در حالی‌ که قرار است مذاکرات وین با هدف دستیابی به توافق نهایی درباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در هفته آینده از سرگرفته شود، همه نشانه‌ها حاکی از آن است که خاورمیانه با مذاکرات اتلاف وقت روبه‌رو است که هیچ از یک طرف‌های مذاکره‌کننده برای پیشبرد آن جدی نیستند.

در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که چگونه طرف‌های مذاکره‌کننده جدیت ندارند، در حالی‌ که همه از سرگیری گفت‌وگوها را خواستارند؟ در پاسخ می‌توان گفت که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در واقع، به‌طور جدی دنبال احیای مذاکرات نیستند و به همین دلیل به ادامه گفت‌وگوها و رسیدن به توافق نهایی تمایلی ندارند؛ به‌ویژه اینکه دستیابی به توافق می‌تواند موقعیت تندروهای جمهوری اسلامی ایران در برابر افراد دیگری درون این را نظام که بر تشدید و سخت‌گیری بیشتر اصرار دارند، تضعیف کند.

جمهوری اسلامی ایران با مطرح کردن شروط دشوار و خواسته‌های غیرقابل‌اجرا، به لجاجت و ستیزه‌خویی‌ خود ادامه می‌دهد. به‌طور مثال از واشنگتن و قدرت‌های غربی می‌خواهد دارایی‌های بلوکه شده به دلیل تحریم‌ها را قبل از رسیدن به توافق آزاد کنند و از بحث درباره موشک‌های بالیستیک، پهپادها و شبه‌نظامیان تروریست آن در منطقه امتناع ورزند؛ در حالی‌ که خود علی‌رغم صحبت در مورد ادامه مذاکرات، به غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا که عملا نگران‌کننده است، ادامه می‌دهد.

البته تهران همه این اقدام‌ها را برای بهره‌جویی از وقت انجام می‌دهد تا در صورت دست نیافتن به توافق، روند غنی‌سازی اورانیوم را به سطحی رسانده باشد که بتواند برنامه هسته‌ای خود را به‌عنوان یک عمل انجام شده، تحمیل و پیروزی خود را اعلام کند و سپس جهان ناگزیر است خود را برای تعامل با آن آماده کند.

التماس واشنگتن برای بازگشت جمهوری اسلامی ایران به مذاکرات و در پیش نگرفتن اقدام‌هایی جدی که در جمهوری اسلامی ایران این نگرانی را ایجاد کند که روی میز مذاکره علاوه بر هویج، چماق هم وجود دارد، نشان‌دهنده جدی نبودن غرب، به‌ویژه ایالات متحده، در گفت‌وگوهای بازگشت به برجام است. هرچند برخی از دموکرات‌ها از جمله دنیس راس، نماینده سابق آمریکا در امور خاورمیانه، معتقدند که تهدید به جنگ ممکن است راه را برای از سرگیری گفت‌وگوها هموار کند، واشنگتن تاکنون جمهوری اسلامی ایران را به استفاده از زور تهدید نکرده است. اظهارات گهگاه واشنگتن مبنی بر اینکه صبر آمریکا رو به پایان است، نه جدی است و نه آنچنان واقعیت دارد و به گفته آمریکایی‌ها، واشنگتن تاکنون هیچ پیام جدی به جمهوری اسلامی ایران نداده است.

بدین ترتیب ما با مذاکرات اتلاف وقتی روبه‌روییم که دو طرف اصلی آن نه تنها راهبردهای مختلفی دارند، بلکه اهداف آن‌ها از مذاکرات نیز محدود است. رژیم جمهوری اسلامی ایران به دنبال آن است تا از این گفت‌وگوها چیزی به دست آورد تا از آن به‌عنوان دستاورد و پیروزی در داخل کشور خود استفاده کند. علاوه بر آن، تهران در تلاش است تا در صورت دست نیافتن به توافق نشان دهد که هرگز مقابل آمریکا سر خم نمی‌کند و اگر توافقی حاصل شود هم باید به شکلی باشد که آمریکا را در موقعیت ناتوانی و درماندگی نشان دهد. شکی نیست که چنین برآمدی می‌تواند قدرت سپاه پاسداران را که هم‌اکنون تمام نهادهای سیاسی و اقتصادی ایران را در کنترل دارد، بیش‌ازپیش افزایش دهد.

در طرف دیگر، دولت کنونی آمریکا از یک سو می‌کوشد از توافق بازگشت به برجام برای انتخابات آینده بهره‌برداری کند تا دموکرات‌ها رویای باراک اوباما را تحقق بخشند و از سوی دیگر، روند عقب‌نشینی از منطقه خاورمیانه را تکمیل کند تا برای مقابله با چین و روسیه فرصت فراهم شود. با این حال این دیدگاه ناقص است؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران متحد نزدیک چین و روسیه است.

در پیوند به موضع‌گیری کشورهای منطقه، همان‌گونه که در گذشته بارها تکرار شد، باید همه در انتظار تصمیم‌های اسرائیل باشیم زیرا این کشور طرف احتمالی مذاکرات هسته‌ای خواهد بود و توان آن را دارد تا وضعیت فعلی را دگرگون کند؛ به‌ویژه اینکه رهبری جدید اسرائیل طوری صحبت می‌کند که گویی بنیامین نتانیاهو بار دیگر به قدرت بازگشته است.

نفتالی بنت، نخست‌وزیر جدید اسرائیل، می‌گوید: «منطقی نیست که ما تنها به دنبال کردن افرادی که جمهوری اسلامی ایران آن‌ها را از طریق سپاه قدس می‌فرستد بسنده کنیم، بلکه باید سراغ آدرس اصلی برویم.»

او می‌افزاید: «امیدواریم جهان با جمهوری اسلامی ایران مدارا نکند، زیرا ما با شرایط بی‌نهایت دشوار و پیچیده‌ای روبه‌روییم و حتی ممکن است با برخی از کشورهای دوست نیز اختلاف‌نظر به وجود آید. به فرض اینکه برجام هم احیا شود، اسرائیل یک از طرف‌های آن نیست و در قبال آن هیچ تعهدی نخواهد داشت. ما اشتباهی را که در توافق هسته‌ای اول در سال ۲۰۱۵ مرتکب شده‌ایم، بار دیگر تکرار نخواهیم کرد.»

بنابراین ادامه مذاکرات وین برای خاورمیانه که واقعیت‌های آن را نمی‌توان نادیده گرفت، جز اتلاف وقت دستاورد دیگری در پی نخواهد داشت؛ هرچند واشنگتن درصدد برنامه‌ریزی و تهران در تلاش برای فریب‌کاری و بهره‌برداری از مذاکرات باشد.