در گذشته هنگامی که برق شهر کابل قطع می‌شد، این سوال بر زبان مردم جاری می‌شد: باز چرا برق رفت؟ حالا وقتی برق قطع می‌شود همه باهم می‌گویند، باز کدام پایه را خراب کردند؟

تخریب پایه‌های برق حالا به یک چالش ادامه‌دار برای دولت افغانستان و شرکت برق این کشور تبدیل شده است. دوشنبه‌شب بار دیگر یک پایه برق در منطقه سالنگ در شمال کابل از سوی افراد ناشناس تخریب شد و در پی آن برق وارداتی که از کشورهای تاجیکستان و ازبکستان به سوی کابل و استان‌های همجوار آن می‌آمد بار دیگر قطع شده است.

تخریب پایه‌های برق از بیش از سی سال پیش در افغانستان آغاز شد. در آن زمان شهر کابل از سه منبع برق آبی که هر سه در مسیر جاده کابل-‌جلال‌آباد در شرق افغانستان قرار داشت، استفاده می‌کرد. در کنار آن یک منبع تولید برق حرارتی نیز در خود شهر کابل بود که باعث روشنی پایتخت افغانستان می‌شد اما شهر کابل به صورت مداوم دچار کمبود یا نبود برق بود زیرا مجاهدین به صورت مستمر پایه‌های انتقال برق را منهدم می‌کردند. محدود شهرهای دیگر افغانستان هم که بندهای (سد) تولید برق در نزدیکی‌شان قرار داشت، سرنوشتی مانند کابل داشتند، با این تفاوت که در آن مناطق وقتی پایه‌ای تخریب شد، دیگر کسی به فکر بازسازی دوباره آن نیفتاد.

اما در کابل وضعیت فرق می‌کرد. نهادهای مربوط به طور مداوم پایه‌های برق را بازسازی می‌کردند و مجاهدین دوباره تخریب می‌کرد. پس از سال ۱۳۷۱ شمسی و قدرت گرفتن مجاهدین برای مدت‌زمانی برق به صورت کامل به شهر کابل می‌رسید ولی این وضعیت هم دیری نپایید و جنگ‌های درون‌گروهی باعث شد تا برق کابل به صورت کامل قطع شود. در زمان سلطه طالبان دیگر کسی پایه‌های برق را خراب نکرد. اما نبود ظرفیت و مدیریت باعث شد که تولید برق در سه بند نغلو، سروبی و ماهیپر در شرق کابل به شدت کاهش پیدا کند.

با سقوط طالبان و شکل‌گیری یک دولت دموکراتیک در افغانستان و به تبع آن سرازیر شدن میلیاردها دلار پول برای بازسازی افغانستان، تقویت زیرساخت‌ها و ایجاد تسهیلات زندگی، جزو اولویت‌های دولت افغانستان شد. اما در حوزه انرژی کار زیربنایی کمتری صورت گرفت. دولت به‌جای ساختن بندهای برق اقدام به خرید برق از کشورهای همسایه کرد.

در بدترین سناریو، دولت تعدادی ژنراتورهای نفتی از کشور ایران خریداری کرد بدون آنکه محاسبه کند توانایی تامین نفت مورد نیاز این ژنراتورها را دارد با نه. این ژنراتورها کهنه و استفاده شده نیز بودند. با این حال کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران، به افغانستان برق فروختند و میلیون‌ها دلار صرف ساخت سیستم انتقال برق از مرزهای شمالی و غربی افغانستان به داخل شهرها شد.

کابل‌های برق و پایه‌های آن در چند سال گذشته هدف بسیار ساده برای مخالفان افغانستان برای فشار آوردن بر افکار عمومی بود. تا سه سال گذشته بیشترین عامل تخریب پایه‌های برق طالبان بودند. اما از سه سال به این سو سهم طالبان در تخریب پایه‌های برق کمتر شده و گروه‌های دیگر جای طالبان را گرفته‌اند.

چه سیاستی پشت تخریب پایه‌های برق پنهان است؟

عجیب‌ترین مساله این است که در یک سال گذشته بیشتر پایه‌های برق در مناطقی تخریب می‌شوند که هم امن هستند و هم زیر نفوذ مستقیم طالبان نیستند. مناطق شمالی که از پشت دروازه‌های کابل آغاز و تا استان بغلان امتداد دارد، بیشترین سهم را در تخریب پایه‌های برق داشته است. این مناطق از امن‌ترین مناطق افغانستان به حساب می‌آیند.

گفته می‌شود که باج‌خواهی از شرکت برق افغانستان دلیل تخریب اصلی پایه‌های برق است. جریان‌ها و افراد مشخص با منهدم کردن پایه‌های برق می‌خواهند تا از شرکت برق افغانستان باج بگیرند. البته این مساله اتفاق افتاده و شرکت برق نیز مجبور شده تا برای حفظ پایه‌های برق در بعضی مناطق باج دهد.

عده‌ای دیگر معتقدند که دست مافیای نفت و ژنراتور در تخریب پایه‌ها در کار است. گزارش‌های زیادی وجود دارد که مافیای نفت برای بالا بردن مصرف نفت در کابل و شهرهای اطراف آن اقدام به تخریب پایه ‌ای برق می‌کنند. طالبان این اواخر رسما تخریب پایه‌های برق را رد کرده‌اند و گفته‌اند که این کار هیچ کمکی به جنگ آنان علیه دولت نمی‌کند. در واقع همین حالا نیز بخشی از پایه‌های برق از مناطقی گذشته است که طالبان کاملا بر آن نفوذ دارند ولی هیچ گزارشی در رابطه با تخریب این پایه‌ها منتشر نشده است.

منهدم کردن پایه‌های برق افزون بر آنکه سبب تاریک شدن شهرها می‌شود، در حال حاضر تاثیر بسیار سویی بر وضعیت بیماران مبتلا به کرونا دارد. اغلب این بیماران در خانه‌هایشان به دستگاه اکسیژن وصل‌اند و قطعی برق سبب نرسیدن اکسیژن به بیماران می‌شود و در نتیجه می‌میرند.

به نظر می‌رسد پشت تخریب پایه‌های برق اهداف سیاسی و اقتصادی نهفته باشد. عده‌ای از این کار استفاده سیاسی می‌کنند و دولت را با چالش روبه‌رو می‌کنند و عده‌ای دیگر هم این میان پولی به جیب می‌زنند.