در خبرها آمده است که هیأت دولت تصمیم به حذف ۴ صفر از پولی ملی کشور (ریال) کرده است. در این طرح قرار است واحد پولی کشور با حذف ۴ صفر، از «ریال» به «تومان» تبدیل شود و هر تومان معادل ۱۰۰ ریال قیمت‌گذاری شود. این کار البته در دهه گذشته سابقه زیادی داشته است اما این بار به نظر می‌رسد در یک قدمی اجرا قرار دارد. تورم متوسط سالانه نزدیک به ۲۰ درصد برای ۴۰ ساله گذشته سبب شده است که عملا پول ملی کشور خوانایی خود را از دست بدهد و مردم برای خریدهای روزانه خود حجم زیادی از اسکناس را همراه خود ببرند. همچنین برای محاسبات ذهنی راحت‌تر استفاده از لفظ پول ملی کشور (ریال) نیز در معاملات روزانه کمرنگ شود و مردم از واژه «تومان» که معادل ۱۰ ریال است، استفاده کنند.
البته این کار در گذشته نیز چندبار نزدیک به اجرا بود. در سال ۹۰ بانک مرکزی به فکر تغییر نام واحد پولی کشور افتاد. از همین رو یک نظرسنجی به صورت اینترنتی برگزار کرد و در آن نظرسنجی از میان ۵ هزار شرکت‌کننده واژه «پارسی» با ۱۵۰۰ رای برای نام واحد پول اصلی کشور پیشتاز شد، اما بنا به دلایلی، طرح آن زمان بانک مرکزی راه به جایی نبرد. این بار اما طرح تا تصویب هیأت دولت پیش رفته است و در صورت موافقت مجلس و شورای نگهبان باید شاهد رسمی شدن خبر و حذف ۴ صفر از پول ملی کشور باشیم. خبری که در رسانه‌های فارسی زبان با واکنش‌های مثبت و منفی زیادی رو به رو بوده است. در ادامه واکنش‌های منتقدان و موافقان را بررسی می‌کنیم.
گزاره یک: حذف صفر از پول ملی هزینه‌های زیادی بابت چاپ اسکناس به کشور وارد می‌کند!!
پاسخ: چاپ اسکناس سالانه هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌کند. اما روند استفاده از آن همواره در حال کاهش است. شاپرک اعلام کرد تنها در اسفند سال گذشته، ۲ میلیارد و ۲۱۸ میلیون تراکنش در سامانه خود ثبت کرده است. این رقم نسبت به اسفند سال قبل از آن از نظر تعداد ۲۶ درصد رشد داشته است و مبلغ کل تراکنش‌ها نیز ۵۴ درصد افزایش یافته است. می‌توان گفت با توسعه بانکداری الکترونیک مردم کمتر از پول نقد استفاده می‌کنند. از این رو حجم اسکناس در کشور نسبت به دهه ۸۰ افت محسوسی داشته است. برای کاهش هزینه‌های این کار نیز دولت می‌تواند در یک بازه ۱ ساله اقدام به جایگزینی پول ملی کند. در واقع اسکناس‌های جدید بعد از مستهلک شدن اسکناس‌های قدیمی وارد عرصه پولی کشور شود و هزینه‌های طرح کاهش پیدا کند.
گزاره دو: این پروژه باعث کاهش یا افزایش تورم کشور می‌شود!!
پاسخ: تورم یک متغیر پولی است. در نتیجه می‌توان تورم را وابسته به نرخ رشد اقتصادی و میزان رشد نقدینگی قلمداد کرد. حذف صفر از پول ملی یک پروژه حسابداری است. در واقع شما با تومان جدید همان قدرت خریدی را خواهی داشت که هم‌اکنون با ۱۰۰۰۰ ریال دارید. در این طرح نقدینگی کشور به صورت اسمی به روز رسانی شده و ۴ صفر از آن حذف می‌شود. اما این کار هیچ اثر مثبت یا منفی حول رشد نقدینگی نداشته است. رشد نقدینگی تابعی از میزان خلق نقدینگی توسط شبکه بانکی کشور است و با حذف چند صفر از پولی ملی، رشد پول تغییر محصوصی نخواهد داشت.
مزایا و معایب واقعی طرح چیست؟
اثرگذاری یک تصمیم را باید در چارچوب خود سنجید. حذف صفر از پول ملی یک عملیات حسابداری است و آثار اقتصادی خاصی در پی نخواهد داشت. از این رو می‌توان مزایا و معایب زیر را تا حدی واقعی دانست:
۱- ساده شدن عملیات حسابداری:
تعداد زیاد صفر در پول ملی سبب شده است مردم در محاسبات خود با مشکل روبه‌رو شوند. مردم برای مبادلات روزمره خود حجم زیادی اسکناس حمل می‌کنند و برای محاسبات خرد مردم عموما مشکلات زیادی دارند. از طرفی محاسبات صورت‌های مالی و ترازنامه‌های شرکت‌ها با تعداد صفر زیاد ناخوانا است. حذف صفر می‌تواند به ساده‌سازی و خواناتر شدن ترازنامه‌ها و صورت‌های مالی کمک کند.
۲- بهبود چهره کشور:
نسبت ریال به دلار در وضعیت کنونی شکل نامناسبی دارد و در برندسازی کشور مشکلاتی ایجاد کرده است. اکنون هر ۱۲۰۰۰۰ ریال معادل یک دلار است. گردشگران خارجی با دیدن صفرهای زیاد در اسکناس‌های ایرانی حس عدم اطمینان از وضعیت اقتصادی به آن‌ها دست خواهد داد و برند کشور را در عرصه بین‌المللی با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. از این رو حذف صفر می‌تواند به نگاه بهتر توریست‌ها و گردشگران خارجی کمک کند و تبدیل پول ملی به سایر ارزهای جهانی را تسهیل کند.
۳- زمان‌بندی مناسب اجرا:
عده‌ای از تحلیل‌گران معتقدند با توجه به جهش ارزی اخیر ثبات چندساله‌ای در بازار مالی کشور اتفاق خواهد افتاد. از این رو بعد از جهش‌های ارزی دهه ۹۰ و تخلیه شدن حباب‌های منفی قیمتی زمان مناسبی برای حذف صفر از پول ملی است. از طرفی دیگر حذف صفر می‌تواند از نظر روانی نشان‌دهنده تحول و اصلاح سیستم باشد. در صورتی که حذف صفرها با تحولات واقعی نظام پولی و بانکی کشور همراه باشد می‌تواند اثرات مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد.
۴-پیچیدگی اجرایی بالا:
مردم سال‌هاست که در معاملات روزانه خود از تومان و ریال استفاده می‌کنند. حذف صفر از پول ملی و استفاده از همان واژگان تومان و ریال پیچیدگی زیادی ایجاد می‌کند. از آن‌جایی که در مدت یک یا دو سال هر دو پول قدیمی و جدید نیز به رسمیت شناخته می‌شود مردم در انجام معاملات روزمره خود گیج می‌شوند و باید آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شود.
در صورتی که واحد پولی جدید اسم جدیدی نیز داشت بخش زیادی از مشکلات مردم در استفاده از آن واحد پولی جدید از بین می‌رفت.
راهکار پایدار حذف صفر از پول ملی:
اما راهکار پایدار حذف صفر از پول ملی با اصلاح نظام بانکی به دست می‌‌آید. حذف صفر از پول ملی در کشورهای دیگر نیز سابقه داشته است. نتایج مثبت و منفی از حذف صفر در پول ملی نشان می‌دهد که این طرح را باید در حد یک طرح حسابداری دانست و آثار آن نیز در همان حدود محدود می‌شود.
عملیات حذف صفر در کشور ترکیه نسبتا موفق بود و دولت ترکیه توانست با یک برنامه مدون و چند ساله بعد از حذف صفر از پول ملی خود، تورم را به صورت پایدار کاهش دهد. اما در کشورهایی همچون ونزوئلا این اقدام توفیق چندانی نداشته است. صفرها بعد از مدت کوتاه به پول ملی آن کشور بازگشت و دولت مجبور شد باز هم به حذف صفر از پول ملی اقدام کند.
راهکار پایدار حذف صفر از پول ملی را می‌توان در کنترل رشد نقدینگی و اصلاح نظام بانکی دانست. در کشوری که رشد نقدینگی آن در حدود ۴ تا ۵ برابر کشورهای پیشرفته جهان است تورم چندین برابر آن‌ها نیز طبیعی است. از همین رو با ادامه روند فعلی باز هم بعد از چند سال باید شاهد بازگشت صفرها به اسکناس‌های کشور باشیم. مسئولین بانک مرکزی باید بدانند با این اقدام نمی‌توان نظام بانکی کشور را اصلاح کنند و تورم را کاهش دهند. برای بهبود نظام بانکی باید اقدامات «واقعی» انجام داد و اقداماتی همچون حذف صفر که تنها یک عملیات حسابداری است تاثیر چندانی نخواهد داشت.
