امین توکلی‌‎زاده، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، از استقرار سپاه، قرارگاه خاتم‌الانبیا و قرارگاه‌های جهادی در محله‌های شهر تهران خبر داد و گفت این نهادها قرار است در محله‌ها نقش «کفالت اجتماعی» را بر عهده بگیرند. پیش‌تر، مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، نیز گفته بود پروژه‌های شهرداری تهران به قرارگاه خاتم‌الانبیا سپرده می‌شود.

علیرضا زاکانی، شهردار تهران، در نخستین روزهای شروع به کار، از تشکیل چند قرارگاه در تهران خبر داد که یکی از آن‌ها «قرارگاه اجتماعی» خواهد بود. به گفته او، در قالب طرح قرارگاه اجتماعی، کودکان کار و معتادان متجاهر از سطح شهر تهران جمع‌آوری می‌شوند.

مجموع گفته‌ها و اقدام‌های مسئولان شهری نشان می‌دهد که دغدغه اصلی آنان پاک کردن چهره شهر از کودکان کار و معتادان متجاهر است و برای همین است که به نام حمایت اجتماعی، بارها برای کودکان کار و معتادان، از عبارت «جمع‌آوری» استفاده کرده‌اند. شهردار تهران نیز در همان روزهای نخست تصدی این سمت، معتادان و کودکان کار در سطح شهر تهران را «لکه ننگ» نامید و گفت: «هر چند مسئله معتادان متجاهر و کودکان کار مستقیما به شهرداری ارتباطی پیدا نمی‌کند، شهرداری باید سهم خود را بپذیرد و با همکاری ناجا و سایر نهادها، چهره شهر را تغییر دهد.»

زاکانی درباره جزئیات اقدام‌هایی که اجرا خواهند شد، توضیح بیشتری نداد اما امین توکلی‌زاده، معاون او، به این پرسش پاسخ داد و گفت سپاه پاسداران، قرارگاه‌های جهادی و قرارگاه خاتم در محله‌های فرخزاد، خلازیر، اسلام‌آباد، خاک سفید و شوش و هرندی مستقر خواهند شد. او مدعی شد این اقدام در راستای رسیدگی به «روح» و «جان» شهر انجام می‌شود.

به نام حمایت اجتماعی، به کام سپاه پاسداران

«قرارگاه اجتماعی» میراث محمدباقر قالیباف در شهرداری تهران است. قالیباف در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ با ادعای کاهش آسیب‌های اجتماعی در تهران، قرارگاه اجتماعی را با همکاری نهادهای دیگر از جمله نیروی انتظامی، تشکیل داد. یکی از اقدام‌هایی که همان زمان نیز برایش تبلیغات وسیعی شد، پاک کردن محله‌های هرندی و شوش در منطقه ۱۲ تهران از معتادان متجاهر بود. در قالب این طرح‌ ضربتی، معتادان متجاهر این منطقه دستگیر و سپس بدون حمایت اجتماعی و بهبودی، به جامعه بازمی‌گشتند. فعالان حوزه ترک اعتیاد از این طرح بسیار انتقاد کردند اما شهرداری تهران با کمک نیروهای انتظامی به کار خود ادامه داد.

ساماندهی کودکان کار و خیابان هم که در ۱۵ سال گذشته بارها عملی شده، طرحی است که با مشارکت سازمان بهزیستی و شهرداری اجرا می‌شود و در قالب آن، کودکان کار و خیابان و کودکان زباله‌گرد دستگیر می‌شوند و پس از مدتی اقامت در مراکز اسکان موقت بهزیستی، به‌ شرط اینکه والدینشان تعهد دهند که دیگر در سطح شهر ظاهر نمی‌شوند، آزاد خواهند شد. فعالان حقوق کودک از این طرح هم همواره انتقاد و به آن اعتراض کرده‌اند، چرا که نتیجه‌اش آسیب به کودکان کار و خیابان و هدایت آنان به‌سوی کارگاه‌های زیرزمینی بوده است. در نهایت هم سازمان بهزیستی اعلام کرد طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان، جای خود را به طرح «حمایت اجتماعی» خواهد داد. بهزیستی درباره این طرح هیچ توضیحی نداد اما تامین بودجه آن تردیدها درباره اینکه بهزیستی به این موضوع وارد شده است را تقویت کرد.

خبری که امین توکلی‌زاده درباره استقرار سپاه پاسداران در محله‌های تهران اعلام کرده است، از این جهت اهمیت دارد که نشان می‌دهد سپاه پاسداران با همکاری شهرداری و نهادهای متولی امور اجتماعی مثل بهزیستی، برای در دست گرفتن نبض اجتماعی شهر خیز برداشته است. اگرچه معاون شهردار مدعی شد سپاه پاسدارن، بسیج، ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد علوی بر اساس وظایف خود پای کار آمده‌اند، تجربه نشان داده است که نهادهای زیرمجموعه رهبر جمهوری اسلامی ایران در مواردی دخالت می‌کنند که با اهداف موردنظر علی خامنه‌ای همخوانی داشته باشد.

به گفته توکلی‌زاده، قرارگاه خاتم قرار است در قالب طرح جدید، موضوع «کفالت اجتماعی» را دنبال ‌کند. او در پاسخ به این پرسش که قرار است سپاه پاسداران دقیقا چه اقدامی در محلات انجام دهد، توضیحی کلی ارائه داد: «اقدام خوبی در یک سال گذشته آغاز شده است، تحت عنوان کمک‌های مومنانه؛ این مسئله در همه موضوع‌های حیاتی به داد کشور رسید.»

ورود سپاه پاسداران به مسائل اجتماعی و استقرار آن در محله‌ها شرایطی را برای این نهاد ایجاد می‌کند تا کنترل محله‌ها را در اختیار بگیرد. پس از اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸، علی خامنه‌ای از بسیج خواسته بود برای مقابله با «تهدیدها» منسجم شوند و در همه‌ محله‌ها در سراسر ایران، حضوری گسترده و سازمان‌یافته داشته باشند.

مسئله دیگر که نگرانی فعالان حقوق کودک را در پی داشته، تربیت و به‌کارگیری کودکان کار و قشرهای آسیب‌پذیر به نام حمایت اجتماعی اما در واقع در راستای اهداف جمهوری اسلامی ایران است. این گروه‌ها به‌دلیل فشارهای ناشی از فقر آسیب‌پذیرترند و برخی از آنان ممکن است هر کمک و حمایتی را بدون اینکه از اهداف آن اطلاعی داشته باشند، پذیرا شوند.

پیش‌تر، غلامرضا سلیمانی، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، گفته بود هدف این سازمان تربیت هشت میلیون بسیجی در راستای اهداف حکومت اسلامی است. گفته‌های او نیز اثبات می‌کند که سپاه پاسداران و بسیج برای بهر‌ه‌برداری از نوجوانان ایرانی در راستای اهداف خود، برنامه‌ریزی‌ کرده‌اند.

فعالان مدنی همواره تاکید کرده‌اند که ورود نیروهای نظامی به حوزه‌ آسیب‌های اجتماعی نه‌ تنها کاهش آسیب‌ها را به همراه ندارد که بر حجم آن‌ها نیز می‌افزاید. آنان بر این باورند که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی باید عوامل ایجادکننده و به‌خصوص فقر از بین برود. در همین زمینه، پیام روشنفکر، جامعه‌شناس، نیز به روزنامه پیام ما گفت: «من شخصا به ورود نیروهای نظامی به مسائل اجتماعی نگاه مثبتی ندارم. من تصور می‌کنم که تداخل حوزه‌ای لزوما کار مثبتی نیست.» این جامعه‌شناس مسائل و ناپایداری‌های اجتماعی را نتیجه نابرابری‌های اجتماعی در ایران می‌داند و معتقد است که در وهله اول، باید عوامل ناپایداری برطرف شوند.