طالبان مدعی‌اند کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به صفر رسیده‌ است، اما مقام‌های کشورهای همسایه افغانستان نگران افزایش صدور مواد مخدر از این کشورند.

یکی از مسیرهای پرتردد برای قاچاقبران مواد مخدر بزرگراه پامیر است که مواد مخدر افغانستان را از راه کشورهای آسیای میانه به روسیه و سپس به اروپا می‌رساند.

بزرگراه پامیر، که به بزرگراه هروئین معروف است، به دلایل مختلف، ازجمله تداوم کشت خشخاش و آزادی عمل قاچاقبران در افغانستان، همچنان مسیر امن قاچاقبران برای فرستادن مواد مخدر به روسیه و اروپا است.

بزرگراه پامیر در دهه ۱۹۹۰ ایجاد شد و پس از فروپاشی اتحاد جماهمیر شوروی، راه‌های جدیدی نیز در مسیر آن ایجاد شد. این بزرگراه از شهر اوش، دومین شهر بزرگ قیرقیزستان، آغاز می‌شود و، در مسیری طولانی و مرتفع، طول تاجیکستان را می‌پیماید و با عبور از ازبکستان به افغانستان می‌رسد.

خبرگزاری «تایمزاف سنترال آسیا»، که تحولات کشورهای آسیای میانه را پوشش می‌دهد، گزارش داد که براساس تخمین مقام‌های امنیتی کشورهای آسیای میانه، سالانه حدود ۱۵ تن تریاک و ۸۰ تن هروئین از طریق این بزرگراه به کشورهای آسیای میانه قاچاق می‌شود.

مهم‌ترین نقطه این شاهراه برای قاچاقبران منطقه خودمختار گورنو-بدخشان است که از مسیر کوهستانی متروکی به نام «بادم دنیا» می‌گذرد. دولت پیشین افغانستان بر بیشتر مناطق این مسیر کوهستانی تسلط نداشت، اما طالبان و قاچاقبران محلی از سال‌ها پیش در مناطق مرزی آسیای میانه، ازجمله در مناطق کوهستانی و در امتداد بزرگراه پامیر، نفوذ دارند.

 به‌تازگی ظفر صمد، مدیر اداره کنترل مواد مخدر تاجیکستان، در شصت‌وهفتمین نشست کمیسیون مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد، گفت مقادیر زیادی از مواد مخدر از افغانستان به تاجیکستان و از این طریق به روسیه و اروپا قاچاق می‌شود.

با وجودی که حکومت‌های آسیای میانه با سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا و نهادهای امنیتی روسیه برای کنترل قاچاق مواد مخدر همکاری می‌کنند و سیستم‌های حقوقی و امنیتی خود را در این زمینه تقویت کرده‌اند، اما ظاهرا این تلاش‌ها مانع قاچاق مواد مخدر از افغانستان به این کشورها نشده است.

خبرگزاری «تایمزاف سنترال آسیا» نوشت که تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان علاوه بر تحکیم مرزهای‌شان، اخیرا طرح‌هایی را در زمینه مبارزه با مواد مخدر و جلوگیری از اعتیاد و قاچاق مواد مخدر تصویب کرده‌اند، اما «مشکل همچنان حاد است».

ظفر صمد، با اشاره به حجم گسترده قاچاق مواد مخدر از افغانستان، گفت: «افزایش حجم کشفیات مواد مخدر در تاجیکستان بیانگر آن است که در ولایات شمالی افغانستان ذخایر زیاد مواد مخدر وجود دارد که از مسیر شمالی [از طریق آسیای میانه به روسیه] قاچاق می‌شود. قاچاقچیان با در نظر گرفتن اقدامات دولت تاجیکستان برای تقویت مرز تاجیکستان و افغانستان با ایجاد تسهیلات مرزی جدید، وضعیت را ارزیابی کرده و احتمالات انتقال مواد مخدر به تاجیکستان را بررسی می‌کنند.»

اخیراً سازمان پیمان امنیت جمعی نیز با ابراز نگرانی از تداوم قاچاق مواد مخدر از افغانستان، طرحی را برای تقویت تدابیر امنیتی در مرزهای آسیای میانه با افغانستان تصویب کرده است. دولت تاجیکستان نیز در ۳ سال گذشته تعداد ایست‌های بازرسی و قرارگاه‌های مرزبانی را در مرز افغانستان افزایش داده است. امامعلی رحمان در اوایل مارس گفت در سال ۲۰۲۳ تعداد ۷۰ ایست بازرسی جدید در مرز افغانستان و تاجیکستان تاسیس شدند که همه آن‌ها به تسلیحات سنگین و تکنولوژی جدید نظامی مجهزند.

طالبان، پیش از سلطه بر افغانستان، نیازهای خود در میدان‌های جنگ را با درآمد هنگفت قاچاق مواد مخدر برطرف می‌کردند. در گزارش اداره بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان در سال ۲۰۱۹ آمده است که طالبان در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار از راه قاچاق مواد مخدر به دست آورده‌اند و این پول را برای تامین نیازهای نظامی خود هزینه کرده‌اند، در صورتی که طالبان پس از بازگشت به قدرت مدعی شدند برای متوقف ساختن روند کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر تلاش خواهند کرد و ملا هبت‌الله آخندزاده نیز در آوریل ۲۰۲۲ فرمانی در این مورد صادر کرد.

هرچند هیات معاونت سازمان ملل متحد در امور افغانستان (یوناما) در گزارش‌هایی که در ۲ سال اخیر به شورای امنیت ارائه کرده است از کاهش کشت خشخاش در افغانستان خبر داده‌اند، اما در گزارش اخیر دبیرکل سازمان ملل متحد، که اواسط اسفند سال گذشته منتشر شد، آمده‌ است که کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان ادامه دارد و کشورهای همسایه از این بابت نگران‌اند. ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان، همچون همیشه، به گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد واکنش نشان داد و آن را مغرضانه توصیف کرد.

اوایل ماه مارس، اسکندر مومنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران، نیز از افزایش ۲۰ درصدی قاچاق مواد مخدر صنعتی از افغانستان به ایران خبر داد و گفت به نظر نمی‌آید قاچاق مواد مخدر در حال حاضر کاهش پیدا کرده باشد. کارشناسان امور افغانستان اذعان می‌کنند که فرماندهان طالبان بیشتر کانال‌های قاچاق را در اختیار دارند و با وجود کاهش کشت خشخاش، انبارهای مواد مخدر در سراسر افغانستان همچنان برقرار است و مواد مخدر بی‌وقفه به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود.