کشتی آزاد فقط یکی از ۱۷ رشته ورزشی کاروان ایران در المپیک توکیو نبود، بلکه طبق سنت ورزش در ایران چشم و چراغ این کاروان بود. اما مدال نقره یزدانی و برنز زارع، تمام افتخاری است که تیم ۶ نفره کشتی آزاد ایران در توکیو به دست آورد و این شباهتی به ادعای ورزش ایران در کشتی آزاد ندارد.

کشتی آزاد پرافتخارترین رشته ورزشی در تاریخ ورزش ایران است. ۷ طلا، ۱۴ نقره، ۱۷ برنز و در مجموع ۳۸ مدال المپیک، از کشتی آزاد ورزشی افسانه‌ای در ایران ساخته است که چهره قهرمانانش را ماندگار جلوه می‌دهد. اما کشتی آزاد در المپیک توکیو نه تنها از کشتی فرنگی عقب افتاد، بلکه در ۴ وزن هیچ بختی برای موفقیت نداشت.

جز امیرحسین زارع، پدیده ۲۰ ساله کشتی ایران، تمام دلبستگی و امید تیم کشتی آزاد حسن یزدانی بود، اما او سخت‌ترین کار ممکن را در توکیو داشت. قابل تصور بود که او به فینال می‌رسد، اما در وزن ۸۶ کیلو، دیوید تیلور که پیش‌تر ۲ بار یزدانی را شکست داده بود، برای پیروزی سوم و این‌بار در المپیک، فقط به تصمیمات اشتباه کادر فنی تیم ملی ایران نیاز داشت که از آن بی‌بهره نبود.

اگرچه کشتی آزاد در ایران ورزشی سنتی است و مهارت‌هایش یادگار نسل‌های پی‌در‌پی و طلایی در این ورزش است، اما مثل هر ورزش دیگری، هر روز به تجربه‌های تازه و به آخرین دستاوردهای علمی در بدن‌سازی، تغذیه، و روانشناسی تخصصی نیاز دارد. کشتی ایران با این تصور که صاحب کشتی است، خود را اغلب از این دستاوردها بی‌نیاز می‌داند، اما هر بار با عواقب این خودزنی مواجه می‌شود. نمونه این مدعا همین بس که حسن یزدانی (۲۶ ساله)، ستاره کشتی ایران، شادابی و سرزندگی کافی برای پیروزی در فینال نداشت و برای حریفش، دیوید تیلور (۳۰ ساله)، شاید قابل پیش‌بینی بود که هر چه از زمان رقابت آن دو بگذرد، بخت بیشتری برای امتیاز گرفتن خواهد داشت. این نکته می‌تواند به شیوه بدن‌سازی حسن یزدانی در اردوهای بلندمدت تیم ملی مربوط باشد.

تیم ملی کشتی ایران سال‌هاست که خود را به روش «گلخانه‌ای» برای رقابت‌هایی چون المپیک آماده می‌کند. کشتی به جای آن که جریانی قدرتمند و پرستاره باشد، می‌خواهد از چند ورزشکار در اردوهای بلندمدت، مدال‌آور بسازد.

فارغ از رنگ مدال‌های کشتی آزاد ایران، به عملکرد آن در المپیک انتقاد وارد است، زیرا کیفیت کشتی‌گیرهای آزادکار ایرانی در توکیو حتی بهترین سطح آمادگی خودشان نبود، و مهم‌تر آن که تصمیمات مربیان در جریان کشتی‌هایی که از حریف عقب می‌افتادند، منجر به تغییر روند کشتی و تغییر نتیجه نمی‌شد، اما کشتی‌گیرهای ایرانی وقتی در امتیاز جلوتر بودند، پیروزی را با شکست تعویض می‌کردند.

ایران در کشتی آزاد با ۶ سهمیه در المپیک توکیو شرکت کرد. در ۵۷ کیلوگرم با رضا اطری، در ۶۵ کیلوگرم با مرتضی قیاسی، در ۷۴ کیلوگرم با مصطفی حسین‌خانی، در ۸۶ کیلوگرم با حسن یزدانی، در ۹۷ کیلوگرم با محمدحسین محمدیان و در ۱۲۵ کیلوگرم با امیرحسین زارع.

رضا اطری در وزن ۵۷ کیلوگرم، در کشتی اول با نتیجه ۳-۲ سلیمان آتلی از ترکیه را شکست داد. او سپس با نتیجه ۵-یک مقابل بخبایار اردنبات از مغولستان پیروز شد و به نیمه‌نهایی رسید. اطری مقابل زائور اوگویف از روسیه با نتیجه ۸-۳ باخت و به دیدار رده‌بندی رفت، و در آن دیدار مقابل توماس گیلمان از آمریکا، ۹-۱ شکست خورد.

مرتضی قیاسی در وزن ۶۵ کیلوگرم، در دور نخست مقابل هیثم دخلاوی از تونس ۵-یک پیروز شد. او سپس مقابل باجرانگ از هند با نتیجه ۲-یک و با ضربه فنی باخت. شکست حریف هندی در نیمه‌نهایی، منجر به حذف قیاسی شد.

مصطفی حسین‌خانی در وزن ۷۴ کیلوگرم، در دور نخست با نتیجه ۴-صفر مقابل کایل داک از آمریکا باخت و با توجه به شکست کشتی‌گیر آمریکایی در دور بعد، حسین‌خانی بخت خود را برای بازگشت به جدول کشتی‌ها از دست داد.

حسن یزدانی در وزن ۸۶ کیلوگرم، در دور نخست مقابل جاورایل شاپیف از ازبکستان ۱۱-۲ پیروز شد، و در دور دوم مقابل استفان ریچموت از سوئیس با پیروزی ۱۲-یک به نیمه‌نهایی رفت. او مقابل آرتور نایفون‌اف از روسیه نیز ۷-یک پیروز شد تا مطابق انتظار در فینال حاضر باشد. یزدانی در فینال ۴-۳ مقابل دیوید تیلور از آمریکا شکست خورد و به مدال نقره رسید.

محمدحسین محمدیان در وزن ۹۷ کیلوگرم، در دور نخست مقابل الیزبار اودیکادزه از گرجستان ۶-۳ باخت. شکست کشتی‌گیر گرجستانی در دور بعد، منجر به حذف محمدیان از جدول کشتی‌ها شد.

امیرحسین زارع در وزن ۱۲۵ کیلوگرم، در کشتی اول با نتیجه ۷-صفر مقابل الکساندر خوتسیانویسکی از اوکراین پیروز شد. زارع در دور بعد مقابل اگزون شالا از کوزوو ۱۳-۲ پیروز شد و به مرحله نیمه نهایی رسید. او سپس مقابل گنو پتریاشویلی از گرجستان با نتیجه ۶-۳ باخت تا برای دیدار رده‌بندی آماده شود. زارع در رده‌بندی مقابل ژی وی دنگ از چین ۵-صفر پیروز شد تا مدال برنز را به دست بیاورد.

غلامرضا محمدی، سرمربی تیم ملی کشتی آزاد ایران، در پایان کارش در المپیک گفت: «پیش‌بینی می‌کردیم که در ۳ وزن شانس کسب مدال خواهیم داشت که آن هم در اوزان بالا همانند ۸۶ و ۹۷ کیلوگرم و سنگین وزن بود که شانس بیشتری داریم. البته اتفاقاتی افتاد، از قبیل این‌که محمدحسین محمدیان دور از انتظار ظاهر شد. اگر او از سد حریف گرجستانی می‌گذشت، قطعاً می‌توانست یکی از شانس‌های مدال ما باشد و پیش‌بینی ما تا حد زیادی به واقعیت می‌پیوست.»

غلامرصا محمدی می‌کوشد تا عملکرد تیمش را مطابق انتظارات نشان دهد. اما برای کشتی آزاد، یک نقره و یک برنز امیدوارکننده نیست.