پیاده‌روهای تهران این روزها به تملک بساط دست‌فروشان درآمده است و دیگر شمال و جنوب شرق و غرب، به لحاظ ازدحام بساطی‌ها، چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند.
هرچند از نگاه مسئولان در ایران، دستفروشی کماکان شغل محسوب نمی‌شود، اما سازماندهی زیرزمینی آن و پیچیدگی‌هایش کم از یک وزارتخانه ندارد.
دست‌فروشان برای وجب‌به‌وجب پیاده‌روها سرقفلی تعیین کرده‌اند و ساختار نظارتی نامرئی درونی آن‌ها چنان نظمی در اجرا دارد که برهم‌زدن آن از توان دستگاه‌های دولتی خارج است.
سعید بیگی، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، روز چهارشنبه ۳ آبان ۱۴۰۲، با حضور در شبکه افق صداوسیما و با تایید افزایش چشمگیر دست‌فروشان در شهر تهران، مدعی شد چاره‌ای جز به رسمیت شناختن شغل دستفروشی وجود ندارد.
به گفته این مقام شهرداری تهران، در موضوع مدیریت دستفروشی دو معضل وجود دارد: یکی خود آن است و دیگری سد معبر.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران همچنین خبر داد که بر اساس فراتحلیلی این شرکت، بهترین برخورد و مواجهه‌ای که می‌تواند با دستفروشی انجام داد، به رسمیت شناختن این شغل است.
بیگی با تایید این مسئله که در حال حاضر هنوز دستفروشی به‌عنوان شغل شناخته نمی‌شود، گفت: «ما به دنبال سازمان بخشیدن و شناسنامه‌دار کردن این نوع مشاغل هستیم.»
اما این مقام مسئول همانند دیگر مدیران شهری، حاضر به تایید چرخه غیررسمی اجاره پیاده‌روها به دست‌فروشان نشده است. هرچند برخی کسبه که ازدحام دست‌فروشان ضربه‌ای معنادار به کسب‌وکار آنان زده است، معتقدند بدون هماهنگی شهرداری و نیروی انتظامی این نظم مشخص در تعیین جای هر دست‌فروش امکان‌پذیر نیست.
به سبب گستردگی فعالیت دست‌فروشان به‌ویژه در شهرهای بزرگ، نمی‌توان به آمار روشنی از تعداد آن‌ها دست یافت، اما علیرضا زاکانی، شهردار تهران، مرداد امسال، مدعی شده بود در این شهر حدود ۳۰ هزار دست‌فروش فعال‌اند که اغلب آن‌ها در مترو حضور دارند و بخشی هم در خیابان‌ها و معابر بساط می‌کنند.
زاکانی در حالی مدعی شده است که یک‌ششم دست‌فروشان در بازارهای محلی، روزبازارها و شب‌بازارها فعالیت دارند که در صورت گشتی مختصر در مناطق مختلف شهر، میزان دست‌فروشان و گستردگی محل فعالیت آن‌ها به‌مراتب بیش از تعدادی است که شهردار تهران اعلام کرده است.
داوود گودرزی، دستیار ویژه شهردار تهران، یکی از معدود مدیران شهری است که به‌طور تلویحی مسئله مافیای دست‌فروشان و ساختار نظارت‌شده زیرزمینی آن‌ها را تایید کرده و دراین‌باره گفته است: «بخشی از دست‌فروشان به دلایل مختلف نتوانسته‌اند شغل مناسبی داشته باشند و به دستفروشی روی آورده‌اند؛ اینها دست‌فروشان واقعی‌اند. اما بخشی افراد سودجو و فرصت‌طلب هستند که بعضا تا ۴۰ نفر برای آن‌ها دستفروشی می‌کنند.»
خبرگزاری ایسنا نیز در گزارشی به نقل از مدیران شهری، مدعی شده است که بر اساس مطالعات، فروشندگان پوشاک حدود۵۰ تا ۶۰ درصد دست‌فروشان را تشکیل می‌دهند. ۲۰ درصد آن‌ها فروشندگان خوراکی و مابقی فروشندگان دیگر لوازم‌اند. آماری که مشاهدات میدانی نیز آن را تایید می‌کند.
اما یکی از ابهام‌های این موضوع کاهش درگیری میان کسبه راسته پوشاک با این دست‌فروشان است. باتوجه‌به تصور عمومی مبنی بر ارزان‌تر بودن قیمت پوشاک در بساط دست‌فروشان، ظاهرا برخی از کسبه کالاهای خود را به دست‌فروشان می‌سپارند تا خلوتی مغازه‌های خود را جبران کنند.
موضوع دستفروشی کالاهای برخی اصناف در ساعات پایانی شب، هنگام جمع‌شدن تدریجی بساط‌ها در حوالی میدان هفت‌تیر قابل‌مشاهده است. دست‌فروشان معمولا اجناس خود را پس از جمع‌آوری به مغازه‌های پوشاک این خیابان منتقل می‌کنند.
مسئله دیگر افزایش تعداد دست‌فروشان پوشاک کارگاه‌های تولیدی پوشاک است که بخشی از تولیدات خود را از طریق فروش بساطی عرضه می‌کنند.
روزنامه همشهری، شهریور امسال، بر اساس گزارشی میدانی مدعی شد بیشتر دست‌فروشان از طریق آگهی با حقوق روزانه تا ۶۰۰ هزار تومان استخدام می‌شوند که نشان‌دهنده چرخه نظارتی زیرزمینی بر این بازار است.
نکته عجیب این گزارش بیشتر بودن میزان تقاضا از ظرفیت است، به‌طوری‌که در این گزارش آمده، برخی آگهی‌دهندگان شروطی مانند سابقه کار را مدنظر قرار می‌دهند و بااین‌‌حال، هنگام تماس اعلام می‌کنند ظرفیت استخدام دست‌فروشان موردنیازشان تکمیل شده است.
بر اساس رصد میدانی، شرایط بساط داشتن در هر منطقه و گذر متفاوت است و به گفته یکی از دست‌فروشان، شرط ورود به این بازار گرفتن تاییدیه از افراد ساماندهی‌کننده هر منطقه است. این فرد دراین‌باره تاکید کرده است: «دست‌فروش هر جایی را که انتخاب کرد، باید از طریق دست‌فروشان ثابت آن منطقه شماره فردی را پیدا کند که در ازای دریافت مبالغی امکان قرارگرفتن در آن گذر را فراهم می‌کند.»
هزارتوی پنهان بازار دست‌فروشان روزبه‌روز گسترده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. شغلی که شغل نیست، اما درآمدی قابل‌توجه دارد و درعین‌حال خطرات مختلفی نیز دارد. بازاری که گستردگی آن در هر کشوری نشانه بحران اقتصادی است.
حسین ایمانی، جامعه‌شناس شهری، معتقد است دستفروشی با شرایط اقتصادی هر کشور ارتباط مستقیم دارد. در کشوری که وضعیت اقتصادی خوب است، درآمدها خوب‌اند و مشاغل به‌اندازه کافی وجود دارد، هیچ فردی به سراغ دستفروشی نمی‌رود، در واقع انجام این کار نیازی است که در مواقع خاص به وجود می‌آید.
اما به نظر می‌رسد ناتوانی در ایجاد شغل در ایران، سبب شده است به دستفروشی به‌عنوان راهی غیررسمی برای تامین معاش نگاه شود.
