چند روز پیش اعلام شد که ایران و آمریکا به توافقی دست یافته‌اند که بر اساس آن، زندانیان آمریکایی در ازای آزادسازی وجوه مسدودشده ایران در بانک‌های کره‌جنوبی آزاد می‌شوند. این پول در گام نخست به یورو تبدیل می‌شود، سپس به بانک‌های قطر منتقل خواهد شد، زیرا در قطر حساب‌های بانکی وجود دارد که مقید به شرایط آمریکا است، به این معنا که پرداخت این پول به ایران در چهارچوب استفاده از آن برای اهداف بشردوستانه صورت می‌گیرد.

اگرچه این اولین‌باری نیست که زندانیان دو تابعیتی در ازای دادن برخی امتیازات به ایران مبادله می‌شوند، اما اهمیت توافق اخیر در این امر نهفته است که این اقدام پس از یک سال‌و‌نیم  مذاکرات احیای برجام صورت گرفت. افزون بر اینکه این توافق زمانی انجام شد که دولت بایدن اعلام کرد در حال حاضر به تکمیل مذاکرات با ایران برای احیای توافق هسته‌ای علاقه‌‌‌ای ندارد.

با‌این‌حال، افشاگری‌های رسانه‌های غربی نشان می‌دهد که در دوره گذشته مذاکرات غیرمستقیم و محرمانه‌ای بین تهران و واشنگتن انجام شده است. اکنون در حالی‌که آمریکا هرگونه تفاهم با ایران یا صحبت از توافق موقت هسته‌ای را انکار می‌کند، پرده از جزئیات توافق آزادی زندانیان آمریکایی برداشته شد و واشنگتن با آزادسازی پول‌های مسدودشده ایران در کره‌جنوبی موافقت کرد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که ایالات متحده به عراق اجازه داد در‌ ازای خرید گاز ایران، دارایی‌های مسدودشده این کشور را آزاد کند. به این معنی که به‌زودی حدود ۱۰ میلیارد دلار از وجوه مسدودشده به ایران داده خواهد شد. علاوه براین، ادعای واشنگتن مبنی بر اینکه وجوه آزادشده برای اهداف بشردوستانه استفاده خواهد شد، بیانگر این تصمیم است که تهران وجوه بیشتری از پول‌های مسدودشده را به دست خواهد آورد.

هرچند توافق ایران و آمریکا برای مبادله زندانیان شامل جزئیات دیگری نبود، اما انتظار می‌رود این توافق بخشی از تفاهم‌های گسترده‌ بین دو کشور باشد که شامل پرونده هسته‌ای و موشکی ایران می‌شود. همچنین برخی اطلاعات فاش‌شده حاکی از امکان رسیدن به تفاهم‌هایی است که شامل تعهد ایران به توقف غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از ۶۰ درصد و خودداری از انباشته کردن مقادیر اورانیوم غنی‌شده تا این سطح می‌شود، بدون اینکه تهران از نگهداری مقادیر اورانیوم غنی‌شده قبلی صرف‌نظر کند. از سوی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن است که واشنگتن از ایران خواسته است از فروش پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین خودداری کند.

آنچه واشنگتن را به سمت تفاهم‌های نانوشته و اعلام‌نشده، چه در رابطه با غنی‌سازی اورانیوم و چه در ارتباط به برنامه موشکی ایران سوق داد، ناشی از عوامل متعددی است که برخی از آن‌ها به فرمول نهایی به دست آمده بین ایران و غرب در مذاکرات وین و شرایط ایران برای موفقیت گفت‌وگوها مربوط می‌شود و البته دولت بایدن می‌داند که دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با ایران کاری بسیار دشوار است.

عامل دیگر به رقابت‌های سیاسی داخلی در آمریکا و مخالفت جمهوری‌خواهان با توافق آزادسازی دارایی‌های مسدود‌شده ایران در ازای آزادی زندانیان آمریکایی مربوط می‌شود. جمهوری‌خواهان ضمن تاکید بر اینکه تهران از پول‌های آزادشده برای پیشبرد فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده استفاده می‌کند، می‌گویند این معامله نوعی پاسخ به باج‌گیری ایران و تشویق آن به استفاده از کارت افراد دوتابعیتی برای رسیدن به خواسته‌هایش است. از این‌رو، جمهوری‌خواهان پیوسته با بازگشت واشنگتن به برجام یا انعقاد توافق جدید با ایران مخالفت می‌کنند. به همین دلیل، دولت بایدن برای پرهیز از مرحله ارائه هر گونه توافق جدید به کنگره، به فرمول تفاهم‌های نانوشته و موقت رو آورده است.

در عین حال، دولت بایدن می‌خواهد پیش از رسیدن به مرحله برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، در سطح داخلی نیز دستاوردی را به نام خود ثبت کند و آن را برای شهروندان آمریکایی به نمایش بگذارد. همین امر دولت بایدن را به توافق بر سر آزادی زندانیان آمریکایی واداشت، به‌ویژه اینکه در حال حاضر، هیچ پیشرفتی در مذاکرات هسته‌ای با غرب و واشنگتن حاصل نشده است که بتواند راه رسیدن به توافق هسته‌ای جدید را قبل از برگزاری انتخابات آینده ریاست‌جمهوری آمریکا هموار کند.

علاوه برآن، دولت ایالات متحده قصد دارد حملات شبه‌نظامیان ایرانی علیه نیروهای آمریکایی در سوریه را متوقف کند، به‌ویژه اینکه این حملات با هدف بیرون راندن ایالات متحده از سوریه شدت بیشتری گرفته است. البته توافق برای آزادی زندانیان آمریکایی این واقعیت را تایید می‌کند که واشنگتن و تهران می‌توانند در زمینه روابط دوجانبه، دو مسیر متناقض، اما موازی را بپیمایند و با توانایی که در پیشبرد مذاکرات و رسیدن به تفاهم در پرونده‌های متعدد‌ -که منافع آن‌ها را تامین می‌کنند- دارند، از تشدید تنش و برخورد‌های نظامی جلوگیری کنند.

در واقع، دولت ایران با استفاده از کارت افراد دوتابعیتی، تشدید حمله به نیروهای آمریکایی در سوریه و فروش پهپاد به روسیه، مسیر تفاهم با واشنگتن را هموار کرد. البته توافق با ایران منافع آمریکا را چه در سطح داخلی و چه در ارتباط با جنگ روسیه و اوکراین -که تاثیر بسیاری بر امنیت اروپا دارد- تامین می‌کند، افزون بر اینکه واشنگتن در سایه دستیابی به این توافق، می‌تواند به روسیه آسیب بیشتری برساند.

تردیدی نیست که توافق واشنگتن و تهران برای رسیدن به تفاهم‌های موقت و اعلام‌نشده، به این معنی است که موضوع چالش‌برانگیز حفظ ثبات و امنیت در منطقه همچنان نادیده گرفته می‌شود.