چهل سال پیش در چنین روزی، در ۲۶ مرداد ۱۳۶۰ برابر با ۱۷ اوت ۱۹۸۱، نیروی هوایی ارتش ایران موفق شد یک فروند هواپیمای جنگنده اف-۴ئی فانتوم ۲ خود را طی یک عملیاتی به نام «نجات کشور نرگس»، مخفیانه از سوریه به ایران منتقل کند. پیش‌تر، آن هواپیما در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ برابر با ۴ آوریل ۱۹۸۱، در یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌های هوایی جهان شرکت کرده بود که در جریان آن هشت فروند جنگنده بمب‌افکن همه‌منظوره اف-4ئی فانتوم ۲ (F-4E Phantom II) سه پایگاه هوایی اچ-۳ اصلی (الولید)، اچ-۳ شمال غرب (المسیره) و اچ-۳ جنوب غرب (الطبعات) را بمباران کردند و در جریان آن حمله، ده‌ها فروند هلیکوپتر و هواپیما، شامل دو فروند بمب‌افکن توپولف ۱۶کِی اُس آر-۲-۱۱ (Tu-16KSR-2-11) و یک فروند توپولف۲۲ بی (Tu-22B) منهدم شدند.
در جریان عملیات، این جنگنده فانتوم ۲ با شماره ۶۵۹۶-۳ به خلبانی سرگرد محمود خضرایی و ستوان یکم اصغر باقری در کابین عقب، به علت برخورد ترکش یکی از بمب‌هایی که در ارتفاع پایین رها کرده بود، دچار نقص فنی و از دست رفتن موتور چپ خود شد. از آنجا که این موتور سامانه اصلی هیدرولیک هواپیما را به راه می‌انداخت، آن جنگنده سیستم اصلی هیدرولیک خود را از دست داد و با استفاده از سیستم کمکی به پرواز ادامه داد. از آنجا که که هدایت هواپیما دشوار شده بود، امکان سوختگیری از یکی از دو فروند هواپیمای سوخترسان بوئینگ ۷۴۷-۱۳۱اِف نیروی هوایی ارتش نیز برای پشتیبانی این عملیات به سوریه اعزام شده بودند، وجود نداشت.
با هدایت یکی از دو فروند هواپیمای سوخترسان به خلبانی کامران امیر اعتمادی، اف-۴ئی آسیب‌دیده در پایگاه هوایی پالمیرا متعلق به نیروی هوایی سوریه فرود اضطراری کرد. یک هفته پس از آن، نیروی هوایی تیمی از متخصصان را برای تعمیر آن به سوریه اعزام کرد و آنان توانستند هواپیما را در مرداد ماه آن سال عملیاتی کنند، اما مقامات سوری با توقیف مخازن سوخت اضافی هواپیما، اجازه انتقال آن را به ایران ندادند. سرانجام پس از هفته‌ها تلاش و رایزنی، نیروی هوایی ارتش ایران موفق شد موافقت مقامات سوری را برای انتقال هواپیما به ایران کسب کند. اگرچه مقامات سوری سرانجام اجازه خروج هواپیما از کشورشان را صادر کردند، اما هیچ سوختی در اختیار خدمه آن قرار ندادند تا عملا انتقالش به ایران ممکن نشود. با این حال، نیروی هوایی ارتش طی یک عملیات ویژه به نام «نجات کشور نرگس»، آن هواپیما را از سوریه به ایران منتقل کرد.
تعمیر و آماده سازی فانتوم ۲ آسیب‌دیده برای بازگرداندن به ایران
چنان که بالاتر اشاره شد، پس از انجام عملیاتی جنگی در آسمان عراق، یکی از هشت فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی که در عملیات با شماره سریال ۶۵۹۶-۳ به خلبانی سرگرد محمود خضرایی و ستوان یکم اصغری باقری، به علت آسیب دیدن موتور و سامانه هیدرولیک اصلی، نتوانست از هواپیمای سوخترسان سوخت بگیرد. لذا با هماهنگی و هدایت سرهنگ فریدون ایزدستا، در یکی از هواپیماهای سوخترسان، به سمت پایگاه هوایی پالمیرا هدایت شد و در آنجا فرود اضطراری کرد. پس از فرود، به علت کوتاه بودن باند آن پایگاه هواپیما از باند خارج شد و لاستیک‌هایی آن ترکید. خلبانان آن هواپیما با رایزنی‌های وابسته نظامی ایران و نیز فریدون ایزدستا، با هلیکوپتر به دمشق منتقل شدند و سپس با بوئینگ ۷۴۷-۱۳۱اف سوخترسان به تهران بازگشتند.
یک هفته پس از آن، یک تیم تعمیراتی با لوازم یدکی و تجهیزات لازم برای تعمیر فانتوم ۲ آسیب‌دیده به سوریه اعزام شدند. برای نقل و انتقال این تیم تعمیراتی و نیز خلبانانی که آن هواپیما را به ایران منتقل کردند، از یک فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰ از پایگاه یکم مستقل ترابری تهران استفاده شد. در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۶۰ برای جایگزین کردن موتور آسیب‌دیده هواپیما، یک موتور سالم با دو عدد جک از فرودگاه مهرآباد با دو فروند سی-۱۳۰ دیگر به پالمیرا ارسال شدند. تعمیرات بخش‌های مختلف آن هواپیما چهار ماه زمان برد.
با پایان کار تعمیرات، باید یک پرواز پیش از بازگرداندن هواپیما به ایران انجام می‌شد تا از سلامتی هواپیما اطمینان حاصل شود. پرواز آزمایشی، به خلبانی سروان محمود اسکندری و ستوان یکم محمد جوانمردی که خود در فروردین ۱۳۶۰ از شرکت‌کنندگان عملیات حمله به اچ-۳ بودند، صورت پذیرفت. مقامات سوری و به‌خصوص فرماندهان ارتش آن کشور، مخالف بازگشت آن هواپیما به ایران بودند و به همین دلیل، ضمن توقیف مخازن سوخت اضافی هواپیما، از تحویل سوخت برای انجام پرواز آزمایشی آن هم خودداری کردند. لذا یک فروند هواپیمای سوخترسان بوئینگ ۷۰۷-۳جِی۹سی نیروی هوایی ارتش ایران به خلبانی سروان فریبرز ببرزاده و سروان علی اصغر مطلق، به دمشق اعزام شدند. خلبانان این هواپیما به همراه سفیر ایران، موفق شدند اجازه انجام پرواز آزمایشی و دریافت سوخت برای آن را کسب کنند.
از آنجا که نیروی هوایی اسرائیل ده‌ها فروند اف-۴ئی فانتوم ۲ مشابه در اختیار داشت که ستون فقرات نیروی تهاجمی‌اش بودند، مقامات سوری درخواست کردند تا در جریان آزمایش پروازی هواپیمای فانتوم ۲ شماره ۶۵۹۶-۳، یک خلبان جنگنده سوریه‌ای هم در کابین عقب حضور داشته باشد که با مخالفت سروان اسکندری با آن درخواست، در نهایت پرواز آزمایشی به دست وی و جوانمردی انجام شد و با انجام نمایش هوایی و مانورهای سخت برفراز محلی که فرماندهان ارتش نیروی هوایی سوریه حضور داشتند، به پایان رسید.
عملیات «نجات کشور نرگس»: پرواز ۶۵۹۶-۳ به ایران
چند روز بعد، در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۶۰، مقامات سوری پذیرفتند که اجازه دهند هواپیمای ۶۵۹۶-۳ به ایران بازگردانده شود. اما اجازه دریافت سوخت به آن ندادند تا عملا انتقالش از پایگاه هوایی پالمیرا به ایران ممکن نباشد. به همین دلیل، فرماندهان نیروی هوایی ایران برنامه‌ریزی کردند تا خلبانان اسکندری و جوانمردی، با استفاده از سوخت محدود باقیمانده در باک‌های داخلی هواپیما، سریعا پس از برخاست، از بوئینگ ۷۰۷-۳جِی۹سی نیروی هوایی که از فرودگاه دمشق به پرواز در آمده بود، سوخت بگیرند. از آنجا که باید ماموریت در خفای کامل انجام می‌شد، هماهنگ شد که سر ساعت مقرر، فانتوم مورد نظر برای برخاستن و پرواز به سمت ایران، در ابتدای باند پایگاه هوایی حاضر باشد و پس از مشاهده هواپیمای سوخترسان برفراز پایگاه، به پرواز درآید.
پس از برخاستن از پالمیرا، اف-۴ئی فانتوم ۲ مورد نظر در ارتفاع تنها ۲۰۰ پایی برابر با ۶۰ متر از سطح زمین و در موازات مرز عراق و سوریه به سمت ترکیه، سوخت مورد نیازش را از بوئینگ ۷۰۷-۳جِی۹سی دریافت کرد و سپس از منطقه شمال غربی عراق وارد آسمان آن کشور شد. اما تنها دقایقی پس از ورود به حریم هوایی عراق، مورد حمله جنگنده رهگیرهای عراقی قرار گرفت و به علت برخورد یک موشک، لبه یکی از بالهای آن و نیز یکی از سطوح کنترلی‌اش جدا شد و چند ترکش هم به بدنه‌اش اصابت کرد. در پی آن حادثه، خلبانان مجبور به بازگشت به پایگاه هوایی پالمیرا شدند.
تیم فنی نیروی هوایی ارتش که هنوز در آن پایگاه حضور داشتند، تنها در دو روز موفق به تعمیر آن شدند و پس از یک پرواز آزمایشی دیگر در روز ۲۶ مرداد، سرانجام امکان بازگشتنش را به ایران در تاریخ ۲۷ مرداد فراهم کردند. لازم به ذکر است که در روزهای ۲۴ و ۲۷ مرداد ۱۳۶۰، یک افسر اطلاعاتی نیروی هوایی سوریه در هواپیمای بوئینگ ۷۰۷-۳جِی۹ سی سوخترسان حضور داشت تا اطمینان حاصل کند که آن هواپیما غیر از فانتوم ۲ مورد نظر، به جنگنده دیگری در حریم هوایی سوریه سوخت نرساند.
سرنوشت محمود اسکندری، یکی از قهرمانان نیروی هوایی ارتش در جنگ
چنانچه بالاتر اشاره شد، عملیات هوایی انتقال جنگنده اف-۴ئی آسیب دیده، «نجات کشور نرگس» نام داشت. مهارت بالای پروازی خلبانان شرکت‌کننده در آن، محمود اسکندری و محمد جوانمردی، سبب شد تا آن هواپیمای با ارزش برای نیروی هوایی ارتش ایران حفظ شود و تا زمانی که در سال ۱۳۶۴ سرنگون شد، چندین سال در ماموریت‌های مختلف شرکت کند. پس از شرکت در آن عملیات، سروان محمود اسکندری درجه سرگردی خود را دریافت کرد.
تنها یک سال پس از آن واقعه، سرگرد محمود اسکندری (کابین جلو) به همراه ستوان یکم اکبر زمانی در کابین عقب، با استفاده از یک فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم ۲، تنها پل ارتباطی احداث شده از سوی لشکر ۱۱ نیروی زمینی عراق بر روی اروندرود را که خرمشهر را به خاک عراق متصل می‌کرد، با استفاده از موشک‌های هوا به سطح ماوریک (Maverick) منهدم کردند. انهدام آن پل نقشی مهم در شکست نیروی زمینی عراق و آزادسازی خرمشهر ایفا کرد. در نتیجه اقدام محمود اسکندری و اکبر زمانی، ده‌ها هزار سرباز و افسر عراقی در خرمشهر محاصره شدند و به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند.
از آنجا که محمود اسکندری، همچون شماری دیگر از خلبانان مطرح و تاریخ‌ساز نیروی هوایی ارتش، محبوبیت زیادی در میان سایر خلبانان و افسران نیروی هوایی ارتش داشت، به دستور علی خامنه‌ای، در جریان پرونده‌سازی‌های وزارت اطلاعات برای قهرمانان ارتشی جنگ در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، به اتهام جاسوسی برای آمریکا بازداشت، و به اعدام محکوم شد. اما او پس از یک سال از زندان آزاد شد و در نهایت از نیروی هوایی ارتش اخراج شد. سرانجام، در سال ۱۳۸۰، همچون شماری دیگر از خلبانان قهرمان، مانند جلیل زندی، در حالی که در حال پیاده روی در خیابان بود، در اثر یک تصادف مشکوک رانندگی کشته شد.
