حزب‌الله لبنان وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در روز سه‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ برابر با ۱۰ مه ۲۰۲۲، یک فیلم تبلیغاتی در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرد که شماری از تسلیحات جدید این گروه را نشان می‌داد. انتشار این فیلم در پاسخ به رزمایش یک‌ ماهه «ارابه‌های آتش» نیروی دفاعی اسرائیل و تنها یک روز پس از آغاز آن، انجام شد. آنچه در این فیلم توجه کارشناسان نظامی اسرائیلی را جلب کرد، نمایش موشک کروز ضدکشتی ابومهدی در خدمت حزب‌الله بود. موشکی ساخت صنایع علم‌الهدی متعلق به سازمان صنایع دفاعی نیروهای مسلح ایران با همکاری گروه صنعتی شهید بابایی.

در رزمایش ارابه‌های آتش (Chariots of Fire)، واحدهای مختلف نیروی دفاعی اسرائیل شامل بسیاری از اسکادران‌های شکاری، هلی‌کوپتری، هشدار زودهنگام و پهپادی نیروی هوایی این کشور، بسیاری از ناوچه‌ها و شناورهای گشتی نیروی دریایی، واحدهای عملیات ویژه، پیاده، توپخانه و زرهی نیروی زمینی و همچنین یگان‌های پدافند موشکی اسرائیل شرکت دارند. در این رزمایش، عملیات‌ دفاعی در برابر حملات موشکی و پهپادی همه‌جانبه نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین حملات موشکی و راکتی نیروهای نیابتی آن از جمله حزب‌الله لبنان، جهاد اسلامی فلسطین و حماس از دو جناح شمالی (بلندی‌های جولان و مرزهای لبنان) و جنوبی (نوار غزه) شبیه‌سازی می‌شوند.

گستردگی و بزرگی رزمایش ارابه‌های آتش از آماده‌سازی نیروهای مسلح اسرائیل برای یک مواجهه تمام‌عیار با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی آن حکایت دارد؛ آنچه سبب شد حزب‌الله لبنان در پاسخ به آن، از موشک‌های کروز با برد بلند ابومهدی در خدمت خود رونمایی کند؛ موشک‌هایی که اگرچه سپاه پاسداران و نیروهای نیابتی‌ آن تا به‌ حال در میدان نبرد آزمایش نکرده‌اند، دست‌کم روی کاغذ، یک هزار کیلومتر برد دارند که حتی با وجود ناتوانی آن‌ها در هدف قرار دادن اهداف متحرک دریایی از فواصل دور، می‌تواند آن‌ها را برای اهداف ثابت چون سکوهای نفتی و گازی، بندرها و پایگاه‌های دریایی و کشتی‌های نظامی و غیرنظامی لنگرانداخته در آن‌ها به یک تهدید جدی تبدیل کند.

موشک‌های کروز ابومهدی همچنین می‌توانند برای دریانوردی تجاری و بندرهای تجاری دیگر کشورهای منطقه غرب دریای مدیترانه از جمله یونان تهدیدی بالقوه باشند؛ کشوری که هم‌اکنون پایگاه دریایی آن در تنگه سودا (Souda Bay) واقع در شمال غرب جزیره کرت (Crete) پذیرای ناوهای نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا است؛ ناوهایی که در عملیات‌ دفاعی مقابل تهدید هرگونه تهاجم دریایی احتمالی روسیه در دریای سیاه شرکت دارند. در این گزارش، به بررسی تاریخچه موشک‌های ضدکشتی حزب‌الله لبنان و قابلیت‌های این موشک کروز جدید می‌پردازیم.

تاریخچه موشک‌های کروز ضدکشتی در خدمت حزب‌الله لبنان

در جریان جنگ سال ۲۰۰۶ اسرائیل و حزب‌الله در لبنان، این شبه‌نظامیان وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از یک تیر موشک ضدکشتی نور موفق شدند به ناوچه سبک هانیت نیروی دریایی اسرائیل- یکی از ناوچه‌های کلاس ساعر-۵ نیروی دریایی اسرائیل- آسیب برسانند. این واقعه در تاریخ ۱۴ ژوییه ۲۰۰۶ برابر با جمعه ۲۳ تیر ۱۳۸۵ و در جریان جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله لبنان و ارتش دفاعی اسرائیل، رخ داد.

این موشک ضدکشتی ایرانی به نام نور که در حقیقت نسخه مونتاژ و تولیدی تحت لیسانس سی-۸۰۲ چینی است، پس از شلیک از ساحل جنوبی لبنان، با پرواز در ارتفاع کم به بخش عقب بدنه این ناوچه و تنها چند سانتی‌متر بالاتر از سطح آب برخورد کرد و در نتیجه آن، سازه و بخشی از عرشه فرود هلی‌کوپتر این کشتی آسیب دید. این ناوچه که در آن زمان ناو سرفرماندهی و پرچمدار نیروی دریایی اسرائیل بود، پس از این حمله توانست به پایگاه دریایی اشدود بازگردد.

از آنجا که تا پیش از این حمله، نیروهای مسلح اسرائیل از وجود موشک‌های ضدکشتی ایرانی در خدمت حزب‌الله لبنان مطلع نبودند، خدمه ناوچه هانیت سامانه‌های دفاعی و پدافندی آن را که در نزدیکی سواحل لبنان در حال گشت‌زنی بود، فعال نکرده بودند. در نتیجه این واقعه، نیروی دریایی اسرائیل دو افسر ارشد، دو افسر رده پایین و فرمانده این ناوچه را تنزل درجه داد و به پست‌های غیرفرماندهی در خشکی منتقل کرد. در زمان سانحه، یکی از افسران رده‌پایین یادشده رادار مرکزی و برخی از سامانه‌های دفاعی این ناوچه را خاموش و غیرفعال کرده بود.

بر اساس بررسی‌های نیروهای مسلح اسرائیل، پیش و در زمان شلیک این موشک، متخصصانی از ایران (احتمالا از نیروی دریایی سپاه) در کنار پیکارجویان حزب‌الله لبنان حضور داشتند و خود آن‌ها برای کشف، شناسایی، قفل راداری و شلیک موشک ضدکشتی به سمت ناوچه سبک هانیت اقدام کردند؛ ناوچه‌ای که اگرچه در نتیجه این حمله آسیب دید، غرق نشد و حتی پس از تعمیرات، در سال ۱۳۸۶ به خدمت بازگشت و هنوز هم  در خدمت نیروی دریایی اسرائیل قرار دارد.

استفاده از یک تیر موشک ضدکشتی سی-۸۰۲ نور در خدمت حزب‌الله لبنان سبب شد تا نیروهای اطلاعاتی اسرائیل به‌خصوص موساد، تمام تلاش خود را بر شناسایی محموله موشک‌های ضدکشتی ارسالی ایران به لبنان معطوف کنند که در نتیجه آن، نیروی دریایی اسرائیل صبح ۱۶ مارس ۲۰۱۱ برابر با ۲۵ اسفند ۱۳۸۹، یک کشتی باری به نام ویکتوریا را که پرچم لیبریا داشت، در ۳۲۰ کیلومتری سواحل غرب اسرائیل در دریای مدیترانه، توقیف کرد. این کشتی حامل مقدار قابل‌توجهی مهمات و تسلیحات از جمله سه تیر موشک ضدکشتی سی-۷۰۴ نصر ساخت صنایع علم‌الهدی و همچنین رادار جست‌وجوگر دریایی آن ساخت شرکت کلوین هیوز (Kelvin Hughes)، صفحه کنترل این رادار و صفحه کنترل موشک‌ها بود.

حداکثر برد موشک سی-۸۰۲ بالغ بر ۱۷۰ کیلومتر است، در حالی که برد موشک‌های سی-۷۰۴ نصر توقیف‌شده ۳۵ کیلومتر بود که دلیل آن ابعاد بسیار کوچک‌تر و استفاده از موتور راکتی به‌جای موتور مینی‌جت طلوع روی آن‌ها است. با وجود برد کمتر موشک‌های نصر، نگهداری در مدت زمان طولانی و امکان استفاده از آن بدون نیاز به تعمیرات دوره‌ای شامل تخلیه و جایگزینی سوخت در فواصل زمانی کوتاه از جمله مزایای آن است. به علاوه قیمت تمام‌شده آن‌ها هم در مقایسه با سی-۸۰۲ نور کمتر است.

با وجود توقیف سه تیر موشک نصر ارسالی ایران به لبنان، به نظر می‌رسد پیکارجویان حزب‌الله تعدادی از این موشک را این بار نه از طریق دریا بلکه از طریق زمینی و آن هم از سوریه تحویل گرفته‌اند؛ موشک‌هایی که احتمالا با هواپیماهای ترابری نیروی هوافضای سپاه پاسداران یا شرکت‌های هواپیمایی آن به دمشق منتقل شده و از آنجا و از راه‌های زمینی به لبنان رسیده‌اند. در سال‌های گذشته، تصاویر این موشک‌ها در فیلم‌های تبلیغاتی حزب‌الله لبنان منتشر شد.

درباره موشک ابومهدی چه می‌دانیم؟

فیلم تبلیغاتی حزب‌الله لبنان که در روز سه‌شنبه منتشر شد، علاوه بر نمایش راکت‌اندازهای حامل نسخه‌ جدید و تغییریافته از راکت‌های ام۳۰۲ به نام خیبر، برای نخستین بار وجود موشک کروز ضدکشتی ابومهدی در خدمت حزب‌الله را به نمایش گذاشت. موشکی که چنانچه اهدافش غیرمتحرک و ثابت باشند، می‌تواند آن‌ها را از فاصله حداکثر یک هزار کیلومتری هدف قرار دهد.

از موشک ابومهدی نخستین بار در ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ رونمایی شد؛ موشکی مشابه کروز هویزه اما مجهز به سامانه ناوبری و هدایتی متفاوت و همچنین یک رادار آشیانه‌یاب فعال در دماغه خود. سازمان صنایع هوایی ایران از موشک کروز هویزه که ابومهدی بر پایه آن ساخته شد، روز ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ و در جریان نمایشگاه دستاوردهای دفاعی و سازندگی، در حضور امیر حاتمی، وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران رونمایی کرده بود. در آن زمان، برد این موشک حداکثر یک هزار و ۳۵۰ کیلومتر اعلام شد و از موفقیت آن برای هدف قرار دادن اهداف در فاصله یک هزار و۲۰۰ کیلومتری سخن به میان آمد.

در حالی که ابومهدی با برد هزار کیلومتر در اختیار نیروی دریایی سپاه پاسداران قرار گرفت، موشک کروز هویزه با برد یک هزار و ۳۵۰ کیلومتر هم به نیروی هوافضای سپاه پاسداران تحویل داده شد. موشک هویزه خود بر اساس موشک کروز سومار با برد ۷۵۰ کیلومتر ساخته شد؛ موشکی که در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۳ با حضور سرتیپ پاسدار حسین دهقان، وزیر دفاع وقت و سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده کنونی نیروی هوافضای سپاه، از آن رونمایی شد. سومار در حقیقت نتیجه ۱۰ سال تلاش صنایع موشکی علم الهدی و شماری دیگر از صنایع دفاعی ایران برای مهندسی معکوس موشک کروز هسته‌ای خا-۵۵ بود.

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در سال ۱۳۷۹، شش تا ۱۲ تیر موشک کروز هسته‌ای خا-۵۵ هواپرتاب (با قابلیت پرتاب از بمب‌افکن‌های راهبردی توپولف-۹۵ ام‌اس و توپولف-۱۶۰) از اوکراین خرید. این موشک‌ها در سال ۱۳۸۰ به ایران تحویل داده شدند. در همان زمان، چین نیز شش تیر از این موشک‌های کروز خرید و صنایع دفاعی ایران و چین به‌طور هم‌زمان  مهندسی معکوس این موشک را آغاز کردند.

در زمان خرید این موشک‌ها، شرکت علم و صنعت هوافضای چین و آکادمی فناوری الکترومکانیکی هایینگ چین روی توسعه یک موشک کروز زمین‌پایه با قابلیت تجهیز به کلاهک اتمی کار می‌کردند. خرید موشک‌های خا-۵۵ و استفاده از فناوری‌های به‌کاررفته در طراحی و ساخت آن‌ها سبب شد چینی‌ها موشک کروز سی جی-۱۰ را بر اساس آن تولید کنند؛ موشکی که نخستین بار در سال ۱۳۸۳ با موفقیت‌ آزمایش شد و موشکی فروصوت با قابلیت حمل ۵۰۰ کیلوگرم کلاهک جنگی با برد یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر است که به سامانه ناوبری اینرسی منطبق بر سامانه ناوبری ماهواره‌ای، سامانه تطبیق کانتور زمین یا تركام (TERCOM) و در نهایت به یک سامانه دیجیتالی انطباق تصویر عوارض زمینی مجهز است. با استفاده از این سامانه‌ها، این موشک موفق شد به‌ دقتی بالغ بر ۱۰ متر در برخورد به هدف دست پیدا کند.

در حالی که چینی‌ها در عرض سه سال توانستند نسخه‌ای مشابه خا-۵۵ تولید کنند، صنایع دفاعی و تسلیحاتی ایران بیش از ۱۰ سال برای این منظور زمان صرف کرد و محصول نهایی را که هنوز هم فاقد بسیاری از توانایی‌های موشک خا-۵۵ طراحی‌شده در دهه ۱۳۵۰ و تولیدشده در دهه ۱۳۶۰ است، در سال ۱۴۰۰ به تولید انبوه رساند؛ موشکی که در دو مدل هویزه و ابومهدی (المهندس) در اختیار نیروی هوافضا و دریایی سپاه پاسداران قرار گرفت و حالا از لبنان سر در آورده است.