افغانستان هیچ‌گاه کشوری نبود که مردم در آن احساس امنیت غذایی داشته باشند و بیشتر مردم افغانستان با عبارت «روز مبادا» آشنایند. در اصطلاح مردم این کشور، روز مبادا روزی است که بحران قحطی بر کشور حکمفرما و انبارهای مواد غذایی در افغانستان خالی شود؛ در این حالت است که مردم باید از داشته‌های خود استفاده کنند اما در سال ۱۴۰۰، نابسامانی‌ها و اوضاع مبهم افغانستان حتی به مردم مجال نداد به روز مبادا فکر کنند و روزی که جیب‌ها خالی، شغل‌ها ازدست‌رفته و مردم بازنشسته، سفره‌ها بی‌نان و کالاها بی‌خریدار باشند بی‌خبر از راه رسید.

در ۴۰ سال گذشته مردم افغانستان هر چند وقت یک بار با این بحران روبه‌رو شده‌اند؛ یکی از آن دوران، روزهای سقوط دولت دکتر نجیب‌الله و آغاز حکومت مجاهدین بود که هنوز هم آثار فقر و قحطی آن زمان برای مردم افغانستان به‌ويژه برای شهرنشینان کابلی آن دوره، محسوس است. اما این بار این فقر و قحطی عمیق‌تر و طولانی‌‌تر از دهه ۹۰ است.

با روی کار آمدن طالبان، تمامی ادارات دولتی وغیردولتی فلج شده‌اند و هنوز دولتی سر کار نیامده است. بسیاری از مردم شغلشان را از دست داده‌اند، جیب‌ها و سفره‌‌هایشان بیشتر از هر وقت دیگر خالی است و بسیاری از زنان نان‌آور خانوار حالا ناچارند به دست دیگران چشم بدوزند.

براساس آخرین گزارش اداره مهاجرت سازمان ملل متحد، آمار آوارگان داخلی در افغانستان۵۵۰ هزار نفر برآورد می‌شود. این‌ها افرادی‌اند که به دلیل جنگ دولت پیشین با طالبان از ابتدای سال ۲۰۲۱ آواره شده‌اند و ۸۰ درصد این افراد را کودکان و زنان تشکیل می‌دهند. این افراد در شرایط بسیار نامساعدی به سر می‌برند اما فقط آوارگان داخلی نیستند که در فقر دست‌وپا می‌زنند، اوضاع نیمی از جمعیت افغانستان تفاوت چندانی با آوارگان داخلی ندارد.

آمار سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که، ۱۸ میلیون نفر، معادل بیش از نیمی از جمعیت افغانستان، به کمک فوری نیاز دارند. این در حالی است که خشکسالی در افغانستان به‌شدت ادامه دارد و زمستان سرد نیز در راه است.

احتمال وقوع فاجعه‌ای انسانی در افغانستان حتی پشت کشورهای جهان را هم لرزانده است. گزارش‌های متعددی که از نگرانی جامعه جهانی برای تداوم کمک‌های فوری بشردوستانه  به افغانستان زیر سلطه طالبان منتشر شده است، نشان می‌دهد که چگونه این روزها کمک‌‌رسانی فوری به مردم افغانستان در صدر موضوع جلسات آنان جای گرفته است.

رامز الاکبروف، معاون نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای افغانستان و هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد، روز چهارشنبه از کابل، در سخنرانی ویدیویی برای اعضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هشدار داد که افغانستان با بحران قحطی روبه‌رو است و تا چند هفته دیگر ذخایر غذایی این کشور تمام می‌شود. او از کشورهای جهان خواست به میلیون‌ها نفر در افغانستان کمک فوری کنند.

آقای رامز گفت: «بی‌نهایت مهم است که ما همین حالا با اقدام‌های لازم برای تامین مواد ضروری که افغانستان به آن نیاز دارد، از بروز یک فاجعه انسانی در این کشور جلوگیری کنیم. این اقدام‌ها حمایت غذایی، سلامتی، خدمات محافظتی و اقلام غیرغذایی برای آن‌هایی که که به کمک شدید نیاز دارند را شامل می‌شود.»

برنامه غذایی جهان برآورد کرده که برای کمک فوری به افغانستان به ۱.۳ میلیارد دلار نیاز است و تاکنون توانسته است ۲۹ درصد این مبلغ را آماده کند اما معلوم نیست این کمک‌ها چه زمان و چگونه به مردم خواهد رسید.

تضمین امنیت کارمندان نهادهای امدادرسانی در نظام طالبانی چالش بزرگی برای کمک‌رسانی فوری است. افزایش آمار نیازمندان و نیاز به کمک‌رسانی فوری مردم را بیش از پیش نگران کرده است.

احمد (نام مستعار) که پدر سه کودک است و از مادر بیمارش هم مواظبت می‌کند، درباره وضعیت بد اقتصادی به ایندیپندنت فارسی گفت: «من از چند ماه پیش به این سو، حقوق نگرفته‌ام. پیش از آمدن طالبان، مشکل اقتصادی داشتم اما با آمدن طالبان، این مشکل چند برابر شده است و فکر نمی‌کنم به‌زودی حل شود. تمام ذخیره خوراکی ما تمام شده است و حالا برای تهیه غذا، دیگر پول هم ندارم و کسی هم قرض نمی‌دهد. میان آسمان و زمین معلق مانده‌ام. نمی‌دانم چه کنم. بزرگ‌ترین ترسم این است که به کودکانم بگویم امشب نان نیست و گرسنه بخوابید. دارم لحظه به لحظه به گفتن این جمله نزدیک می‌شوم.»

از سه هفته گذشته به این سو که طالبان به قدرت رسیده‌اند، بسیاری از ادارات دولتی و غیردولتی کار نمی‌کنند و هیچ‌یک از شهروند افغان دستمزد نگرفته‌اند. بسیاری‌ هم شغل خود را از دست داده‌اند و آن‌هایی هم که شغل دارند حقوق ندارند. دولتی هم هنوز شکل نگرفته است که مردم به آن امید ببندند.

تنها راه‌حلی که طالبان برای کاهش فقر ارائه کرده این است که بانک‌ها را باز کردند و شرط گذاشتند هر نفر فقط ۲۰۰ دلار در هفته از حسابش برداشت کند اما ساکنان کابل از کندی خدمات بانکی شکایت دارند و می‌گویند برای ۲۰۰ دلار، از صبح تا شام در صف ایستاده‌اند و گاهی بدون اینکه پولی دریافت کنند، بانک بسته می‌شود.

سرور(نام مستعار)، یکی دیگر از ساکنان کابل، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: « چند روزی است که با فقر شدید دست‌و‌پنجه نرم می‌کنم. از سه وعده غذا حالا فقط یک وعده، آن هم در حد بخورونمیر داریم. من نان‌آور خانواده‌ای پنج نفره‌ام. از صبح تا شام هر کاری می‌کنم تا اقلا ۲۰۰ افغانی ( معادل دو دلار) دربیاورم تا چیزی برای خوردن به خانه ببرم. بیشتر روزها حتی همین ۲۰۰  افغانی را هم ندارم.»

با روی کار آمدن طالبان، آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل، از بسته بودن راه‌ها در افغانستان ابراز نگرانی کرد و از طالبان خواست راه‌ها را برای ارائه کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل متحد و نهادهای خیریه باز نگه دارد؛ اما راه‌های اصلی هنوز باز نشده‌اند.

طالبان در حالی افغانستان را در کنترل گرفت که پیش‌تر سازمان ملل متحد وقوع بحران غذایی در افغانستان را پیش‌بینی کرده بود. ‌مردم افغانستان پیش از طالبان هم روزگار چندان خوشی نداشتند. در شروع سال که هنوز حکومت اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، در قدرت بود، بیش از نیمی از جمعیت افغانستان زیر فقر بودند و از بی‌کاری و نگرفتن دستمزد شکایت داشتند؛ فقر در حدی بود که به گزارش تلویزیون خصوصی طلوع، در ابتدای سال جاری، چندین نفر در هرات کلیه خود را فروختند. این در حالی بود که کشورها برای کمک‌رسانی آماده بودند و کابل هم برای ورود آنان امن بود، اما داستان امروز خیلی بدتر از گذشته است.

از یک سو، کشورها برای ادامه کمک‌ به افغانستان شرط می‌گذارند و از سوی دیگر، تضمینی نیست طالبان با شرایط جامعه جهانی موافقت کنند و در این میان، مردم‌اند که در هر حالتی قربانی می‌شوند، چه در نظام طالبانی چه در نظام جمهوری، چه در جنگ و چه در تحریم.