ملا عبدالقیوم ذاکر، زندانی سابق گوانتانامو، متحد نزدیک القاعده و فرمانده قدرتمند طالبان که از سال‌ها پیش حمایت سپاه پاسداران ایران را با خود دارد، روز یکشنبه، ۳۰ مرداد، به عنوان مسئول نظامی طالبان در امور پنجشیر و اندراب منصوب شد.

در یک‌ سالی که از سلطه طالبان بر افغانستان گذشت، نیروهای جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود، به دردسری جدی برای حاکمیت طالبان تبدیل شده‌اند. این نیروها هرچند بیشتر در نواحی کوهستانی مستقرند، در این یک‌ سال بارها توان نظامی طالبان و ادعاهای این گروه مبنی بر سیطره بر تمامی جغرافیای افغانستان را به چالش کشیده‌اند.

در یک سال گذشته، از ملا فاضل مظلوم، معاون وزارت دفاع طالبان و قاری فصیح‌الدین فطرت، رئیس ستاد ارتش این گروه، به عنوان ماموران طالبان برای سرکوب جبهه مقاومت ملی در پنجشیر و اندراب نام برده می‌شد. این دو فرمانده طالبان در این مدت بارها به پنجشیر و اندراب سفر کردند و کوشیدند با بسیج نیرو از زمین و هوا، جبهه مقاومت ملی را زمینگیر کنند. اما با وجود درگیری‌های سنگین و اعزام هزاران نیروی طالب به پنجشیر و اندراب، جبهه مقاومت ملی همچنان به طالبان ضربات سنگینی وارد می‌کند. در آخرین مورد، روز ۲۴ مرداد، ۴۰ تن از جنگجویان طالبان در دره آرزو به اسارت نیروهای جبهه مقاومت ملی درآمدند. با این حال انتصاب یکی از چهره‌های تندرو طالبان که از او به عنوان متحد نزدیک القاعده نیز نام برده می‌شود، نشان می‌دهد که مبارزه جبهه مقاومت ملی افغانستان با طالبان به فازی جدید وارد خواهد شد.

طالبان در یک سال گذشته، کلا وجود نیروهای جبهه مقاومت ملی را انکار کرده‌اند؛ سخنگویان این گروه، از جبهه مقاومت ملی نام نمی‌برند و ملا یعقوب، وزیر دفاع این گروه، دستوری رسمی صادر کرد که نهادهای امنیتی و رسانه‌های طالبان در گزارش‌های خود، از ذکر نام جبهه مقاومت ملی خودداری کنند و به جای آن «بغاوتگران» [سرکشی‌کنندگان- شورشیان] بنویسند.

ملا عبدالقیوم ذاکر کیست؟

طالبان تاکنون در مورد ملا عبدالقیوم ذاکر هیچ اطلاعاتی منتشر نکرده‌اند. در رسانه‌ها و فضای مجازی هم هیچ عکسی از او موجود نیست. براساس اطلاعاتی که وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۰۶ در مورد عبدالقیوم ذاکر منتشر کرد، او متولد ۱۹۷۳ شهرستان کجکی استان هلمند است و با نام «عبدالله غلام رسول» نیز شناخته می‌شود. او در سال ۱۹۹۷ به طالبان پیوست و علیه نیروهای جبهه اتحاد شمال که احمدشاه مسعود، عبدالرشید دوستم و دیگر رهبران غیرپشتون رهبری می‌کردند، جنگید.

عبدالقیوم ذاکر، ملا عبدالغنی برادر و ملا فاضل مظلوم، سه چهره ارشد نظامی طالبان در رهبری جنگجویان این گروه در جنگ علیه نیروهای اتحاد شمال بودند. عبدالقیوم ذاکر در ۲۸ نوامبر ۲۰۰۱ و در آستانه فروپاشی رژیم طالبان، به اسارت نیروهای تحت‌امر عبدالرشید دوستم درآمد و به نیروهای آمریکایی تسلیم شد.

مجله «لانگ وار ژورنال» که فعالیت سازمان‌های تندرو و تروریستی را دنبال می‌کند، در چندین گزارش خود در سال‌های اخیر، از ملا عبدالقیوم ذاکر به عنوان «متحد نزدیک القاعده» نام برده است.

ملا عبدالقیوم ذاکر، در سال ۲۰۰۶ از زندان گوانتنامو به زندان پل‌چرخی در کابل منتقل و پس از مدتی آزاد شد. او پس از آزادی از زندان، فرماندهی نظامیان طالبان در جنوب افغانستان را برعهده گرفت و موفق شد توان نظامی این گروه در جنگ علیه دولت وقت افغانستان و نیروهای خارجی را به‌سرعت افزایش دهد.

شخص دیگری که جنگ طالبان در جنوب افغانستان را رهبری می‌کرد، ملا ابراهیم صدر بود که از سپتامبر ۲۰۲۱، معاون وزیر داخله (کشور) در کابینه طالبان است. ملا صدر ابراهیم و عبدالقیوم ذاکر با درآمد هنگفت حاصل از کنترل بازار قاچاق مواد مخدر و معادن در جنوب افغانستان، در بسیاری از تصمیم‌گیری‌هایشان در جنوب افغانستان مستقل عمل می‌کردند.

در سال ۲۰۱۶، وقتی اخترمحمد منصور، رهبر وقت طالبان، در حمله هوایی آمریکا در پاکستان کشته شد، عبدالقیوم ذاکر و ابراهیم صدر پاکستان را به دست داشتن در کشتن اخترمنصور متهم کردند. در آن زمان، گزارش‌هایی منتشر شد که این دو فرمانده ارشد طالبان از رفتن به پاکستان و حضور در جلسات تصمیم‌گیری شورای کویته خودداری می‌کنند و بیشتر در ایران و روستاهای جنوب افغانستان حضور دارند.

منابعی آگاه در اردیبهشت ۱۴۰۱، به ایندیپندنت فارسی گفتند که ملا صدر ابراهیم، ملا عبدالقیوم ذاکر و ملا خیرالله خیرخواه، سه تن از چهره‌های کلیدی طالبان‌اند که سال‌ها پیش تحت حمایت سپاه پاسداران ایران قرار دارند. سید حسن مرتضوی، معاون سفارت ایران در کابل که از فرماندهان سپاه قدس و بنیان‌گذار لشکر فاطمیون است، با این سه عضو ارشد طالبان رابطه نزدیکی دارد.

بر اساس اطلاعات منابع آگاه، سید حسن مرتضوی از سال ۲۰۰۴ که در نیروی قدس سپاه پاسداران مسئول پرونده افغانستان شد، با چهره‌های کلیدی طالبان که آن زمان در پاکستان متواری بودند، ارتباط برقرار کرد. این روابط بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ که جنگ در جنوب افغانستان افزایش یافت، توسعه پیدا کرد و افرادی کلیدی چون عبدالقیوم ذاکر و ابراهیم صدر از حمایت‌های مالی و نظامی سپاه پاسداران برخوردار شدند.

در هفتم سپتامبر ۲۰۲۱، زمانی که طالبان فهرست اعضای کابینه خود را اعلام کرد، اسامی ابراهیم و عبدالقیوم ذاکر که گمان می‌رفت به عنوان وزرای کشور و دفاع معرفی شوند، در فهرست نبود. در آن زمان، منابع نزدیک به طالبان به رسانه‌ها گفتند که روابط این دو چهره قدرتمند نظامی با سپاه پاسداران ایران، باعث شد تا جناح‌های وابسته به پاکستان در صفوف این گروه، آنان را به مناصب مهم کابینه راه ندهند.

چند روز پس از اعلام کابینه طالبان، ابراهیم صدر و عبدالقیوم ذاکر با افراد تحت امر خود به زادگاهشان هلمند رفتند. هرچند ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، اواخر سپتامبر ۲۰۲۱، اعلام کرد که ابراهیم صدر به عنوان معاون وزارت کشور و عبدالقیوم ذاکر به عنوان معاون وزارت دفاع منصوب شده‌اند، این دو ماه‌ها در هلمند ماندند و به کابل نرفتند.

هنوز مشخص نیست عبدالقیوم ذاکر در مسند جدیدش به عنوان مسئول عمومی نظامی در امور پنجشیر و اندراب چگونه عمل خواهد کرد اما روابط دیرینه او با نهادهای امنیتی ایران و علنی شدن موضع ایران علیه جبهه مقاومت ملی، ممکن است او را در پیشبرد این ماموریت کمک کند.

حسن کاظمی قمی، فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری ایران در امور افغانستان، ۲۴ مرداد، در مصاحبه با خبرگزاری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، گفت که جبهه مقاومت ملی را آمریکا سازماندهی می‌کند و موجودیت آن اقدامی در راستای ایجاد جنگ داخلی در افغانستان است. او دو روز بعد، این ادعاها را پس گرفت و گفت که از سخنانش سوءبرداشت شده است. با این حال، موضع گیری رسانه‌های دولتی ایران در یک سال گذشته و حمایت علنی آنان از برقراری امارت طالبان نشان می‌‌دهد که سازمان‌های امنیتی ایران در جناح‌های طالبان، به‌ویژه جناح قندهار و فرماندهان حوزه جنوب این گروه، نفوذ زیادی دارند و در صورت نیاز، به سرکوب دشمنان طالبان نیز کمک می‌کنند.

انتصاب فرمانده قدرتمند نظامی طالبان که تحت حمایت نهادهای امنیتی ایران است، یک هفته پس از سخنان کاظمی قمی علیه جبهه مقاومت ملی، نشان می‌دهد که موضع حکومت ایران و طالبان در قبال جبهه مقاومت ملی، یکی است.