«بودای لامسا» که قرن‌ها است در برابر باد و باران، «برف‌کوچ‌»ها و پرتوهای تند خورشید مقاومت می‌کند، در واقع سه تندیس حکاکی‌شده است که اکنون دارد ناپدید می‌شود.

این میراث تاریخی که بر روی صخره‌های سنگین حک شده است، به دلیل بی‌احتیاطی عامه مردم و بی‌توجهی و حفاری‌های دولت در خطر انقراض است. ولی اگر به آن توجه شود، نه تنها افزایش گردشگری محلی و بین‌المللی محتمل خواهد بود، بلکه از رفت‌وآمد گردشگران مذهبی کشورهای ثروتمند خاور دور هم درآمد چشمگیری به عواید دولت افزوده خواهد شد.

تا همین ۱۰ سال پیش وضعیت این کنده‌کاری‌ها بسیار بهتر بود، اما اکنون به گونه‌ای است که تبیین حکاکی‌ها دشوار است. بیم آن می‌رود که در صورت تداوم این وضعیت و فقدان توجه عملی برای حفظ و مراقبت آن‌ها، این میراث ارزشمند در سال‌های آینده کاملا از بین برود.

آثار و بناهای تاریخی هزار ساله بودا نه تنها دارای اهمیت مذهبی، تاریخی و فرهنگی‌اند، بلکه با مشاهده آن‌ها به مهارت و پختگی هنرمندان و کنده‌کارها پی می‌بریم که ۱۰ قرن پیش با ابزارهای ساده آن دوران و در شرایط نامساعد، این پیکره‌ها را بر  سینه صخره‌ای حکاکی کرده‌اند.

پیکره‌های کنده‌کاری شده در کجا قرار دارند؟

این پیکره‌ها در ناحیه «شگر» در شمال شهرستان اسکاردو- بالتستان قرار دارند و برای رسیدن به آنجا باید از رود سند عبور کرد. اکنون پل‌های مدرن ساخته شده‌اند، اما تا دهه ۷۰ میلادی مردم با قایق‌هایی که با استفاده از پوست گاو و گوسفند ساخته می‌شد، از پهنای رود سند عبور می‌کردند.

وقتی از رود سند عبور کنید، با دشت شنی بزرگی روبه‌رو می‌شوید که اکنون به «صحرای سرد» (سرفه رنگا) معروف است و هر سال مسابقات جیپ (Jeep Rally) در آن برگزار می‌شود.

دو راه مشهور از این میدان شنی برای رسیدن به وادی شگر وجود دارد. یکی از آن‌ها مسیر روستای «سرفه رنگا» است که از میان شن و ریگ عبور می‌کند و پس از آن از «جربا ژو» یا دریاچه کور (Blind Lake)، و سپس روستای اولیه شگر (لامسا) می‌گذرد.

مسیر دوم به سمت شرق از منطقه اسکاردو در جاده‌ای که از روستای «تورگو« به چپ می‌پیچد، آغاز می‌شود، سپس بلافاصله پس از عبور از رودخانه سند از طریق پل RCC، به قسمت شرقی دشت شنی «سرفه رنگا» می‌رسد. از آنجا جاده‌ از طریق تپه‌ای متوسط ​​به سمت روستای لامسا پایین می‌آید.

روستای لامسا اکنون به یک خط تبدیل شده است، زیرا رودخانه برالدو بیشتر زمین‌های آن را زیر آب برده و ماسه‌ها را پخش کرده است. بر فراز روستا یک رشته‌کوه است و سه نقش بودا بر روی یک صخره بزرگ حک شده است. دو پیکره به شکل ایستاده‌، و یکی به سبک نسبتا کوچک و سنتی، یعنی «چارزانو» نشسته، ساخته شده است.

نقوش پیکره‌ها دارند ناپدید می‌شوند

به گفته محققان، با گذشت زمان این «بودا»ها، هم «سیذارتا»ی نشسته و هم دو «بودای ستوا»ی ایستاده، رو به زوال‌اند.

آیین بودایی از زمان آشوکا به کشمیر، بالتستان، و لاداخ گسترش یافت، زیرا آشوکا پس از پذیرفتن این دین، برای آموزش و ترویج آن بسیار تلاش کرد. با این حال، آیین بودایی در کشمیر و اطراف آن و در گیلگیت-بالتستان در دوره کوشانی‌ها بیشتر شکوفا شد. شناخته‌شده‌ترین آثار بودایی در بالتستان در منتال اسکاردو، پرکوتا مهدی‌آباد و لامسا شگر فوق‌الذکر یافت می‌شود.

کارشناسان آلمانی بیشترین کار را در زمینه تاریخ گیلگت - بالتستان انجام داده‌اند. به گفته آنان، از قرن چهارم تا قرن نهم میلادی، دوران طلایی دین بودایی بوده است، و قدمت این پیکره‌های حکاکی شده به اوایل هزاره بعد از میلاد، یعنی حدود یک هزار سال، می‌رسد.

به نظر می‌رسد که هیچ برنامه‌ای برای حفظ این آثار باستانی و استفاده از آن‌ها برای ترویج گردشگری وجود ندارد. یک سکوی ناهموار برای محافظت از بودای روستای لامسای شگر ساخته شده است، و دیواری بی‌نظم از خشت‌های سیمانی که گوشه و کنار فرو ریخته و اکنون رو به ویرانی است.

این پیکره‌ها علاوه بر آنکه به دلیل بی‌توجهی و رسیدگی نکردن، با تردد کودکان محل، در حال نابودی‌اند، کسانی هم که به دنبال اشیای قیمتی‌اند، اطراف آن را حفاری می‌کنند و ظاهر این مکان را بسیار زشت و بدنما کرده‌اند. همچنین، به دلیل نبود یک بخش باستان‌شناسی جداگانه در گیلگیت - بالتستان، ده‌ها مکان باستانی، از جمله بودای لامسا، در خطر نابودی قرار دارند.

تحقیقات بسیار کمی در مورد اماکن و سایت‌های باستان‌شناسی، به‌ویژه روی کنده‌کاری‌ها، در بالتستان انجام شده است. محققان آلمانی، ای.ایچ فرینکی، کارل جت مار، هیرالد‌هافمین، و مارتینا و...، برخی از سایت‌ها را تجزیه و تحلیل کرده‌اند، و گیراد فسمین، وان هنوبر، دکتر نیر(Nayyer)، دکتر احمدحسن دانی، سمز ویلیام تیووالت، و چند تن دیگر نیز کارهایی در زمینه شرح و تفسیر تعدادی از کتیبه‌ها انجام داده‌اند.

اداره خدمات فرهنگی آقاخان پاکستان، فهرست برخی از مکان‌ها را تهیه کرده است و بنیاد فرهنگ و توسعه بالتستان هم یک نظرسنجی انجام داده است، اما گزارش‌ آن هنوز منتشر نشده است.

من در طول هفت-هشت سال گذشته براساس علاقه‌مندی خود اماکن زیادی را در چهار منطقه بالتستان بازدید کرده‌ام. این کار هنوز ادامه دارد و می‌کوشم کتابی در این زمینه بنویسم.