عراق که یک سال قبل آمادگی خود برای پرداخت تمام بدهی گازی ایران را اعلام کرده بود، حالا اعلام کرده بدهی گازی خود به ایران برای سال ۲۰۲۰ را پرداخت خواهد کرد. پرداخت بدهی گازی در حالی اعلام شده که در جریان مذاکراتی که به تازگی میان دو کشور صورت گرفته، ایران برای صادرات روزانه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز، با عراق به توافق رسیده است.
جواد اوجی، وزیر نفت در توییتی نوشت: « پس از چند ماه مذاکره، مقرر شد ۱.۶ میلیارد دلار طلب معوق سال‌های گذشته بابت صادرات گاز به عراق وصول شود.» همزمان وزیر برق عراق این بدهی معوق را مربوط به سال ۲۰۲۰ اعلام کرده که در آن زمان هیچ پولی به طرف ایرانی پرداخت نشده بود. در حالی‌که ایران طلب خود را ۱.۶ میلیارد دلار عنوان کرده، خبرگزاری عراق به نقل از عادل کریم، رقم بدهی گازی عراق به ایران مربوط به سال ۲۰۲۰ را یک میلیارد و۷۵۰ هزار دلار دانست.
عراق پیش از این بارها علت نپرداختن بدهی گازی خود به ایران را وجود تحریم‌ها اعلام کرده بود اما حالا مشخص نیست سازوکار برای پرداخت این بدهی باوجود تداوم تحریم‌ها به چه نحوی صورت خواهد گرفت. وزیر برق عراق فروردین امسال مدعی شده بود تمام پولی که برای واردات گاز ایران باید پرداخت شود در بانک تجارت این کشور «TBI» نگهداری و ذخیره شده است. این ادعایی است که پیش از این و در سال‌های گذشته نیز مطرح بوده اما خبری از پرداخت بدهی نبود.
بهمن ماه سال گذشته، سخنگوی وزارت برق عراق با تاکید بر اینکه این کشور به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند بدهی‌های گازی خود به ایران را بپردازد، از تلاش این کشور برای پیدا کردن جایگزین برای گاز ایران خبر داده بود. اما آنچه در همان زمان مطرح بود و موجب شد بار دیگر عراق به جای دیگر گزینه‌ها پای میز توافق با ایران بنشیند، قیمت تعرفه‌ها بود. چند سال قبل بود که بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت دولت قبل در قبال انتقادها نسبت به ارزان‌فروشی گاز گفته بود که ما برای گاز‌مان مشتری نداریم و باید گاز کشور را به هر متقاضی‌ای بدهیم.
مقرون به صرفه بودن واردات گاز از ایران موجب شد عراقی‌ها باوجود اینکه به دلیل بدحسابی چندین‌بار در معرض کاهش سطح گاز صادراتی ایران قرار گرفتند، بار دیگر به توافق با ایران بنشیند. اردیبهشت‌ماه امسال وزارت برق عراق از تفاهم جدید خود با ایران برای افزایش سطح خرید گاز خبر داد. احمد العبادی، سخنگوی وزارت برق عراق در گفت‌وگویی با نشریه الصباح عراق عنوان کرد طبق توافق جدید دو کشور برای صادرات روزانه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز برای فصل تابستان به توافق رسیدند.
همزمان با توافق گازی جدید دو کشور در عین اینکه اعلام شد عراق طی پنج تا ۱۰ سال آینده به گاز ایران نیازمند است، گفته شده بود در صورت تصویب قوانین مربوطه در مجلس عراق، این کشور می‌تواند از ابتدای ماه ژوئن برای پرداخت بدهی گازی خود به ایران اقدام کند. قوانین مربوطه‌ای که مسئولان عراق به آن اشاره داشتند به تازگی در قالب قانون پیشنهادی موسوم به «حمایت فوق‌العاده از امنیت غذایی و توسعه» این کشور به تصویب رسید. تصویب این قانون به دولت عراق این امکان را می‌دهد که بدهی‌های خود به ویژه در زمینه برق و امنیت غذایی را پرداخت کند. طبق همین قانون بود که عراق امکان پرداخت بدهی گازی ایران را پیدا کرد.
پیش از این جمهوری اسلامی چندین بار در واکنش به نپرداختن بدهی گازی عراقی‌ها، اقدام به کاهش سطح صادرات گاز به این کشور کرده بود. سال ۱۳۹۹ بلومبرگ به نقل از احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق نوشته شده بود که ایران میزان صادرات گاز خود به عراق را از ۵۰ میلیون متر مکعب به کمتر از پنج میلیون متر مکعب کاهش داده است. علت این اقدام از سوی جمهوری اسلامی، پرداخت نشدن مطالبات معوق گازی اعلام شده بود. در آن زمان سخنگوی وزارت برق عراق بدهی این کشور به ایران را حدود ۲.۷ میلیارد دلار اعلام کرده بود که همزمان مقام‌های ایران میزان بدهی را بالاتر می‌دانستند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در سال ۱۳۹۹ و همزمان با کاهش صادرات گاز به عراق، شرکت ملی گاز ایران در اطلاعیه‌ای مطرح کرد که وزارت برق عراق برای واردات گاز بیش از پنج میلیارد دلار به ایران بدهکار است که حدود سه میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده است. در عین حال عنوان شده بود که بیش از دو میلیارد دلار از این بدهی سررسید شده وزارت برق عراق هنوز پرداخت نشده است. همزمان شرکت ملی گاز ایران گفته بود که طرف عراقی بیش از یک میلیارد دلار نیز بابت جرائم قراردادی به این شرکت بدهکار است.
در مجموع تا سال ۹۹ بنا به گفته مقام‌های جمهوری اسلامی رقم مطالبه ایران برای صادرات گاز به عراق حداقل پنج تا شش میلیارد دلار بوده است. در فاصله سال ۱۳۹۹ تاکنون، اقدام‌هایی برای تهاتر بخشی از بدهی گازی عراق صورت گرفت که البته سهم آن بسیار محدود و ناچیز بوده است. اواخر همان سال ایران اعلام کرد بخشی از مطالبه گازی خود با عراق را در ازای واکسن کرونا تهاتر خواهد کرد. تهاتر کالایی پول گاز با خرید جو نیز از دیگر موارد موردنظر بود اما مشخص نیست که چه میزان این توافق‌ها برای تهاتر، چه میزان از بدهی عراق را تحت پوشش قرار می‌داده است.
حالا طبق آنچه توافق شده از مجموع بدهی‌های ایران تنها مبلغ یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار وصول خواهد شد. هنوز نه مسیر پرداخت بدهی مشخص است و نه عنوان شده مابقی مطالبات گازی ایران به چه نحو و در چه زمان به دریافت خواهد شد.
تا زمستان سال گذشته حدود یک سوم گاز و برق مصرفی عراق از طریق ایران تامین شده است. از اواخر دهه ۸۰، صادرات گاز ایران به عراق مطرح شد و در سال ۱۳۸۸ تفاهم‌نامه‌ای در این زمینه میان دو کشور امضا شد. اما جریان صدور گاز از ایران به عراق از سال ۱۳۹۶ آغاز شد که برمبنای آن ایران متعهد شد روزانه بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند. این میزان در روزهای گرم سال افزایش یافت و به حدود ۳۵ میلیون مترمکعب رسید.
