اگر ساکن ایران هستید این شانس را دارید که به تعدادی از بهترین خرماهای جهان دسترسی داشته باشید اما برای بسیاری از علاقه‌مندان این خشکبار شیرین و لذیذ، خرما یک کالای ویژه وارداتی است.

اولین بار با «خرمای اسرائیلی» در اتریش آشنا شدم. جایی که دوستم به بسته‌ای که از قفسه برداشته بودم اشاره کرد و گفت شاید نخواهی این را بخری چون محصول اسرائیل است. پشت جعبه کوچک که به زیبایی بسته‌بندی‌شده و برای خرید ویژه ماه رمضان روی قفسه فروشگاه گذاشته‌شده بود عبارت «تولیدشده در اسرائیل» را دیدم. با اندازه کوچکی که اگر کسی اشاره نمی‌کرد احتمالاً آن را نمی‌دیدم.

قبلاً به بسته‌بندی مواد غذایی در انگلستان، توجه کرده بودم. جایی که خیلی راحت نمی‌شود فهمید چیزی که می‌خریم و می‌خوریم از کجا آمده است. در بریتانیا به چای، برنج و پسته «انگلیسی» برخورده بودم که هیچ اطلاعاتی روی پاکت آن‌ها نبود که بدانم این پسته ایران است یا کالیفرنیا.

چند سالی است که همراه با جنبش «اعلام صادقانه مبدأ مواد غذایی»، شرکت‌های پخش در اروپا و آمریکا تحت‌فشار هستند تا اطلاعات مربوط به مبدأ مواد غذایی خود را شفاف اعلام کنند.

 برچسب‌گذاری کشور مبدأ (COOL) قانونی برای برچسب‌گذاری است که از خرده‌فروشان مانند فروشگاه‌های مواد غذایی، سوپرمارکت‌ها و عمده‌فروش‌ها می‌خواهد اطلاعات مربوط به منبع برخی غذاها را به مشتریان خود اطلاع دهند.

وضع‌کنندگان این قوانین و فعالین حقوق مدنی که برای به رسمیت شناخته شدن این قانون تلاش کرده‌اند عقیده دارند، دانستن منبع مواد غذایی، شرایط کاشت، داشت، برداشت، بسته‌بندی و انتقال آن حق مشتری است.

صنعت قهوه، چای، میوه و مواد خوراکی مرتبط با روغن پالم در سال‌های گذشته به علت استفاده از نیروی کار نوجوان، شرایط ناعادلانه کار، جنگل تراشی و عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی تحت‌فشار افکار عمومی بوده‌اند.

ارائه شفاف این اطلاعات به مصرف‌کننده این امکان را می‌دهد که در کنار کیفیت و قیمت کالا، شرایط دیگری را نیز در تصمیم خود برای خرید در نظر بگیرد.

برگردیم به خرمای اسرائیلی که پایش حتی به ایران هم رسید.

گمرک ایران در فروردین‌ماه ۱۳۹۵ در مرحله ارزیابی تعدادی از محموله‌های خرمای نه کامیون در مرز بازرگان، متوجه شده که کالاها نشان تجاری Jordan River Medjool را داشته و «تماماً محصول اسرائیل» بوده‌اند درحالی‌که اساساً واردات خرما ممنوع و ایران خود از صادرکنندگان این محصول است. سرانجام اعلام شد «مراجع بهداشتی این خرماها را آلوده و غیرقابل‌مصرف» دانسته‌اند و دستور امحا آن صادر شد.

از ماجرای اینکه چطور یک کالای ممنوع، از کشوری که هرگونه مبادله تجاری با آن از طرف حکومت ایران ممنوع است، پایش به‌صورت قانونی به مرز بازرگان رسید که بگذریم، باید ببینیم چرا اسرائیل تمایلی ندارد که مبدأ خرمای تولیدشده را روی بسته‌بندی بنویسد؟

شرکت‌های اسرائیلی بر اساس قانون شفافیت مبدأ، حق استفاده (دست‌کم در اتحادیه اروپا) از عبارت «تولیدشده در اسرائیل» را برای محصولات کشاورزی تولیدشده در مناطق اشغالی ندارد. اراضی اشغالی، نامی است که توسط سازمان ملل متحد برای اشاره به مناطق اشغال‌شده فلسطینی توسط اسرائیل پس از جنگ شش‌روزه در سال ۱۹۶۷، استفاده می‌شود. استفاده از نام اسرائیل برای محصولات تولیدی این مناطق چندین بار منجر به مداخله دولت‌های اروپایی در قسمت واردات این کالا شده است.

در سال ۲۰۰۹ دادستان کل دادگستری اروپا مقرر کرد، کالاهای تولیدشده در شهرک‌های اسرائیلی در مناطق اشغالی تنها در صورت صدور گواهی مبدأ موردنیاز توسط مقامات فلسطینی، می‌توانند بدون عوارض گمرکی به اتحادیه اروپا وارد شوند.

دادگاه اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ نیز دوباره تأکید کرد «به‌منظور حفاظت از سلامتی مصرف‌کنندگان و تضمین حق آن‌ها در داشتن اطلاعات، باید اطمینان حاصل شود که مصرف‌کنندگان از مبدأ غذایی که مصرف می‌کنند آگاه باشند. انتخاب مصرف‌کنندگان می‌تواند تحت تأثیر ملاحظات بهداشتی، اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و اخلاقی باشد.»

بنابراین شرکت‌های مواد غذایی که منشأ آن «بخش‌های اشغال‌شده توسط دولت اسرائیل است نه‌تنها باید این موضوع را قید کنند بلکه درصورتی‌که این مواد غذایی از یك منطقه یا شهرک‌های اسرائیلی در آن قلمرو آمده باشند، باید موضوع به اطلاع مصرف‌کننده برسد.»

نمونه این عملکرد را در محصولات ژاپنی در زمان اشغال توسط آمریکا بعد از جنگ جهانی هم دیده‌ایم. در آن زمان محصولات ژاپنی به‌جای عبارت ساخته‌شده در ژاپن باید از «ساخته‌شده در ژاپن اشغالی» استفاده می‌کردند.

اخیراً نیز فشارهای بین‌المللی باعث شده است خرید محصولات نخی تولیدشده از پنبه در ایالت سین کیانگ چین تحت تأثیر شرایط غیرانسانی کارگران اقلیت مسلمان اویغور و «اردوگاه‌های کار اجباری» قرار گیرد.

خرما یکی از محصولات مهم صادراتی اسرائیل است. بر اساس داده‌های سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، در سال ۲۰۱۷، اسرائیل ۱۳۶٬۹۵۶ تن خرما با ارزش صادرات ۱۸۱٫۲ میلیون دلار تولید کرده است.

آنچه مسلم است بخش بزگی از بازار خرما، در کشورهای اسلامی است، مخصوصاً در ماه رمضان که بسیاری از شیرینی‌ها و مراسم مذهبی در این ماه به خرما، شیره و محصولات مربوط به آن گره خورده است. شرکت‌های اسرائیلی تمایلی ندارند با ذکر نام «سرزمین‌های اشغالی» شانس فروش در این بازار بزرگ را از دست بدهند.

در زمانی که دولت‌ها تلاش می‌کنند تا در خاورمیانه با قراردادهای سیاسی، به تجارت دوجانبه هم رونق بدهند، تصمیم‌گیرنده نهایی خریداری است که در پای صندوق تصمیم می‌گیرد آیا محصول اسرائیلی را با خود به خانه ببرد یا نه.