طی ماه‌های اخیر بارها نام «سید حسین موسویان»، دیپلمات سابق جمهوری اسلامی و استاد فعلی دانشگاه پرینستون باعث بحث و جنجال در محافل سیاسی خارجی و داخلی شده است. موسویان به‌خصوص طی یک سال گذشته در قامت یکی از لابی‌کنندگان جمهوری اسلامی در آمریکا، بارها زوایای مختلف پرونده هسته‌ای را بررسی کرده و نظرهای مختلفی در خصوص چگونگی پایبندی به برجام منتشر کرده است.

درحالی‌که علی باقری کنی، رئیس تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی و نماینده دستگاه دیپلماسی دولت ابراهیم رئیسی در وین در حال مذاکره بود، ۲۹ دسامبر ۲۰۲۱ موسویان در مقاله‌ای در نشریه میدل ایست ادعا کرد، ایران به دنبال توافقی پایدار است که لغو همه تحریم‌های آمریکا آن را محقق می‌کند. در حالی که موسویان فعالانه پیگیر سیاست‌های حکومت ایران است، منتقدان جمهوری اسلامی اعتقاد دارند او یکی از لابی‌کنندگان برای تامین منافع هسته‌ای جمهوری اسلامی در آمریکا است. «گروه اتحاد علیه ایران هسته‌ای» نیز اخیرا در همین رابطه طی نامه‌ای به دانشگاه پرینستون، خواهان اخراج حسین موسویان شدند. این گروه شرکت موسویان در مراسم تشیع سردار سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس ایران و نقش او در مذاکرات برجام را یک رسوایی خواندند و تا ۲۸ بهمن‌ماه به دانشگاه پرینستون برای اخراج او مهلت دادند.

در پاسخ‌ نامه «گروه اتحاد علیه ایران هسته‌ای» ون هیپل، استاد دانشگاه پرینستون و دستیار امنیت ملی دفتر علم و فناوری کاخ سفید در دولت بیل کلینتون ضمن انتقاد تند به منتقدان موسویان، تاکید کرد که او از سال ۲۰۰۹ تاکنون به شکلی خستگی‌ناپذیر در راستای یافتن راه‌حلی صلح‌آمیز برای مسئله برجام و تقابل هسته‌ای ایران با آمریکا تلاش کرده است.

در همین حال سخنگوی قوه قضائیه جمهوری اسلامی، دوم اسفند ۱۴۰۰، از صدور حکم ۱۱ ماه حبس برای موسویان خبر داد. ذبیح‌الله خداییان دلیل صدور این حکم را مسئولیت سفیر سابق ایران در آلمان در سال ۱۳۸۰ با ‌عنوان مشاور در منطقه آزاد کیش اعلام کرد. معرفی فردی به نام «خدایار علم بیگی» به منطقه آزاد کیش و واگذاری ۲۰۰ هکتار زمین به او در عوض دو میلیارد یورو سرمایه‌گذاری و عمل نکردن علم بیگی به تعهدات موضوعی است که منجر به تشکیل پرونده برای موسویان شده است و او با اتهام تبانی در معاملات دولتی به همراه تعدادی دیگر از مدیران وقت منطقه آزاد کیش در آن محکوم شده‌اند.

این حکم در حالی اعلام‌ شد که منتقدان موسویان می‌گویند صدور آن بیشتر برای منحرف کردن افکار عمومی از نقش او در رایزنی برای منافع جمهوری اسلامی در آمریکا است. همچنین آنان متوقف شدن تلاش‌ها برای اخراج موسویان از دانشگاه پرینستون را دلیل دیگری برای صدور این حکم می‌دانند که می‌تواند او را در نظر افکار عمومی مبرا کند.

سوابق موسویان به‌خصوص در دوره‌ای که نخستین سفیر ایران در آلمان متحد بود، نشان می‌دهد این نخستین بار نیست که دیپلمات سابق جمهوری اسلامی در معرض اتهام گروه‌های مختلف قرار می‌گیرد و مخالفان، خواهان اخراج او از یک کشور خارجی بوده‌اند. در جریان ترور رستوران میکونوس و قتل فریدون فرخزاد موسویان در گفت‌وگویی با اشپیگل تاکید داشت جمهوری اسلامی هیچ نقشی در این اقدامات ندارد. بعدها در جریان تحقیقات مشخص شد نه‌تنها جمهوری اسلامی در این ترورها نقش داشته که خود موسویان یکی از افراد پشت پرده برنامه‌های ترور حکومت در اروپا بوده است. همین مسئله درنهایت منجر به اخراج موسویان از آلمان و از اروپا شد. مسئله‌ای که بعدتر در کتابی با عنوان «چالش‌های روابط ایران و غرب، بررسی روابط ایران و آلمان» که سال ۱۳۸۵ منتشر شد و این دیپلمات سابق تلاش کرد آن را بخشی از روابط پشت پرده ایران و آلمان عنوان کند.

موسویان در دوره‌ای که مسئولیت پرونده هسته‌ای ایران بر عهده حسن روحانی قرار داشت، در مقام عضو ارشد و سخنگوی تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایرانی فعالیت کرد. موضوعی که درنهایت با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد منجر به بازداشت او با اتهام جاسوسی شد. در این پرونده هم اگرچه آقای دیپلمات از اتهام جاسوسی تبرئه شد، اما به دلیل نگهداری اسناد محرمانه مذاکرات هسته‌ای و دوران سفارتش با اتهام «اخلال در امنیت ملی» به دو سال حبس تعلیقی و پنج سال محرومیت از خدمات دولتی محکوم شد. پس‌ازاین محکومیت او ایران را به مقصد آمریکا ترک کرد و در گفت‌وگویی با صدای آمریکا گفت پس از پایان دوران محکومیتش به ایران بازمی‌گردد. او در دی‌ماه ۱۳۹۲ در مراسم ترحیم مادر وزیر امور خارجه وقت در کاشان شرکت کرد و مدعی شد قصد دارد در ایران بماند، اما بهمن‌ماه همان سال ایران را به مقصد آمریکا مجددا ترک کرد.

پس‌ازاین سفر موسویان حضور خود را در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران مقابل گروه ۵+۱ هم تکذیب کرد؛ اما منتقدان دولت اعتقاد داشتند حداقل یکی از سه ‌نفری که آن‌ها را نیروهای نفوذی و جاسوس در تیم مذاکره‌کننده می‌دانند با موسویان در ارتباط بود، همچنین او را جزو افراد نزدیک به محمدجواد ظریف در جریان مذاکرات معرفی کردند. انتشار مقاله‌های بسیار زیاد از موسویان در این دوره، همین‌طور حضور فعال او در رسانه‌های داخلی و خارجی با ‌عنوان کارشناس و عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران، روشنگر این است که نمی‌توان ادعای ارتباط او با مقام‌های سیاسی و بخشی از تیم لابی‌کننده حکومت را نادیده گرفت.

اظهارنظر سید حسین موسویان طی گفت‌وگو با شبکه الجزیره در مورد فرصت‌های دولت ابراهیم رئیسی برای حل‌وفصل مذاکرات هسته‌ای و نظر او هم می‌تواند روشنگر این موضوع باشد که عضوی فعال در «دیپلماسی چانه‌زنی و لابی در بیرون و مذاکره پشت میز» است.