مقام‌های بانک توسعه اوراسیا (EDB) می‌گویند تکمیل کانال قوش‌تپه باعث کمبود شدید آب در آسیای مرکزی خواهد شد. نیکولای پودگوزوف، رئیس هیئت‌مدیره بانک توسعه اوراسیا، روز پنجشنبه، در نشست سران کشور‌های مشترک‌المنافع که در شهر بیشکیک قرقیزستان برگزار شد، گفت: «مشکل کمبود آب در آسیای مرکزی با ساخت کانال قوش‌تپه بدتر خواهد شد. کمبود آب به‌طور قابل‌توجهی رو به افزایش خواهد بود، در حال حاضر نیز استفاده از آب و مدیریت موثر آن از چالش‌های کلیدی در منطقه است.»
آسیای مرکزی یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط کره زمین در برابر تغییرات آب‌و‌هوایی است. بر اساس آماری که بانک توسعه اوراسیا ارائه کرده است، اکنون جریان آمودریا و سیر دریا ۱۱۶ کیلومتر‌مکعب در دقیقه است. این منبع مهم آبی متعلق به کشور‌های آسیای مرکزی است، اما به دلایل مختلف در حال کاهش است و این مسئله خطرهای زیادی را برای کشاورزی و دامداری در منطقه به دنبال دارد.
پودگوزوف می‌گوید در حال حاضر ۹۲ درصد از آب آمودریا صرف آبیاری زمین‌های کشاورزی می‌شود. بنابراین ما باید به‌دنبال حل مشکل و ایجاد مدیریت جدید منابع آبی باشیم.
رئیس هیئت‌مدیره بانک توسعه اوراسیا می‌گوید: «مشکل کمبود آب در آسیای مرکزی در نتیجه ساخت کانال آبی قوش‌تپه در افغانستان به‌شدت بدتر خواهد شد. هدف این پروژه توسعه گسترده زمین‌های آبی و مصرف منابع آبی دریای آمو است. این کانال با استانداردهای پایین فناوری ساخته می‌شود که به هدر رفتن آب زیادی در حین بهره‌برداری منجر خواهد شد. برنامه‌ریزی شده است که این کانال تا سال ۲۰۲۸ به بهره‌برداری برسد، در حال حاضر ساخت‌و‌ساز آغاز شده و بخش‌هایی از این کانال نیز آبگیری شده است.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به گفته مقام‌های بانک توسعه اوراسیا، چون کانال قوش‌تپه در بالا دست دریای آمو ساخته می‌شود، می‌تواند در میانه و پایین دست، یعنی در کشور‌های ازبکستان و ترکمنستان کم‌آبی ایجاد کند، زیرا این کانال سالانه ۱۰ میلیارد متر‌مکعب آب را انتقال می‌دهد.
بررسی کشور‌های آسیای مرکزی در مورد دسترسی به آب دریای آمو نشان داده است که تغییرات اقلیمی باعث می‌شود تا در میانه سال‌های ۲۰۲۸ و ۲۰۲۹ دسترسی به آب آمو باز هم کاهش پیدا کند و این کسری بین ۵ الی ۱۲ کیلومتر‌مکعب در دقیقه خواهد بود. این زمان مصادف با تکمیل کانال قوش‌تپه خواهد بود و می‌تواند فشار بیشتری به حوزه کشاورزی کشور‌های آسیای مرکزی وارد کند.
دولت‌های آسیای مرکزی از چندی پیش با نگرانی فعالیت‌های طالبان برای ساخت کانال قوش‌تپه را نظاره می‌کنند. شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، دستور داده است تا سیستم آبیاری در این کشور به سیستم آبیاری قطره‌ای تغییر کند.
در حال حاضر حدود ۲۵ درصد از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های ازبکستان از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده می‌کنند. دولت ازبکستان می‌خواهد تا این روند افزایش یابد و تا زمان تکمیل کانال قوش‌تپه به حداکثر برسد. کشور‌های حوزه دریای آمو نیز تصمیم گرفته‌اند تا مقدار برداشت از آب دریای آمو را کم کنند. با توجه به این که جریان آب دریای آمو سالانه حدود ۶۲ میلیارد متر مکعب است و با تکمیل شدن کانال قوش‌تپه حدود ۱۰ میلیارد متر‌مکعب آن منحرف خواهد شد، برای کشور‌های پایین دست یعنی ازبکستان و ترکمنستان، مقدار بسیار کمی آب باقی خواهد ماند که با توجه به وابستگی این دو کشور به کشاورزی، می‌تواند پیامد‌های زیادی برای آن‌ها داشته باشد.
در حال حاضر هیئت‌های کارشناسی ازبکستان به‌صورت مداوم با گروه طالبان در تماس و مذاکره‌اند تا مشکل سهمیه‌بندی آب دریای آمو را حل کنند. اما در کوتاه‌مدت امید زیادی به این مذاکرات نیست و تنها راه‌حل موجود، پیوستن افغانستان به کنوانسیون‌ها و پیمان‌های آب‌های فرامرزی است.
پیش از این، کشور‌های حوزه دریای آمو در سال ۱۹۹۶ در آلماتی قزاقستان، تفاهم‌نامه‌ای را برای سهمیه‌بندی استفاده از دریای آمو، امضا کردند و غایب اصلی این تفاهم‌نامه افغانستان بود.
در صورتی که افغانستان بخواهد بدون در نظر گرفتن منافع کشور‌های آسیای مرکزی، کانال قوش‌تپه را تکمیل کند، ظاهرا هیچ کاری از کشور‌های فوق بر‌نمی‌آید، زیرا افغانستان در بالا دست دریای آمو قرار دارد و سرچشمه این دریا نیز در افغانستان است. اما نباید فراموش کرد که کشور‌های آسیای مرکزی ابزار فشار فراوانی در دست دارند که می‌توانند طالبان را در تنگنا قرار دهند. به نظر می‌رسد این کشور‌ها هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که زمان دیپلماسی آب پایان یافته است.
