم ایران از مایه کوبی آبله، پنهان‌کاری و لاپوشانی نخستین موارد شیوع کرونا در ایران؛ نشان داد که این اپیدمی از همان آغاز از نگاه مقامات حاکم مقوله‌ای سیاسی بود که اعتراف به وجود آن احتمالا «اقتدار انقلاب اسلامی» را زیر سئوال می‌برد. از سوی دیگر رهبر جمهوری اسلامی در همان هفته‌های نخست با اعلام اینکه «ایران از آمریکا کمک نمی‌گیرد، چون آمریکا خود متهم به تولید ویروس کرونا است» سیاست راهبردی در قبال این بیماری همه‌گیر را تعیین کرده بود. یکی دیگر از ابعاد این مقوله تاکید آیت‌الله خامنه‌ای بر تولید داخلی در راستای اجرای سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و منافع کلان ستاد اجرایی فرمان امام است.

نهم دی‌ماه امسال، دو روز پس از اینکه ۱۶۷ داروساز ایران در نامه‌ای به محمدرضا شانه‌ساز، رییس سازمان غذا و دارو، مطالعات بالینی در ایران برای تولید واکسن کرونا را «در حد یک شوخی» خواندند و پرسیدند: «با کدام جرات ادعای تولید چنین واکسنی را داریم؟»؛ نخستین تزریق «واکسن ایرانی کرونا» انجام شد.

این طرح که تردید‌های بسیاری درباره آن از سوی متخصصان مطرح شده، با تزریق به دختر محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام آغاز شد تا نام این نهاد تحت نظارت مستقیم رهبر جمهوری اسلامی با آنچه که «کوو ایران برکت» (واکسن کرونای تولید داخلی) خوانده می‌شود، پیوند زده شود.

ستاد اجرایی فرمان امام و کرونا

اسفندماه ۱۳۹۸ بود که تصاویر درمانگاه‌های سیار و بیمارستان‌های صحرایی با لوگوی ستاد اجرایی فرمان امام در رسانه‌ها منتشر شد (هرچند که پس از مراسم افتتاحیه؛ در ماه‌های بعد تصاویر کمتری از فعالیت این درمانگاه‌ها و بستری بیماران در آنها مخابره شد)، به سرعت نام این ستاد در خبرهای مربوط به انجام تست کرونا تکرار شد و خبرگزاری تسنیم در آخرین روزهای سال گذشته از همکاری سپاه و ستاد اجرایی فرمان امام برای تولید و توزیع ماسک،‌ لباس مخصوص کادر درمان و مواد ضدعفونی کننده خبر داد.

همزمان حضور «نیروهای جهادی» این ستاد در بیمارستان‌ها در حالی که به کارکنان بخش درمان گل هدیه می‌دادند، رسانه‌ای شد و به موازات آن علیرضا وهاب‌زاده، مشاور وقت وزیر بهداشت با اشاره به «طرح بسیح ملی مقابله با کرونا، در فروردین‌ماه اعلام کرد، «ایران به حضور پزشکان بدون مرز و تجهیزات درمانی آنها نیازی ندارد».

آیت‌الله خامنه‌ای که امروز از بی‌اعتمادی به واکسن آمریکایی و انگلیسی سخن می‌گوید، دو روز قبل از اخراج پزشکان بدون مرز از ایران گفته بود، «آمریکا متهم به تولید ویروس کرونا است و ممکن است با تجویز واردات دارو بخواهد این ویروس را در ایران ماندگار نگهدارد.»

ستاد اجرایی فرمان امام در همان روزهایی که مقامات دولت روحانی تحریم‌ها را مانع مقابله با کووید-۱۹ اعلام می‌کردند و از صندوق بین‌المللی پول درخواست وام پنج میلیارد دلاری داشتند، «سامانه فروش ماسک ارزان‌قیمت» را راه‌اندازی کرد. سامانه‌ای که ماسک سه‌لایه «زیر قیمت مصوب وزارت بهداشت» را به فروش می‌رساند.

ایسنا نهم مهرماه امسال با خبری تحت عنوان «رکوردشکنی ستاد اجرایی فرماند امام در تولید ماسک نوشت: «ضمن افزایش کیفیت ماسک از N95 به N99 ظرفیت تولید این مجموعه به پنج میلیون ماسک در روز رسید.» شرکت تولید کننده این ماسک‌ها، «پارس سلامت نانو» اعلام شده است. یکی از صدها شرکت وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام که در وب‌سایت خود زمان آغاز به کار را اوایل امسال اعلام کرده است.

اظهارات مصطفی سیدهاشمی، معاون هماهنگی ستاد اجرایی فرمان امام در اسفندماه گذشته حاکی از آن است که تقریبا تمامی بخش‌های مربوط به مهار و مقابله با کرونا در انحصار این ستاد است. از تولید صدها هزار لیتر محلول ضدعفونی و ژل ضدعفونی در چهار کارخانه وابسته به این ستاد (تولید دارو، البرز دارو، سبحن دارو و ایران دارو) تا «تولید دستگاه اکسیژن رسان» در یکی از شرکت‌های «دانش‌بنیان» ستاد اجرایی و تولید لباس‌های ایزوله در «بنیاد برکت» این ستاد. افتتاح خط تولید «کیت تشخیص فوری کرونا» نیز از دیگر مواردی است که روی وب‌سایت ستاد اجرایی فرمان امام قرار گرفته است.

به این ترتیب خبر ساخت «واکسن کرونای ایرانی» را نیز همین ستاد اعلام کرد. حجت نیکی ملکی، سخنگوی ستاد اجرایی فرمان امام می‌گوید، «این واکسن صددرصد ایرانی را شرکت دارویی زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان امام تولید کرده و تا شش ماه دیگر ظرفیت تولید آن به ۱۲ میلیون دوز در ماه می‌رسد.» او در ادامه گفت‌و‌گو با ایلنا تاکید می‌کند که نظرسنجی‌ها نشان داده، «اعتماد مردم به واکسن تولید داخل بیش از واکسن خارجی است».

ستاد تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی و بنیاد برکت

ستاد اجرایی فرمان امام یک دهه پس از انقلاب به دستور آیت‌الله خمینی و با مشارکت حبیب‌الله عسگر اولادی (وزیر بازرگانی اسبق و موسس حزب موتلفه اسلامی)، تاسیس شد تا اموال وابستگان به حکومت پهلوی را شناسایی و مصادره کند. در سال‌های بعد این ستاد توسعه پیدا کرد و امروز کمتر حوزه‌ای را می‌توان یافت که ردی از ستاد اجرایی فرمان امام یا شرکت‌های زیرمجموعه‌اش در آن وجود نداشته باشد. طبق اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی کنترل این ستاد که گفته می‌شود معاف از مالیات است (ستاد اجرایی فرمان امام معافیت از مالیات را تکذیب می‌کند)، بر عهده ولی فقیه و رهبر کنونی جمهوری اسلامی است.

از آنجایی که این ستاد در مورد گردش مالی خود گزارشی ارایه نمی‌دهد، گمانه‌زنی‌ها درباره دارایی‌های آن بر اساس برآوردهای احتمالی است. خبرگزاری رویترز در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، حجم این دارایی‌ها را ۹۵ میلیارد دلار تخمین زده بود.

بنیاد برکت که «ساخت واکسن کرونای ایرانی» به شرکت زیرمجموعه آن «شفافارمد» نسبت داده می‌شود، یکی از بزرگترین زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان امام است که از سال ۱۳۸۶ و همزمان با آغاز به کار محمد مخبر، فعالیت خود را شروع کرده است. ۲۵ شرکت دارویی زیرمجموعه این بنیاد، تولید ۱۴درصد از کل داروهای ضروری در ایران را بر عهده دارند. شرکت گروه دارویی برکت در معرفی خود هدفش را حرکت در جهت تحقق چشم‌انداز ايران ۱۴۰۴ اعلام کرده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که شرکت «شفافارمد» این «واکسن» را از ویروس کرونای غیرفعال ساخته است. اما بر خلاف واکسن فایزر (محصول تایید شده شرکت‌های بیون‌تک آلمان و فایزر آمریکا)، واکسن آکسفودر (محصول تایید شده محققان دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی آسترازنکا) و واکسن مدرنا (محصول تایید شده شرکت آمریکایی مدرنا)، اطلاعات علمی تحقیقات و جزئیات ثمربخشی و عوارض جانبی احتمالی واکسن مورد ادعای ایران در نشریه‌های علمی معتبر بین‌المللی منتشر نشده است. کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و داروی ایران نیز می‌گوید برای تولید نهایی این واکسن «نیازی به تایید سازمان بهداشت جهانی نیست.»

اظهارات روز جمعه رهبر جمهوری اسلامی در ادامه اخراج پزشکان بدون مرز و پس زدن پیشنهاد کمک آمریکا برای مقابله با همه‌گیری کووید-۱۹، با حذف گزینه‌های فایزر و آکسفود، گزینه «کوو ایران برکت» محصول ستاد اجرایی فرمان امام را در برابر مردم ایران قرار داده است. در عین حال، باوجود ابراز نگرانی از پیامدهای واکسن‌های آمریکایی و بریتانیایی برای ایرانیان، طبق توافق انجام شده، کوبا می‌تواند (به علت کمبود مبتلایان به کرونا) مرحله سوم آزمایش بالینی واکسن کرونای تولید خود را در ایران و روی مردم ایران انجام دهد.