جمهوری اسلامی ایران پس از گسترش نفوذش در کشورهایی مانند عراق، سوریه، لبنان و یمن، درصدد گسترش حوزه نفوذ در قاره آفریقا است. در واقع، با روی‌ کار آمدن خمینی در سال ۱۹۷۹، جمهوری اسلامی ایران درگیر جنگ با عراق شد، سپس به دنبال گسترش نفوذش در کشورهای همسایه برآمد. با این حال تا زمانی که نفوذ رژیم ایران در منطقه تثیبت نشده بود، آفریقا برای جمهوری اسلامی در اولویت قرار نداشت.

حسن روحانی در طول هشت سالی که رئیس‌جمهوری ایران بود، به‌رغم ۵۵ سفر خارجی، هرگز به آفریقا نرفت و از هیچ کشور آفریقایی دیدار نکرد. اما زمانی که سپاه پاسداران به دنبال گسترش دامنه نفوذش برآمد، قاره آفریقا در فهرست اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. سپاه از ابراهیم رئیسی خواست برای جبران تعطیلی برخی سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران در اروپا و کاهش انزوای خارجی، شمار سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی در آفریقا را به ۲۲ سفارت افزایش دهد.

کشورهای آفریقایی نه‌تنها بستر منابع ارزشمند طبیعی مانند اورانیوم و طلا به شمار می‌روند، بلکه از لحاظ ژئوپلیتیکی، امنیتی و نظامی هم حائز اهمیت بسیاری‌اند؛ ویژگی‌ که باعث شد سپاه پاسداران به گسترش نفوذ در آفریقا گرایش پیدا کند.

شاخ آفریقا

سپاه پاسداران اولویت‌های راهبردی قاره آفریقا را بر محور تقویت حضور امنیتی و حمایت نظامی از کشورهای ضعیف آفریقایی بنا کرد. به‌عنوان مثال، در جریان درگیری در منطقه تیگره، سپاه پاسداران پهپاد جنگی در اختیار دولت ابی احمد در اتیوپی قرار داد. البته اتیوپی تنها کشور آفریقایی نیست که از جمهوری اسلامی پهپاد دریافت کرده است. سودان نیز به پهپادهای مهاجر۶ ساخت ایران مسلح شد؛ آنچه باعث شد دولت خارطوم پس از وقفه‌ای هفت ساله، روابط دیپلماتیکش را با تهران از سرگیرد.

اگرچه جمهوری اسلامی به دنبال گسترش حضور نظامی‌ در سراسر قاره آفریقا است، در حال حاضر برای تقویت آنچه «محور مقاومت» می‌نامد، بر تقویت نفوذش در شرق قاره، به ویژه شاخ آفریقا، تمرکز دارد. سپاه پاسداران که این منطقه را جولانگاهی پهناور برای فعالیت‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی خود می‌داند، توجهش را بر کشورهای واقع در حاشیه خلیج عدن، دریای عرب و دریای سرخ معطوف کرده است که افزون بر دسترسی به تنگه باب‌المندب، از نظر راهبردی، نظامی، تجاری و بین‌المللی نیز از اهمیت بسیاری برخوردارند.

تردیدی نیست که موقعیت راهبردی شاخ آفریقا می‌تواند برای بلندپروازی‌های توسعه‌طلبانه جمهوری اسلامی ایران در منطقه حائز اهمیتی ویژه‌ باشد. به همین دلیل، رژیم ایران در تلاش برای گسترش روابط با کشورهای حاشیه دریای سرخ، به‌ویژه اریتره، جیبوتی، سومالی و سودان است و سعی دارد با استفاده از نفوذش در کشورهای مزبور، به تنش‌آفرینی در دریای سرخ ادامه دهد و برای حوثی‌های یمن این فرصت را فراهم کند که به تهدید خطوط کشتی‌رانی بین‌المللی در دریای سرخ، باب‌المندب و دریای عرب ادامه دهند.

تنگه جبل‌ طارق

هرچند جنگ دریای سرخ برای کشورهای جهان غافلگیرکننده بود و توانایی‌ گروه حوثی را در ایجاد ناآرامی در تنگه باب‌المندب برجسته کرد، تهدیدهای مکرر مقام‌های سپاه پاسداران مبنی بر بستن دریای مدیترانه و دریای سرخ همان تهدیدی است که چندی پیش کشور مراکش به آن اشاره کرد. مراکش هشدار داده بود که جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله موشک‌های دوربرد در اختیار جبهه پولیساریو قرار می‌دهند و این امر می‌تواند تنگه جبل‌ طارق در غرب دریای مدیترانه را در معرض تهدید جدی قرار دهد.

حدود دو ماه پیش، بنیاد هریتیج آمریکا با نشر گزارشی خاطرنشان کرد که سپاه پاسداران رژیم ایران به اعضای جبهه پولیساریو آموزش نظامی می‌دهد و تجهیزات جنگی در اختیار آن‌ها می‌گذارد و با دنبال کردن این راهبرد، از جبهه پولیساریو علیه دولت مراکش حمایت می‌کند. در این گزارش همچنین آمده است که جمهوری اسلامی از طریق ماهواره جاسوسی «نور» که در چهل‌ویکمین سالگرد تاسیس سپاه پاسداران به فضا پرتاب شد، از شمال آفریقا جاسوسی می‌کند.

پیش از آن، ناصر بوریطه، وزیر خارجه مراکش، جمهوری اسلامی را متهم کرده بود که از طریق گروه‌های وابسته به خود به دنبال «بی‌ثبات‌سازی کشورهای شمال و غرب آفریقا» است. بوریطه گفت: «رژیم ایران با حمایت از جبهه پولیساریو، تامین تسلیحات و دادن آموزش نظامی به جنگجویان این گروه برای حمله به قلمرو مراکش و تلاش برای گسترش نفوذش در غرب آفریقا از طریق اعضای حزب‌الله و سایر افراد وفادار به جمهوری اسلامی، مراکش و امنیت آن را تهدید می‌کند.»

آیا پس از ادامه ناامنی در دریای سرخ، دریای مدیترانه هم ناامن می‌شود؟

جمهوری اسلامی از سال ۲۰۰۸ به دنبال حمایت، آموزش نظامی و ارسال تسلیحات برای حوثی‌های یمن است و این اقدام را هم جلو چشم جامعه جهانی، به‌ویژه آمریکا انجام می‌دهد. افزون بر آن، برای تقویت این گروه نیابتی، کشتی‌های جنگی به بندرگاه‌های اریتره و سودان اعزام کرده است. اکنون ایالات متحده که بر تلاش‌های رژیم ایران برای ارسال تسلیحات از جمله موشک و پهپاد به حوثی‌ها چشم بسته بود، با تهدید شبه‌نظامیان حوثی مواجه شده است و هزینه سنگینی را می‌پردازد.

جهان به‌تازگی با تهدید حوثی‌های یمن در دریای سرخ، باب‌المندب و دریای عرب مواجه شده، در حالی که جمهوری اسلامی ایران با سودجویی از بی‌توجهی جهان به خطر حوثی‌ها در شرق آفریقا، سال‌ها است که در تلاش برای فراهم کردن زمینه این تهدید بوده است.

تردیدی نیست که اگر فعالیت‌های کنونی جمهوری اسلامی در غرب آفریقا نادیده گرفته شود، جهان به‌زودی ناگزیر خواهد شد هزینه سنگین دیگری بپردازد و از آنجا که دریای مدیترانه مقصد بعدی سپاه پاسداران است، سکوت در برابر دست‌درازی‌های جمهوری اسلامی به غرب آفریقا، تنگه جبل‌ طارق را هم به سرنوشت باب‌المندب و تنگه هرمز دچار خواهد کرد.